Experts: eet minder vlees, ga ontbossing tegen en heb meer aandacht voor de bodem

De 1.200 pagina’s tellende tekst is opgesteld door 107 wetenschappers uit 52 landen. De wetenschappers deden zelf geen nieuw onderzoek, maar verzamelden wetenschappelijk geverifieerde onderzoeken. Uit de gegevens van de experts blijkt dat de luchttemperatuur boven land intussen al met 1,5°C gestegen is, in vergelijking met het pre-industriële niveau. Daarmee stijgt de temperatuur boven het land twee keer zo snel als het wereldwijde gemiddelde, dat ook de zeeën en oceanen bevat.

De opwarming van de aarde leidt volgens het rapport onherroepelijk tot grote problemen. Volgens de klimaatexperts zullen door de stijging van de zeespiegel stukken land onbewoonbaar worden en zal extreem weer vaker voorkomen. Landbouwers zullen te maken krijgen met verwoestijning, erosie en minder gelijkmatige oogsten. Driekwart van het ijsvrije land wordt door de mens in cultuur gebracht. Inmiddels is een kwart van de bewerkte grond onbruikbaar, mede als gevolg van bodemerosie.

Landbouw geviseerd

Om de opwarming van de aarde te beperken is alleen het beperken van de uitstoot van industrie en verkeer volgens de auteurs niet voldoende. De klimatologische catastrofe speelt zich af tijdens een bevolkingsexplosie. De bevolking van het Afrikaanse continent groeit bijvoorbeeld de komende 30 jaar met 1 miljard mensen. India, Pakistan en het Midden-Oosten tekenen voor nog eens honderden miljoenen extra.

Bij ongewijzigd beleid kan na 2050 de voedselproductie in problemen komen. Nu al hebben 820 miljoen mensen honger. Het is volgens de onderzoekers een vicieuze cirkel: niet alleen wakkert de manier waarop de mens land gebruikt klimaatverandering aan, die verandering heeft ook zelf invloed op de bodem. De voedselvoorziening komt niet zozeer bij ons in gevaar, maar wel in landen waar de voedselvoorziening nu al problematisch is, vooral in het Zuiden.

Een nieuw voedselmodel

De experts roepen op ons hele voedselsysteem onder de loep te nemen. We moeten aanzienlijk minder vlees en andere dierlijke eiwitten eten, en dus meer plantaardig. Vooral runderen stoten als herkauwers, al boerend en scheten latend, veel methaan uit.

Tevens moeten we van land tot bord minder voedsel verspillen. De afgelopen 50 jaar nam de hoeveelheid voedsel die jaarlijks verloren gaat toe van 540 miljoen ton (in 1961) tot 1630 miljoen (in 2011). De hoeveelheid voedsel die werd verspild tussen 2010 en 2016 was verantwoordelijk voor 8 tot 10 procent van de uitstoot van broeikasgassen door voedselproductie, zo valt in het rapport te lezen.

Ook pleit het IPCC voor het tegengaan van ontbossing. Sinds 1990 is de bosbedekking van het aardoppervlak met 3 procent afgenomen. Landbouwgebieden die in plaats zijn gekomen van bossen, hebben 20 tot 60% van de CO2 die natuurlijk in het bos was opgeslagen, ‘vrij gelaten’. Deze vormen een belangrijk bron van broeikasgas. Het IPCC plaatst kanttekeningen bij het intensieve gebruik van kunstmest en pesticiden.

Boerenbond wil nuance

Boerenbond vindt het VN-klimaatrapport zelf genuanceerder dan een deel van de berichtgeving erover, waarin bijvoorbeeld sterk de nadruk wordt gelegd op de noodzaak tot verminderde vleesconsumptie. De cijfers in het rapport zijn mondiale cijfers en tonen vooral aan dat de Vlaamse land- en tuinbouw bovengemiddeld efficiënt en duurzaam produceert, laat woordvoerder Vanessa Saenen weten.

Het rapport wijst volgens Boerenbond vooral op het risico van voedseltekorten en daarmee het belang van het vrijwaren van landbouwgronden – ook in Vlaanderen – voor voedselproductie. Daarnaast toont het rapport aan dat verder moet worden ingezet op duurzame intensivering, zoals de landbouw dat volgens Boerenbond al jaren met succes doet.

Landbouw leverde en levert volgens Boerenbond nog steeds door knowhow en innovatie een bijdrage aan zowel voedselzekerheid als klimaat en zal dat ook in 2050 en 2100 nog doen. Boerenbond vraagt om een realistisch en haalbaar klimaatbeleid.

ABS: mondiaal verhaal

In de media wordt soms de nadruk gelegd op de vleesconsumptie. De Morgen zette de kop “Het is nu officieel: we moeten af van dat vlees” boven een artikel over het rapport. "We moeten een onderscheid maken tussen de vleesproductie en -consumptie bij ons in Vlaanderen en elders in de wereld", zegt Hendrik Vandamme, voorzitter van het Algemeen Boeren Syndicaat (ABS) en akkerbouwer in Oostende.

"De consumptie van rundvlees is bij ons al gehalveerd sinds de jaren 1970, dat kun je nagaan op de website van de VLAM (het Vlaamse Centrum voor Agro en Visserijmarketing)", riposteert Vandamme tegenover de collega’s van BELGA, "terwijl de tendens in vele ontwikkelingslanden in Afrika en Azië er juist een is van overschakeling van plantaardig dieet naar vleesconsumptie, net omdat hun levensstandaard stijgt."

"Vergeet ook niet dat een derde van de Vlaamse landbouwoppervlakte grasland is, dat voor het grootste deel ook enkel als grasland bruikbaar is en dus niet voor akkerbouw geschikt is. Dan begrijp je dat het onzinnig is om voor een halvering van onze veestapel te pleiten. We hebben nu eenmaal de herkauwers nodig om plantaardige eiwitten om te zetten in dierlijke eiwitten."

Betekent dit dat er alleen elders moet ingegrepen worden en dat er bij ons op vlak van landgebruik niets moet veranderen? "Dat heb ik niet gezegd", reageert Vandamme. "Er zijn inderdaad problemen die in kaart worden gebracht in het rapport, maar je moet die problematiek op mondiaal niveau bekijken. Dan zul je zien dat de radicale en snelle veranderingen in het landgebruik waarvoor het VN-Klimaatrapport pleit, vooral op andere landen en continenten van toepassing zijn."

Van den Heuvel: duurzaam landgebruik troef

"We moeten naast het verminderen van onze rechtstreekse broeikasgasuitstoot blijven inzetten op duurzaam landgebruik", zegt Vlaams minister van Natuur en Landbouw Koen Van den Heuvel (CD&V) in een reactie op het klimaatrapport van het IPCC, het VN-panel van klimaatexperten. "In Vlaanderen betekent dit onder andere het verder uitbouwen van een duurzaam landbouwmodel door onder meer te investeren in duurzame en gevarieerde consumptie, de korte keten en het beperken van voedselverliezen."

Vlaams minister voor Omgeving en Landbouw Koen Van den Heuvel (CD&V) ziet een noodzaak voor verandering "We verwelkomen het IPCC-rapport dat belangrijke analyses verschaft over de impact van landgebruik in de wereld in relatie tot het beperken van de temperatuurstijging tot 1,5°C", laat zijn kabinet weten.

"De klimaatopwarming laat zich wereldwijd reeds voelen in onze ecosystemen, de degradatie van de permafrost, dessertificatie en heeft ook impact op de voedselzekerheid in de wereld. We moeten daarom naast het verminderen van onze rechtstreekse broeikasgasuitstoot, blijven inzetten op duurzaam landgebruik."

Voor Vlaanderen betekent dat concreet dat er verder moet worden gewerkt aan duurzame landbouw, "onder meer door te investeren in een duurzame en gevarieerde consumptie, de korte keten en het beperken van de voedselverliezen", aldus het kabinet-Van den Heuvel. "Ook moeten we blijven inzetten op het herstel van onze ecosystemen, bijkomende vernatting, bijkomende bebossing en het beperken van het ruimtebeslag."

"Als je dan rekening houdt met de prognoses van demografen die stellen dat er tegen 2050 tien miljard mensen op deze planeet rondlopen, dan zie je welke enorme uitdagingen op ons afkomen, maar de ingrepen zullen vooral in die andere delen van de wereld moeten gebeuren. Idem voor de productie van vlees. De productie van een kilogram vlees bij ons gebeurt véél efficiënter dan bijvoorbeeld in Latijns-Amerika."