Theo en Carla Potjes verkopen ‘Vlaamse’ frieten in Noord-Holland

De vader van akkerbouwer Theo Potjes kwam uit het zuiden van Nederland uit het Brabantse Schaijk en zijn moeder uit het noorden van Nederland, uit de Weere in Noord-Holland. “In 1963 kwamen mijn ouders hier terecht in Oterleek in De Schermer in Noord-Holland, en kochten deze boerderij. De Schermer is ook in België bij velen bekend, doordat het als een van de eerste grote meren in de wereld in een zogeheten droogmakerij in 1633 is drooggemalen door molens. Ook de Schermermolens zijn wereldberoemd.” In die beginjaren hadden de ouders van Theo in totaal 18 ha akkerbouwgrond. Ze huurden dit van een Belgische grondbelegger. In 1980 konden ze deze 18 ha van hem kopen.

Overname van ouders

In 1991 ging Theo in maatschap met zijn ouders en in 1995 kon hij het akkerbouwbedrijf, samen met zijn vrouw Carla, overnemen. In die tijd groeiden zij als akkerbouwbedrijf naar in totaal zo’n 26 à 28 ha. Theo: “Daarvoor huurden wij er nog zo'n 8 à 9 ha land bij. Als bouwplan teelden wij in die tijd vooral aardappelen, zo’n 10 ha Bintjes (deels friet- en deels consumptieaardappelen). Verder teelden wij zo’n 8 à 9 ha tarwe, 5 ha suikerbieten, 2 ha uien en 3 ha wittekool voor een zuurkoolfabriek.” De aardappelen gingen naar Aviko en werden in grote zakken aan huis verkocht. De wittekolen die uiteindelijk zo’n 8 à 9 kg wogen, gingen naar de zuurkoolfabriek van HAK in Averhorn. In 1998 stopte deze fabriek echter, dus besloot familie Potjes om ook met de teelt van wittekool te stoppen.

Groei naar 36 ha

Naast het eigen akkerbouwbedrijf werkte Theo nog bij een loonwerker. Die loonwerker stopte echter in 2000. Theo: “Maar die man had wel 18 ha grond en die kon ik vanaf dat moment van hem pachten. Alhoewel hij de grond naderhand verkocht, konden wij toch blijven pachten. We hebben dus nog steeds 36 ha grond waarop wij kunnen telen.”

Gemiddeld genomen teelt de familie Potjes op middelzware zeeklei met een afslibbaarheid van zo'n 35%. De grondprijzen bedragen in De Schermer zo’n 125.000 euro per ha, de jaarpacht per ha is ongeveer 2.000 euro. Theo: “Ik zou hier in principe zelfs tulpen kunnen telen, zulke goede kleigrond is het. Tulpen telen is echter een vak apart en vraagt veel andere investeringen.” Verhuren van de grond aan tulpentelers doen ze liever ook niet. De grond waarop de tulpen hebben gestaan, geeft een (te) hoge onkruiddruk, waar je weer jarenlang last van hebt. Dit vindt de familie niet milieubewust. “Dat de grond hier zo duur is, komt ook doordat kolen-, broccoli- en pootgoedtelers de grondprijzen hier de afgelopen jaren enorm hebben opgedreven."

Na de uitbreiding van het areaal bestond het bouwplan (in 2002) uit 15 ha tarwe, 12 ha aardappelen, 6 ha suikerbieten en zo'n 2 à 3 ha uien. Met de uienteelt werd in de jaren daarna echter gestopt, omdat er veel te veel fusariumdruk in kwam. Theo: "Met de suikerbieten hadden wij het geluk dat wij al quotum hadden, dus dat was gunstig. Bewaarkolen hadden wij in principe ook kunnen telen, maar ik heb geen geschikte hangar daarvoor en er een bouwen is voor ons als kleiner akkerbouwbedrijf niet rendabel."

In deze winterperiode staat er natuurlijk niet heel veel op het land, het enige dat er momenteel staat, is 5 ha wintertarwe op het akkerbouwperceel naast het erf. De familie kijkt ook alvast naar de toekomst. Het is nu nog niet verplicht, maar tussen het akkerbouwland en de sloot is er nu al een strook van 3 m aangehouden in verband met de nieuwe GLB-normen die vanaf het nieuwe oogstseizoen gaan gelden.

Samenwerking met collega-akkerbouwers

Bij de overname van het akkerbouwbedrijf van de ouders van Theo nam de familie Potjes ook het hele tractor- en machinepark over. Net als Theo’s vader, werken ook Carla en Theo samen met collega-akkerbouwers wat betreft het tractor- en machinepark. Theo: “Door omstandigheden konden we het hele tractor- en werktuigenpark van een collega overnemen, dus wij waren jarenlang ‘overgemechaniseerd’. Wij zijn trouwens echt fan van het merk Case.” Momenteel werkt de familie Potjes weer samen met één akkerbouwer uit de omgeving. Zo worden in samenwerking met een pootgoedteler de tafel- en frietaardappelen gerooid. In 1999 werd samen met deze pootgoedteler een Amac-aardappelrooier gekocht, de AX-2. Theo: “Sindsdien rooien wij zo’n 50 à 60 ha samen, puur omdat je de kosten – en de niet te vergeten arbeid – kunt delen.”

Naast hun samenwerking met een collega-akkerbouwer voeren ze een groot deel van de werkzaamheden ook zelf uit. Een gedeelte laten ze door een loonwerker uitvoeren. Zo dorst een loonwerker de tarwe en rooit hij ook de suikerbieten. De rest van de werkzaamheden op het veld doen ze met eigen tractoren en werktuigen, zoals bijvoorbeeld met een splinternieuwe combinatie die erg goed bevalt: de rotorkopeg PH1301 van Kubota, die voor een 3 m brede tarwezaaimachine van Unia staat. Theo: “Voorheen zag je nooit Kubota-werktuigen op Nederlandse akkerbouwerven, maar daar komt verandering in. Ik denk dat de belangrijkste reden daarvoor is dat Kverneland samen is gegaan met Kubota.”

Verder hebben ze een Kverneland VD85-ploeg met 3 schaar wentel en een aardappelpootmachine van het merk Cramer, de Junior 2000. Ook zaaien ze de suikerbieten zelf met een Becker Aeromat. En in 2021 hebben ze nog een nieuwe Rauch-kunstmeststrooier gekocht. Een nieuwe tractor gaat het stel, dat inmiddels rond de 60 jaar is, niet meer aankopen. “Tot die tijd redden wij het wel met onze 2 Case-tractoren, een MXU100 met 100 pk en een MXU110 met 110 pk, een antieke Inter 633 voor de kleine klusjes en een Same Explorer 60 om te zaaien”, aldus Theo.

Tafel- en frietaardappelen

De teelten van familie Potjes bestaan momenteel uit 5 ha tafelaardappelen (Frieslander, Bintje en Ivette), 7 ha frietaardappelen van het ras Innovator (deze gaan naar Aviko), 8 ha suikerbieten (voor Cosun) en 15 ha tarwe.

De tafelaardappelen worden opgeslagen in een hangar uit 1990 waar het grootste ras aardappelen los in een vak kan worden gestort. De andere soorten tafelaardappelen worden in kisten bewaard, in totaal 250 ton. De frietaardappelen worden opgeslagen in de nieuwere hangar die er naast staat uit 2011 waar 700 ton aardappelen inkunnen. Theo: “Bij de keuze van de materialen voor de bouw van de hangar hebben wij gekeken naar de milieubelasting. Zo is er voor de verlichting in de schuur gekozen voor led tl’s. We kozen ook voor EC-ventilatoren die je in snelheid kunt regelen. Omdat ze niet constant op het maximum draaien, gebruiken ze veel minder stroom. De bewaarcomputer regelt de ventilatie van de producten en zorgt ervoor dat deze op een zo constant mogelijke temperatuur blijft.”

De frietaardappelen werden in december 2022 afgeleverd. Deze zijn bij hen op contract. De 5 ha tafelaardappelen worden in de andere schuur gesorteerd en geleverd aan marktkoopmannen en andere kleine winkelverkopers en natuurlijk aan hun eigen klanten. Dit zorgt voor een constante afzetstroom tot mei. Bij de keuze van de rassen worden afspraken gemaakt met de marktkoopmannen, zodat afname voor een merendeel is gegarandeerd. “Voor de markt is de kookvastheid erg belangrijk”, aldus Theo. “Daarom wordt er, ook in de tijd dat de aardappels afrijpen, bijna dagelijks een portie gerooid en gekookt zodat we kunnen checken of de aardappelen vast in de kook blijven. Dat is ook de reden dat wij deze rassen telen.”

Eigen winkel

De eigen winkel die gehuisvest is in een hangar runt Carla sinds 2019. Daarvoor deden zij al wat aan huisverkoop. Qua sortering in de boerderijwinkel heeft de familie tafelaardappelen in netzakjes of plastic kratjes van 20 kg.

Ook zijn er papieren tasjes van 2, 6 en 12,5 kg. De papieren tasjes vermijden dat de klanten stof in de auto of fietstas krijgen. Ook is papier een milieubewuste keuze natuurlijk. Carla: “Onze boerderijwinkel zorgt er toch wel voor dat wij makkelijker kunnen overleven als kleiner akkerbouwbedrijf. Ik maak even een prijsvergelijking. Voor onze aardappelen die naar Aviko gaan, krijgen wij 0,20 ct/kg gemiddeld over de afgelopen jaren. De marktkoopman geeft 0,25 ct/kg en de aardappelen die wij in de winkel verkopen leveren maar liefst 0,70 ct/kg op.”

Carla probeert via Facebook en andere sociale media de thuisverkoop op te krikken, maar dat valt niet mee. Carla: “Het is best lastig om klanten te binden en ze tevreden te houden. Dit komt vooral omdat in het coronatijdperk veel nieuwe boerderijwinkeltjes zijn ontstaan.”

‘Vlaamse’ frieten

De familie Potjes teelt ook aardappelen voor de groothandel waar vervolgens weer ‘patat’ van wordt gebakken. Deze frietaardappelen verkopen ze ook in hun winkel en als service naar hun klanten toe wassen en snijden zij, op verzoek, ook aardappelen tot friet. Deze friet wordt vervolgens gevacumeerd om deze enkele dagen vers te houden. Carla: “In principe mogen de klanten ook het ras bepalen dat ze willen. Als ze niets vragen, dan kies ik altijd voor het ras dat op dat moment het meest voorhanden is. De klant kan kiezen uit 3 frietdikte varianten: small, medium of grof (zoals de Vlaamse frieten). Theo en ik zeggen dus altijd tegen elkaar: Vlaamse frieten uit Noord-Holland! De meeste klanten willen Vlaamse frieten voor de frituurpan. De smalste frietvariant gaat in de airfryer, hoor ik van klanten. De prijs voor gewassen en gesneden friet is 2 euro/kg.”

Keurmerk Voedselveiligheid

De familie Potjes teelt volgens het keurmerk Voedselveiligheid. Theo: “Wij telen zo milieubewust mogelijk. Om dit te bereiken maken wij gebruik van een computerprogramma dat berekent wat het optimale spuitmoment is. Dit programma maakt gebruik van een weerpaal die in de nabije omgeving in het land staat. Deze weerpaal van CropVision Professional meet de gewastemperatuur, de grondtemperatuur, de luchtvochtigheid tussen het gewas en de hoeveelheid regen.” Met deze gegevens en het lokale weerbericht wordt het optimale spuitadvies gegeven. Hierdoor kunnen de akkerbouwers met een minimum aan middel, een maximaal rendement halen.

Dit jaar bestaat het akkerbouwbedrijf van de familie Potjes precies 60 jaar. Theo: “Wij zijn de tweede generatie die op deze boerderij zit. Helaas hebben wij geen opvolgers. Toch investeren wij nog wel in nieuwe werktuigen en onlangs hebben wij een compleet nieuwe erfverharding laten aanleggen. Carla en ik moeten nog wel wat jaren, dus de investeringen zijn gericht op aanpassingen in de wetgeving, arbeidsgemak en schoon werken. En mocht de nood aan de man komen, dan verkopen wij gewoon één perceel, dan kunnen we voorlopig weer vooruit. Wat in ons geval nog het lastigste is, is de constant veranderende wetgeving. Dat maakt ons beroep als akkerbouwers er niet makkelijker op.”

Dick van Doorn