Waar staat de Vlaamse biolandbouw?

Tijdens de Bioweek wordt er veel aandacht besteed aan biologische landbouw en aan bioproducten. Onderzoekscentrum Inagro deelt echter het hele jaar door haar ervaringen met biologische landbouw.

Zo organiseerde Inagro op 8 maart de vijfde Biotrefdag, waar geïnteresseerde landbouwers, wetenschappers en beleidsmakers zich verzamelden om het rapport te maken van de vooruitgang in de biologische landbouw in Vlaanderen.

Bio is pionier

Biologische landbouw is pionier in het uitwerken van landbouwtechnieken die daarna overgenomen worden door de conventionele landbouw, meende gedeputeerde van Landbouw Bart Nayaert (cd&v), die deze Biotrefdag inleidde. “Kijk maar naar mechanische onkruidbestrijding. Biologische en gangbare landbouw groeien naar elkaar toe.” De Europese Green Deal en bijhorende pesticidewetgeving zetten sterk in op het verminderen van chemische bestrijdingsmiddelen, en versterken die trend dus alleen maar.

Wel betekent dat voor Nayaert niet per se dat er meer pure biologische landbouw moet komen. “De markt daarvoor ontbreekt en het enthousiasme voor bioproducten zwakte, net zoals voor de korte keten, af na de coronaperiode. De Vlaamse biostrategie om 5% te groeien op 5 parameters is beperkt, maar voldoende ambitieus”, aldus Nayaert.

Stagnatie en terugval

Dat de biomarkt moeilijkheden ondervond de voorbije jaren, bleek uit de presentatie van Paul Verbeke, ketenmanager bij Bioforum. “De omzet van bioproducten viel terug van 992 miljoen euro in 2021, naar 970 miljoen euro in 2022”, aldus Verbeke.

De vraag naar bioproducten boomde tijdens de coronaperiode, na jaren van gestage groei, maar de daaropvolgende energiecrisis, groeiende inflatie en de onzekerheid van de oorlog in Oekraïne voelden consumenten in hun portemonnee. “Gevolg: stagnatie en terugval van de biologische markt in verschillende Europese markten”, zei Verbeke.

Door de dalende vraag stagneerde ook de biologische productie. Volgens cijfers die Verbeke presenteerde, daalde in 2023 zowel het biologische akkerareaal als het aantal biolandbouwbedrijven in Wallonië licht. “En diezelfde indruk krijgen we ook voor Vlaanderen, al kennen we de cijfers daarvoor nog niet”, zei Verbeke op de Biotrefdag.

Licht aan het einde van de tunnel

“De biologische markt heeft zich hersteld”, merkte gedeputeerde Nayaert al op tijdens zijn inleidend woordje. Ook Paul Verbeke zag het licht aan het einde van de tunnel voor de biologische landbouw. “Sinds 2023 zijn er terug tekenen van herstel.”

Zo merkte Verbeke op dat de verkoop van biologische aardappelen sinds het najaar terug anekdotisch aanzwengelt en dat coöperatie BelOrta in haar jaarverslag voor 2023 opmerkt dat ‘de interesse voor bio weer toeneemt’.

Case in point: biologische eieren. Biologische voederprijzen waren enorm hoog, terwijl de biopluimveehouders de verkoopprijs van de eieren niet zomaar konden verhogen. Ze zaten vast in verkoopcontracten met retailers. Een aantal van hen schakelden noodgedwongen over naar interessantere gangbare concepten.

Deze situatie veranderde in de tweede helft van 2023. “Nu de biovoederprijzen terug gedaald zijn en de bio-eierprijzen fors gestegen zijn, gecombineerd met een goede vraag uit de markt, is het opnieuw interessant om biohennen te houden”, merkt Avibel, opfokorganisatie voor biologische kippen, op. Er is momenteel zelfs een tekort aan bio-eieren.

Bio onder druk

De biologische landbouw heeft niet alleen te lijden onder negatieve markttendenzen, maar volgens Lieve Vercauteren, directeur van Bioforum, ook onder alternatieve concepten zoals regeneratieve landbouw en carbon farming. “Over biologische landbouw wordt nog maar weinig gerept door bedrijven en de overheid. Vooral deze nieuwe, maar minder duidelijk gedefinieerde en gecontroleerde begrippen krijgen steeds meer ingang.”

Het grote voordeel van bio is volgens Vercauteren dat het een set van criteria met duidelijke regels inhoudt, die doorheen de hele keten gecontroleerd en gecertificeerd worden. “Bio is wettelijk beschermd en heeft een label dat de consument garandeert dat er ecologisch geproduceerd wordt. Het biolabel is gekend en heeft een plaats verworden in de markt.”

Alternatieve, ‘zogezegd groenere producten’, mogen volgens de directeur van Bioforum niet leiden tot greenwashing: goedkopere, bijna bioproducten aanbieden die het systeem niet veranderen en die niet gecontroleerd kunnen worden.

Ook beleidsmatig schort er wat aan het Vlaams strategisch bioplan met 5 groeidoelstellingen. “Het plan staat op zichzelf”, zegt Vercauteren. “Doelstellingen voor biologische landbouw worden niet geïntegreerd in landbouwbeleid. Ze zijn ook bijzonder precair. Kijk maar naar de Green Deal, die na de boerenprotesten snel teruggedraaid werd.”

Als het aan Vercauteren ligt, verdient bio meer steun. “Biologische landbouw kan een antwoord zijn op veel uitdagingen waar wij als maatschappij voor staan: een reductie van emissies door koolstofopslag in de grond, bodem- en plantgezondheid, proper water door pesticidereductie...”

Agro-econoom Joost Dessein, verbonden aan de UGent, ging nog een stapje verder. Volgens hem dreigen biologische landbouw en agro-ecologie gecoöpteerd te worden door het bestaande systeem, dat juist veranderd moet worden. “Alle scherpe kantjes worden ervan afgevijld tot het apolitiek wordt en het bestaande systeem niet meer bedreigt”, waarschuwde Dessein, terwijl een fundamentele herorganisatie van het landbouw- en voedselsysteem volgens de professor juist nodig is om de familiale landbouwer te redden.

“Zo kunnen agro-ecologie en biologische landbouw zelfs dienen om het bestaande systeem te herbevestigen.” Enkel een pakketje agrotechnische tools blijft over, waar bedrijven naar believen uit kunnen plukken. “Transformatieve principes binnen de beweging, zoals meer participatie, eerlijkheid en de cocreatie van kennis, worden verwaarloosd.”

Farm for Good! en Nederland

Tijdens de Biotrefdag was het niet alleen maar kommer en kwel. Zo toonde de Waalse coöperatie Farm for Good! hoe zij hun netwerk van 75 landbouwers met 6.400 ha landbouwgrond ondersteunen bij de omschakeling naar biolandbouw.

Tegelijk zetten zij in op het uitwerken van de leveringsketen om een goede prijs te krijgen voor hun landbouwers. “We gaan op zoek naar afnemers die  voldoende grote volumes van kwaliteitsproducten en een link met lokale boeren willen”, legde filièremanager Donatienne van Houtryve uit. “Landbouwers krijgen in ruil een eerlijke prijs en een meerwaarde voor hun product om de transitie naar bio te bekostigen.”

Beleidsmedewerker Henk Offringa, van het Nederlandse Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit, toonde het belang van het ontwikkelen van een markt voor biologische producten. “Communicatie die positieve emoties en beleving aan biologische producten koppelt en die rekening houdt met de rol van prijs en de fysieke omgeving van de winkelvloer, kan de aankoop van biologische producten stimuleren.”

Bioboeren en boeren met interesse in biolandbouw kunnen bij Inagro terecht voor beleidsadvies over teelttechnieken en over de bedrijfsorganisatie voor biologische landbouw.

Thor Deyaert