Ondanks de geleverde inspanningen volgt de waterkwaliteit nog niet

Uit de meest recente cijfers van de VMM (Vlaamse Milieumaatschappij) blijkt dat de waterkwaliteit in landbouwgebied in Vlaanderen slecht blijft. “Een betere naleving van de mestwetgeving, een betere toepassing van de juiste bemestingstechnieken die nog meer inspelen op het veranderende klimaat en ook brongerichte maatregelen zijn nodig om de waterkwaliteit te verbeteren en de Europese doelstellingen te realiseren”, zegt Leen Van den Bergh, VLM-woordvoerder.

Jaar van de waarheid

Het Mestrapport 2021 zet de zaken weer op scherp en toont volgens de VLM aan dat we niet op het juiste pad zitten om de waterkwaliteitsdoelstellingen te halen. “2022 wordt dan ook het jaar van de waarheid voor de aanpassingen aan MAP6 en de voorbereiding van MAP7.”

Uit de situatie in Nederland, waar de onderhandelingen over het nieuwe mestactieplan met de Europese commissie nog lopen, blijkt immers dat een derogatie (een afwijking van de bemestigsnormen) enkel kan worden toegestaan door de Europese commissie wanneer die overtuigd is dat met het mestactieprogramma alle waterkwaliteitsdoelstellingen worden gehaald.

In het winterjaar 2020-21 werd op 31% van de meetpunten minstens 1 keer de drempelwaarde van 50 mg nitraat per l overschreden. Voor grondwater zijn er regionale verschillen en stagneren de cijfers op Vlaams niveau. “De nitraatgehalten in de bovenste filter van het grondwatermeetnet schommelden de voorbije 3 meetjaren rond 35 mg nitraat per l”, duidt Van den Bergh.

Niet alleen Vlaanderen scoort slecht in het recente nitraatrapport van de Europese commissie. Samen met Vlaanderen zijn Duitsland, Luxemburg, Nederland, Spanje en Tsjechië het verst verwijderd van de doelstellingen van de Nitraatrichtlijn.

Daling inbreuken

Uit de evolutie van de inbreukpercentages bij bepaalde controleacties blijkt duidelijk dat terreincontroles effect hebben. “Zo is het inbreukpercentage (aantal controles met overtredingen tegenover het totaal aantal uitgevoerde controles) bij de controles op het opbrengen van mest gedaald van 11% in 2015 tot 5% in 2020. Ook bij de controles op de teeltvrije zone van minstens 1 m langs waterlopen, is het inbreukpercentage gedaald van 50% in 2018 tot 8% in 2021.”

De Mestbank stelt vast dat gedragsverandering soms moeilijk te realiseren is. Zo worden er jaarlijks bij zo’n 40% van de terreincontroles op de mestopslag inbreuken vastgesteld en brengen nog te veel landbouwers hun mestopslag pas in orde na een controle. “De hoge inbreukpercentages kunnen niet veralgemeend worden, aangezien de controles gericht uitgevoerd worden op basis van een risicoanalyse, maar ze geven wel aan dat opvolging door de Mestbank nodig blijft en dat de nalevingsgraad moet verbeteren”, aldus Leen Van den Bergh.

Tekort landbouwgrond

Op bedrijven met veel dieren en een mestoverschot, blijft een tekort aan landbouwgrond om mest op kwijt te kunnen het voornaamste probleem. “De dienst Bedrijfsdoorlichting stelt vast dat de hoge kostprijs van externe mestafzet zoals mestverwerking de belangrijkste drijfveer is voor fraude. De betrokken bedrijven gebruiken dan in realiteit meer mest op hun gronden dan toegelaten en aangegeven is, met alle gevolgen vandien voor het leefmilieu.”

Intussen zet de Mestbank verder in op de verbetering van de instrumenten voor handhaving. Zo moet het digitaal kunstmestregister het werkelijk gebruik van kunstmest beter in kaart brengen en heeft de Mestbank een middel in handen om het gebruik te controleren. Tegen 1 januari 2022 moeten mestverwerkingsinstallaties ook bijkomende debietmeters verplicht installeren. Zo zullen massastromen beter kunnen worden opgevolgd. Ten slotte onderzoekt de Mestbank ook innovatieve technieken.

De nitraatresidumetingen die de Mestbank elk najaar laat uitvoeren op heel wat landbouwpercelen, wijzen erop dat de bemestingspraktijken bij een aanzienlijk deel van de bedrijven nog niet op punt staan. Bij 35% van de landbouwers met een perceelsevaluatie en 49% van de landbouwers met een bedrijfsevaluatie in 2020 was het nitraatresidu hoger dan de nitraatresidudrempelwaarde.

Te hoog nitraatresidu

“Door verkeerde bemestingspraktijken blijven er te veel nitraten achter in de bodem in het najaar, met hogere risico’s op uitspoeling naar grond- en oppervlaktewater. De laatste 4 jaren blijft het gemeten nitraatresidu in de bodem steken op gemiddeld zo’n 80 kg nitraatstikstof per ha”, aldus Leen Van den Bergh.

Landbouwgrond waarop een beheerovereenkomst waterkwaliteit wordt toegepast, scoort beter, met gemiddeld zo’n 50 kg nitraatstikstof per ha. Op die landbouwgrond worden gewassen met een laag risicoprofiel geteeld en wordt voorzichtiger omgegaan met de bemesting. “Er is nog een lange weg af te leggen om de nitraatresidu’s op alle landbouwpercelen op een lager niveau te krijgen om goede waterkwaliteit te bereiken.”

De Mestbank stelt ook vast dat dat de bemestingspraktijken bij de doorgelichte akkerbouwbedrijven en vollegrondstuinbouwbedrijven nog niet op punt staan en nog vaak berusten op oude gewoontes. Vooral op het vlak van het nuttig gebruiken van bemestingsadviezen op vollegronds-tuinbouwbedrijven is er nog werk aan de winkel. “De recente evoluties van de waterkwaliteit en het nitraatresidu weerspiegelen de droogteperiodes tijdens het seizoen in de jaren 2017-2020. Die hebben geleid tot minder opname van stikstof door de gewassen en bijgevolg tot een hoger nitraatresidu en een hoger risico op uitspoeling van nitraten naar het water”, besluit Van den Bergh.

Lieven Vancoillie