Herten exploiteren volgens de wetten van de natuur

Aanvankelijk verklaarde zijn vader hem gek toen Marc zijn plannen vertelde. Thuis groeide Marc immers op in een gemengde boerderij met varkens en melkvee. Hij studeerde wiskunde en fysica en startte in de jaren 80 in het onderwijs. Uiteindelijk speelde het gros van zijn loopbaan, tot op vandaag, zich af in de financiële wereld. “In 1991 ging mijn vader met pensioen en kwam de vraag: wat met de boerderij? Met de varkens zijn we gestopt omdat varkenspest in België waarde, en ook achter de melkveehouderij werd een punt gezet”, gaf hij mee.

De ommekeer kwam er toen hij heel toevallig in Eeklo op de Huysmanshoeve terechtkwam. Dat lag in het impulsgebied Meetjesland, wat betekent dat het gebied opgewaardeerd werd met Europese subsidies. “En dat gebeurde op allerlei manieren. Zo werd de jeneverstokerij gerestaureerd, werd de jachthaven onder handen genomen,… maar er werden ook alternatieven in de landbouw gezocht. “Frank Geysels zette zich hiervoor in als streekmanager en kocht voor de Huysmanshoeve 200 hindes uit Engeland”, vertelt hij. Toen Marc bij de Huysmanshoeve op bezoek kwam, zag hij de roedel met bokken en hindes staan en was hij meteen verkocht én verknocht aan het dier.

Natuurlijke karakter

De beslissing was snel gemaakt: de ouderlijke boerderij zou een nieuw leven krijgen als hertenboerderij. “Het mooie is dat het nog gaat om een niet-gedomesticeerd dier. Je kan het extensief houden. Het is bovendien een kwaliteitsproduct, én het is nog een nichemarkt. Dat spreekt me aan”, vertelt Marc. Even belangrijk is dat het gaat om een inheemse soort: het Europese edelhert. Zijn uitgangspunt is het dier respecteren zoals het is, zodat dit zich kan gedragen zoals in de natuur. “Het is heel anders dan een Belgisch witblauw rund, waar de mens toch vaak moet in tussenkomen.”

Momenteel combineert hij de edelhertenhouderij met zijn job in de financiële sector. Zijn vrouw Chris begon als zelfstandige in bijberoep, maar zet zich nu voor de volle 100% in op de boerderij. Ze doet het dagelijkse werk, waaronder het voederen. Ze volgde een cursus als beenhouwer bij Syntra en versnijdt het vlees. Marc doet dan weer het zwaardere werk, waaronder het tractorwerk en het uitmesten. Ondertussen is het koppel al 25 jaar bezig. “En toch worden we het niet beu. Je leert al doende, hé.”

Twee loodsen en 10 ha voor 60 herten

Op de hertenboerderij Kruisveldhoeve in Sint-Amands is er een capaciteit voor 50 à 60 hindes en momenteel zo’n drietal bokken, die zich kunnen uitleven op een areaal van 10 ha. “We startten met een kleine groep van bij de Huysmanshoeve. Deze groep groeide gestadig aan in verhouding tot de toename van de vraag”, klinkt het.

Het koppel besliste een bestaande loods volledig om te bouwen tot een ruimte met voldoende behandelingsruimtes. Die zijn bijvoorbeeld handig wanneer de veearts langs komt. Nieuwe kalfjes worden steevast ontwormd, bij het opstallen in het najaar en het weiden in het voorjaar. “Hoewel ze op een natuurlijke manier bij ons kunnen leven, houden we ze wel in de gaten. Herten zijn spleethoevigen en dus ook vatbaar voor bijvoorbeeld blauwtong of mond-en-klauwzeer”, vertelt Marc. Naast de bestaande loods werd een nieuwe loods gebouwd, waar de hindes binnen en buiten kunnen wanneer ze willen. “Als ik hier sta met een emmer lijnzaad, en daar even mee rammel, dan komen ze wel snel langs”, klinkt het vrolijk.

De herten hebben een voedingspatroon dat lijkt op dat van het schaap of het rund. Op de Kruisveldhoeve krijgen de herten als basisvoedsel een dieet van voordrooggras en hooi van eigen productie. Lijnzaad en hakselmaïs dienen als eiwitbron voor de dieren. Ook het kopergehalte is belangrijk voor een goede gezondheid van het dier, om zwaairug te vermijden. “We mengen gedroogde pulp met water en een kleine hoeveelheid koper, dat we afwegen met een apothekersweegschaal”, geeft hij mee.

Handtamme dieren

“Momenteel hebben we 2 overjaarse bokken, en denken we eraan om een nieuwe dekbok aan te duiden”, vertelt hij. “Het zijn met momenten, zeker in de bronstperiode, agressieve beestjes. Een afspanning is zeker nodig, en moet jaarlijks worden onderhouden. Voor een startende hertenhouder is deze afsluiting één van de grootste kosten.”

De dieren zijn in principe wel handtam. “Dat is bijna verplicht, aangezien we omsloten zijn door dijken, zoals de Sigmadijk, waar veel mensen wandelen en fietsen”, klinkt het. Uit de jonge dieren die op het bedrijf geboren worden, kiest het koppel sowieso voor de minst agressieve en minst angstige dieren. De genetica die de hertenhouder kiest, wordt bepaald door het marktsegment.

Aangezien Marc en Chris de herten houden voor het vlees, is naast het handtamme karakter ook de gestalte belangrijk. “Er zijn ondertussen ook hertenhouders die kruisen met grotere dieren zoals de wapiti, om een groter slachtgewicht te krijgen. Wij willen echter de bloedlijnen zuiver houden en doen dit bewust niet. Stel je voor dat er een hybride ontsnapt en in de natuur belandt. Dat zou een ramp zijn !”

Niet voor het gewei

Andere hertenhouders kunnen de herten dan weer houden voor het gewei. “Dat zijn herten die uitzonderlijke geweien moeten produceren. De herten laten ze dan ook los in het bos. In België is het verboden om wild uit te zetten voor de jacht. Dit wordt meer gedaan in landen zoals Frankrijk”, aldus Marc.

Het gewei van de mannelijke dieren doet dienst in de machtsstrijd tussen de bokken tijdens de bronst. Elk jaar opnieuw, rond eind maart - begin april valt het af en groeit er een nieuw gewei. Dit wordt trouwens dus iets groter. Eind augustus vervelt het gewei en treedt de bronst opnieuw in. “Dat is opmerkelijk en wordt daarom ook medisch bekeken. Het is het snelst kalk producerende proces dat we kennen: op slechts enkele maanden groeit er immers 7 à 9 kg gewei op het hoofd van een hert.”

Reproductie volgens de natuur

Op de Kruisveldhoeve gebeurt de reproductie bovendien ook volledig volgens de natuur. Bij de hindes heerst er een soort pikorde, en de bronst wordt ingezet door de bok eind augustus. Dan gebeurt er een hormonenwissel bij alle hindes tegelijkertijd. Eén bok, die het plaatshert wordt genoemd, zorgt dan voor de dekking van 50 à 60 hindes. “Een hevige karwei voor dat dier, het gebeurt dat die tijdens die periode 30 à 40 kg kwijtraakt”, geeft Marc mee. Normaal zijn de dieren van de eerste keer drachtig.

Half mei is dan het kalfseizoen. “Ook hier trekken de hindes hun plan en moeten we niet tussenkomen. Als we wel moeten tussenkomen, is meestal het kalf verloren”, verklaart de hertenhouder. Normaal geeft een hinde jaarlijks één kalf, en zijn tweelingen uitzonderlijk. Het spenen gebeurt van eind november tot begin december.

Zonder stress doden

Als het hert 18 maanden is, wordt het geslacht. Zowel de hindes als de bokken die niet geselecteerd werden voor reproductie, worden gebruikt voor het vlees. “Iedereen eet wel eens hert, en zo maak ik de cyclus rond”, geeft Marc mee. Het vlees verkopen ze in december tot eind januari op afspraak via de hoevewinkel. Volgens Marc krijg je bovendien een topproduct als het dier in zijn leven weinig stress kent. Het doden van de dieren gebeurt daarom op het bedrijf zelf, met de kogel en met de aanwezigheid van een dierenarts. “Eigenlijk is dat zelfs beter dan schieten tijdens de jacht, waarbij de dieren eerst worden opgejaagd voor ze geschoten worden. Op die manier komt er immers ook stresshormoon vrij in het lichaam.” Een andere reden voor het doden op het bedrijf is omdat er in deze buurt geen slachthuizen zijn die de herten levend aannemen.

Marc heeft daarom volgens de wetgeving een wapenvergunning ‘voor professionele doeleinden’. Daarnaast bezit hij een bedrijfsvergunning voor het houden van 186 dieren. Tot 150 dieren is geen Vlarem-vergunning nodig. “We moeten voor heel veel zaken in orde zijn met de regelgeving, denk maar aan voedselveiligheid, Sanitel of registers rond medicatie. Eigenlijk is er niet veel verschil met een andere boerderij, enkel werken we met een niet zo typisch dier en dus met een andere marketing.”

ABEC, vereniging voor de hertenhouders

In België bestaat ondertussen al meer dan 25 jaar een vereniging voor hertenhouders, l’Association Belge des éleveurs de Cervidés, kortweg ABEC. Marc was voor een periode secretaris van het ABEC, net als voor de Europese Federatie van Europese hertenhoudersverenigingen (FEDFA). Het doel van de vereniging is om de goede relatie tussen de sector en de wetgever in stand te houden. “ABEC zorgde er bijvoorbeeld voor dat in Vlaanderen er jaarrond herten geslacht mogen worden. In Wallonië mag dat enkel tijdens het jachtseizoen.” Daarnaast verspreidt de organisatie technische informatie en promoot die het hertenvlees. “Zo heeft ABEC naast haar ledenmagazine al een kookboek uitgegeven en een handleiding voor de startende hertenhouder.

Wij eten elk jaar met de feestdagen en daarbuiten hertenvlees. Aangezien we altijd jonge dieren laten slachten is de kwaliteit constant. Omdat het herkauwers zijn is de smaak van hoevegekweekt vlees niet anders dan van het dier uit de vrije wildbaan. Waarom zouden we dat niet promoten?”

Marlies Vleugels