Edito: ken je cijfers en je klant
De landbouwstiel is de afgelopen decennia fel veranderd. In een liberale wereld kan de boer steeds minder van de overheid verwachten, en zal hij meer ondernemerschap aan de dag moeten leggen. Het kennen van de eigen cijfers is daarbij cruciaal.
Willem ter Heerdt van de bank ING is in zijn interview met Landbouwleven scherp in zijn analyse. Het aantal bedrijven daalt rap, en de bedrijven die overblijven, worden steeds een stapje groter of slimmer. Het is de marktwerking die aan de basis ligt van het kapitalisme: in een voortdurende strijd om winst, worden we gedwongen om steeds te verbeteren. Dat kan door de kosten per geproduceerde eenheid te drukken, of door de opbrengsten te verhogen.
Wie tegen deze logica van een voortdurende rat race is, moet stemmen voor een politieke systeemverandering. In de kern heeft Ter Heerdt geen ongelijk. Het op de marktwerking gebaseerde systeem heeft Westerse samenlevingen rijk gemaakt. Oost-Duitsers keken na de val van de muur 30 jaar geleden hun ogen uit in West-Duitse supermarkten. De omvang van het assortiment en de kwaliteit waren onvergelijkbaar.
Tegelijk mogen we onze ogen niet sluiten voor de uitwassen van het systeem, die vaak voortkomen uit het niet optimaal functioneren van diezelfde markt. Andere schakels in de keten zijn ook - op zoek naar winst- steeds groter en slimmer geworden. Tegenover de grootmachten van vandaag in handel, verwerking en afzet is ook een landbouwer met 250 melkkoeien of een akkerbouwer met 1.000 hectare niet opgewassen, als er wordt gesproken over prijs of leveringseisen.
Het is aan de autoriteiten om ervoor te zorgen dat schakels niet een macht verwerven die ze in staat stelt om toeleveranciers uit te knijpen. Nu ligt de focus van de kartelwaakhond alleen bij het bewaken van het consumentenbelang. Pas als een partij de macht vergaart om straffeloos consumentenprijzen te verhogen, wordt hij aangepakt. Het is een structureel probleem dat alle vrije ondernemers raakt.
Toch is het naïef om te denken dat de liberale logica wordt afgeruild voor het marktbeheersingsdenken van bijvoorbeeld de European Milk Board. Hooguit zullen de scherpe randjes van het systeem eraf gevijld worden. Het is daarom van groot belang om die weg naar verbetering te blijven zoeken. Voor sommigen ligt de sleutel in het verbeteren van bestaande processen, voor anderen een grotere schaal en weer voor anderen het toe weten te voegen van meer waarde – al dan niet door verbreding. In de landbouw struikel je over de goede voorbeelden. Alles valt of staat met een goed zicht op de cijfers.
