Bij het verwerken van de mest wordt de dunne en dikke fractie van elkaar gescheiden. Uit de dunne mestfractie worden de nitraten gehaald door verluchting en het toevoegen van bacteriën. Wat overblijft is een waterige oplossing met heel weinig nitraten. De boer neemt dat soms illegaal terug om korting te bekomen op de prijs voor de mestverwerking. Een andere manier waarmee volgens de kranten gefraudeerd wordt, is het omkopen van de staalnames. Volgens de kranten betreft de fraude enkele grote spelers die zelfs miljoenen zouden verdienen aan de fraude. Het gaat dan om landbouwers, transporteurs en mestverwerkers.
Reactie boerenorganisaties
De fraudeurs zouden zich stil houden, een beetje zoals wielrenners die wel weten dat doping wordt gebruikt in het peloton maar dat aan de buitenwereld niet kwijt willen. De Bond voor een Beter Leefmilieu en Greenpeace zien in de fraude weer een argument om de veestapel af te bouwen. Boerenbond en ABS benadrukken dat de meeste boeren juist slachtoffer zijn van een beperkt aantal rotte appels. “Fraude is ontoelaatbaar en moet hard aangepakt worden”, aldus Boerenbond in een verklaring. “Dergelijke praktijken besmeuren het imago van de hele sector en zijn een kaakslag voor de overgrote meerderheid van de landbouwers die wél correct handelen.”
ABS-voorzitter Hendrik Vandamme hekelt de timing: “Het begint langzaamaan komisch te worden, de spectaculaire verhalen die zo vlak voor de verkiezingen de media halen, alle in de hoop een doel te bereiken, maar vaak blijkt het misplaatste stemmingmakerij.” Hij erkent evenwel dat fraude plaatsvindt, en roept op tot een harde aanpak. Vandamme benadrukt echter ook dat de media het gedrag van enkele cowboys niet mag veralgemeniseren, en dat het belang van mestverwerking groot is.
“De eindproducten van de mestverwerking zijn gewild in het buitenland om daar als bodemverbeteraar dienst te doen. De mestverwerking heeft ook een sleutelrol te vervullen in het circulair landbouwverhaal.” Boerenbond en ABS noemen ook de aanhoudend lage prijzen waarmee veehouders werken. Wie bezig is met overleven, is eerder geneigd tot fraude, zeker wanneer ze zien dat de grote veehouders het doen.
Miljoenenkwestie
De VLM, de controlerende overheidsinstelling waar de Mestbank deel van uitmaakt, bevestigt de fraudemechanismen tegenover persbureau Belga. “Wij hebben ze vastgesteld bij controles op het terrein en bij de doorlichting van bedrijven”, zegt woordvoerster Leen Van den Bergh. “Bij vier verwerkers kwamen alle hierboven beschreven onregelmatigheden voor. Dat er meer of minder vrachten worden aangegeven, stelden we bij meer bedrijven vast.” Hoe groot de omvang van de fraude is, is niet becijferd, maar onze bronnen spreken over ‘een miljoenenkwestie’.
De VLM kan met haar huidige capaciteit amper 0,42% van de 260.000 mesttransporten controleren. In 2017 vonden er 1.396 controles op het terrein plaats. Daarbij werden 146 inbreuken vastgesteld. Eind 2017 bleek in Nederland ook op grote schaal te worden gefraudeerd met mest, waarbij de landbouwers nummerborden en autotypes van controleurs bijhielden en elkaar met app-berichten op de hoogte hielden van hun locatie. Of dat hier ook gebeurt, kan VLM niet zeggen.
Landbouwers vervoeren 10,3 miljoen ton mest per jaar. 3,5 miljoen ton gaat naar verwerkers, de rest naar andere boeren. Er zijn 124 mestverwerkers, maar volgens de krant gaat de fraude vooral uit van de echt grote spelers die meer dan honderdduizend ton mest per jaar verwerken. “Maar kleinere spelers worden ook in de verleiding gebracht om mee te doen. Want wie wel op een fatsoenlijke manier aan mestverwerking wil doen, gaat financieel onderuit”, zegt een mestverwerker.
Vooravond van stemming MAP6
Het bericht kwam al dan niet toevallig aan de vooravond van de stemming over het nieuwe Mestactieplan (MAP6) in het Vlaams Parlement, waar ook de derogatie van afhangt. Vlaamse beken en rivieren bevatten te veel nitraten en fosfaten. Ondanks opeenvolgende mestactieplannen die dat moesten tegengaan, verslechtert de situatie, waarbij vorig jaar zeker ook de droogte een rol speelde. Na afgelopen winter werden bij 37,8% van de meetpunten overschrijdingen vastgesteld, langs de IJzer gaat het over 70%.
Voor Groen en s.pa is de mestfraude niet verrassend. Parlementslid Bart Caron van Groen riep eerder op fraudes te melden. Volgens Groen wordt mogelijk ook gefraudeerd met kunstmest omdat de verkochte hoeveelheid niet overeen zou komen met de volumes die landbouwers aangeven te gebruiken. Groen en s.pa zijn tegen MAP6 en roepen op tot het instellen van een onderzoekscommissie. Ook wanneer MAP6 gestemd geraakt, wat bij de afsluiting van de krant wel werd verwacht, kunnen de resultaten van de onderzoekscommissie bij de geplande evaluatie van MAP6 medio 2020 nopen tot verstrenging van de wet- en regelgeving, aldus Caron.
Landbouwminister Koen Van den Heuvel (CD&V) bevestigt dat onregelmatigheden worden vastgesteld, die ook jaarlijks worden gerapporteerd door de VLM. De VLM kan echter weinig kordaat ingrijpen. Volgens Van den Heuvel bevat het nieuwe mestactieplan MAP6 in elk geval juist een aantal hefbomen om de slagkracht van de administratie te vergroten en fraude met mestvervoer tegen te gaan.
Van den Heuvel verwijst naar de verplichte installatie van debietmeters en de uitbreiding van de gps-opvolging van mesttransporten.
Van den Heuvel:“Deze instrumenten laten de VLM toe om via gerichte risico-analyse van mogelijke inbreuken gericht te controleren en bedrijven, zowel landbouwers, transporteurs als mestverwerkers, grondig door te lichten. De slagkracht van de VLM wordt met MAP6 ook verder vergroot door de mogelijkheid om dwangsommen op te leggen indien maatregelen niet opgevolgd worden.”
