Duurzame koeien dankzij gezonde klauwen

De zogenoemde ‘vijfstappenmethode’ voor het verzorgen van klauwen van professor Dr. E. Toussaint Raven geldt internationaal nog altijd als de basis van de huidige methode van klauwverzorging bij runderen. De slagzin ‘Inzicht zonder kennis is niet mogelijk’ staat op de eerste bladzijde van zijn boekje Klauwverzorging bij het rund, gepubliceerd in 1977.

In essentie blijft de kunst van het goed verzorgen van de klauwen heden ten dage dezelfde als in de periode van Toussaint Raven, alleen zijn de middelen waarmee elke klauwverzorger nu het werk uitvoert sterk veranderd. Maar daarom is het resultaat niet altijd beter.

Kennis over klauwen

Spijtig genoeg is dit boekje niet meer in de boekhandel beschikbaar, tenzij af en toe in een tweedehandsboekenwinkel. Nochtans zijn de teksten, de anatomische tekeningen en de schetsen van de klauwaandoeningen nog steeds zeer illustratief.

De essentie van dit naslagwerk is om op de eerste plaats enige kennis van de ‘normale klauw’ en de vorming van het hoornweefsel te verwerven, om zodoende met meer inzicht en uiteraard met meer kennis van zaken aandacht te kunnen besteden aan klauwaandoeningen en aan de verzorging daarvan. Hoe en waar precies wordt de hoorn van een klauw gevormd? Hoe ziet een ‘normale’ klauwschoen eruit? Welke structuur (de zool of de wandhoorn) draagt vooral het gewicht van de koe? Wanneer en hoe ontstaan klauwletsels? Welke zijn de typische symptomen van de meest voorkomende klauwaandoeningen? Wat is de juiste terminologie om de klauwletsels precies te benoemen? Welke strategie ga ik op mijn bedrijf (laten)toepassen om klauwletsels te voorkomen, wetende dat de helft van de melkkoeien een klauwafwijking heeft?

Heden ten dage zijn er tal van mogelijkheden om kennis en inzicht te verwerven omtrent de anatomische structuren van de klauw en allerhande klauwletsels via allerlei digitale publicaties (zie kader) die gratis toegankelijk zijn. Gedurende de opleiding van studenten op de landbouwscholen en de faculteit Diergeneeskunde wordt er meestal wel een basisopleiding gegeven omtrent klauwverzorging. Helaas blijkt die meestal beperkt te blijven tot enkele uren, wat natuurlijk onvoldoende is om genoeg kennis en kunde te verwerven.

Bedrijfsleider bepaalt aanpak

Elke veehouder weet nochtans dat een koe die acuut of chronisch mank loopt niet optimaal kan produceren, laat staan renderen. De belangrijkste factor op een melkveebedrijf voor een goede klauwgezondheid is nochtans zonder meer de bedrijfsleider zelf, hij – en niemand anders – bepaalt het management op zijn bedrijf en stelt de prioriteiten. Vindt hij klauwgezondheid belangrijk, dan zal hij er ook in de eerste plaats voor zorgen dat er zo weinig mogelijk manke koeien rondlopen in zijn stal. Vindt hij dat geen prioriteit, dan zullen er te veel manke koeien rondlopen op zijn bedrijf en dat is wat we merken in de dagdagelijkse praktijk.

Eigen klauwverzorgingsbox

Het zou vanzelfsprekend moeten zijn dat er op elk melkveebedrijf een praktische en gemakkelijk bereikbare klauwverzorgingsbox aanwezig is. De investering die daarvoor zou moeten gemaakt worden, zou in verhouding moeten staan met het aantal dieren dat op het bedrijf aanwezig is.

Momenteel is er een grote keuze in zowel manuele, elektrische of hydraulische boxen van zeer goede kwaliteit. Meestal is dit een eenmalige investering. Informeer je dus goed vooraleer je een box aanschaft... dat doet je toch ook wanneer je een nieuwe tractor zou willen aanschaffen.

Het is een vaststelling dat, van zodra een goed functionerende box op het bedrijf aanwezig is, er sneller en in ergonomisch betere omstandigheden aan klauwverzorging kan en zal gedaan worden. Acuut mank geworden koeien of dieren met complexe klauwaandoeningen zullen beter en regelmatiger bekeken en gepast behandeld worden, al dan niet in samenwerking met de bedrijfsdierenarts of klauwverzorger.

Klauwen vergen permanente aandacht

Jarenlange ervaring met het uitvoeren van klauwverzorging en met registratie van de vastgestelde letsels hebben duidelijk gemaakt dat er permanent en op alle vlakken aandacht moet besteed worden aan het in stand houden van een goede klauwgezondheid. Het volledige plaatje in het management moet kloppen.

Een uitgebalanceerd rantsoen is een vereiste, maar ook de stalinrichting, de bedrijfshygiëne, de (over-)bezetting, de ventilatie, de genetica, de rust en de regelmaat op het bedrijf, de omgang met de dieren, een systematische klauwverzorging spelen elk hun rol. Het feit dat er meer en meer melkrobotten aanwezig zijn op onze melkveebedrijven maakt dat er dagelijks minder individueel contact is met de koeien en minder toezicht op de gedragingen van de dieren. Er zijn wel meer gegevens beschikbaar, maar die moeten ook geanalyseerd kunnen worden.

Acute of chronische aandoeningen

Sommige klauwaandoeningen, zoals bijvoorbeeld een tussenklauwontsteking, kunnen op enkele uren – dus zeer snel – ontwikkelen met alle gevolgen van dien. Deze acute tussenklauwontsteking is eigenlijk de enige klauwaandoening die zo snel mogelijk (vergelijkbaar met een colimastitis) met de gepaste antibiotica moet behandeld worden, alle andere klauwaandoeningen kunnen met de nodige kennis van zaken en preventie voorkomen of afdoende verzorgd worden zonder antibiotica.

Andere klauwaandoeningen, zoals zoolulcera (zoolzweren), doen zich dikwijls voor aan beide buitenklauwen en ontstaan geleidelijk aan. De symptomen van deze klauwaandoening zul je nergens klaar en duidelijk kunnen terugvinden in de digitale data van een melkrobot. Activiteitsmeters zullen dat misschien na verloop van tijd wel duidelijk maken, maar ondertussen zal het letsel al in een vergevorderd stadium aanwezig zijn en dat is niet wenselijk.

Zonder dat het opvalt, daalt evenwel de productie en vermagert de koe in kwestie zeer snel, wordt ze niet bronstig gezien en geraakt ze niet tijdig terug drachtig. Hoe ernstiger het letsel, hoe langer het zal duren vooraleer het hersteld is en hoe groter de kans dat hetzelfde letsel vroeg of laat terug opnieuw voor problemen zal zorgen. Het voornaamste risico op kreupelheid voor een koe is een eerder opgelopen klauwletsel. Daarom moeten vaarzen zelfs meer in de gaten gehouden worden dan multipare koeien. Wittelijndefecten en zoolulcera moeten tijdig door het oog van de meester ontdekt worden door voldoende contact met de dieren.

Mobiliteitsscore

Een regelmatige en gerichte controle op de manier waarop de koeien zich gedragen, is noodzakelijk. Gebrek aan tijd is een veel gehoord excuus, maar daarmee is een manke koe niet van haar pijnlijk klauwprobleem verlost. Tegenwoordig legt men (terecht) veel nadruk op het lig- en stapgedrag ( behaviour ) van de dieren.

Via de mobiliteitsscore (locomotie-score of gaitscore ) probeert men de manke dieren op te sporen en er een score aan te koppelen op een schaal van 1 tot 5. Score 1 staat daarbij voor niet mank, score 2-3: een beetje mank, 4: mank en score 5 geeft erg mank aan. De praktijk wijst evenwel uit dat het nog niet zo simpel is om koeien die niet echt duidelijk manken (score 2 of 3) te ontdekken en zodoende juist te klasseren.

Daarom is een goede geplande preventieve aanpak een betere manier van doen om de belangrijkste klauwaandoeningen in de mate van het mogelijke te voorkomen. Helaas lopen te veel veehouders achter de feiten aan en zijn er (te) veel dieren met erge letsels aanwezig. Het duurt zeer lang vooraleer dergelijke ernstige letsels na behandeling überhaupt zullen genezen zijn. Een goed geplande preventieve aanpak, die uitgevoerd wordt op het juiste tijdstip en die met de nodige regelmaat wordt uitgevoerd, is noodzakelijk om al dat dierenleed te voorkomen.

Transitieperiode is cruciaal

Wanneer een koe kalft, gaan we ervan uit dat haar klauwen ‘gezond’ zijn. In atletiekwedstrijden zien we ook geen atleten aan de start verschijnen met kapotte schoenen aan hun voeten. Daarom is het dus ten stelligste aan te raden om bij het droogzetten alle klauwen van alle koeien te verzorgen, zodat de mogelijk bestaande klauwafwijkingen de kans krijgen om te herstellen tijdens de droogstand. Het registreren van de aanwezige letsels op het moment van droogzetting levert nuttige gegevens voor de volgende geplande klauwverzorging zowat 100 dagen na de kalfdatum.

Je vraagt je misschien terecht af: waarom opnieuw aan klauwverzorging doen 100 dagen na het kalven? Kennis van de vorming van de hoorn verklaart waarom dit de logische gang van zaken zou moeten zijn. De transitieperiode heeft namelijk ook een enorme invloed op de kwaliteit van de hoorn die dagelijks gevormd wordt. Het gevoerde transitiemanagement bepaalt in sterke mate de duur en de diepte van de negatieve energiebalans tijdens de eerste weken na het kalven. Het is precies in die periode dat de meeste klauwaandoeningen ontstaan, zoals zoolbloedingen (mogelijks door klauwbevangenheid) en daarop volgend zoolzweren en wittelijndefecten. Pasgekalfde vaarzen maken de meest stressvolle periode van hun carrière door, hun weerstand is daardoor gedaald en dat maakt ze in die periode gevoeliger voor infectieuze aandoeningen zoals gewone stinkpoot, de ziekte van Mortellaro en acute tussenklauwontstekingen.

Ziekte van Mortellaro

De infectiedruk van de zojuist vermelde infectieuze aandoeningen moeten we zo laag mogelijk proberen te houden op het bedrijf. Vastgesteld wordt dat er een zeer grote variatie is tussen de bedrijven onderling wat betreft het voorkomen van de ziekte van Mortellaro. Er bestaan nog altijd bedrijven waar deze meest vervelende en frustrerende infectieuze aandoening in het geheel niet voorkomt, maar het zijn spijtig genoeg uitzonderingen.

Er zijn veel bedrijven waar de ziekte van Mortellaro niet echt als een probleem wordt ervaren, maar er zijn er nog veel meer waar Mortellaro zeer veel dierenleed veroorzaakt. Afhankelijk van de aanwezige infectiedruk is het regelmatig toepassen van een ontsmettend klauwbad niet (echt) noodzakelijk, maar op de meeste bedrijven is dit wel een noodzaak.

Een stevig en goed opgesteld klauwbad dat gemakkelijk kan gevuld én geledigd worden zal vlot en zonder veel gedoe op een regelmatig tijdstip kunnen toegepast worden. Slechte en weinig duurzame opstellingen leiden enkel tot frustratie van de veehouder en zijn koeien. Ten gevolge van erge infectieuze klauwaandoeningen kunnen zich pijnlijke zoolzweren of wittelijndefecten ontwikkelen. In het slechtste geval kan zelfs teentopnecrose ontstaan. Teentopnecrose wordt volgens bepaalde wetenschappers ook veroorzaakt door onoordeelkundig gebruik van frezen die gebruikt worden tijdens het verzorgen van de klauwen. Het gevaar van die frezen is dat er te veel hoorn wordt weggefreesd, vooral in de teenzone. Vaarzen hebben meestal kleinere klauwen met een betrekkelijk dunne laag zoolhoorn. Het gebruik van frezen eist dus enige voorzichtigheid, ervaring en kennis.

Maak een goede gewoonte van klauwverzorging

De conclusie is dus dat we niet moeten wachten tot wanneer er zich veel klauwproblemen voordoen, maar dat we er een goede gewoonte van moeten maken om preventief aan klauwverzorging te (laten) doen. Op veel bedrijven worden alle koeien eenmaal of tweemaal per jaar gepedicuurd, soms zelfs driemaal per jaar. Dat is zeker en vast goed, maar absoluut onvoldoende, omdat we zodoende niet kort genoeg op de bal spelen.

Er zullen steeds ernstige letsels opduiken die veel tijd vragen om te genezen en dikwijls ook naverzorgingen nodig hebben. En dat laatste wordt, spijtig genoeg, meestal niet uitgevoerd. We lopen met zo’n manier van doen altijd achter de feiten aan. Zo’n jaarlijkse grote kuis veroorzaakt in de ganse stal veel stress en daar houden de melkkoeien niet van. Koeien verkiezen rust en regelmaat.

Het is veel beter om preventieve klauwverzorgingen uit te voeren op een strategisch gepland moment, volgens een vast schema en enkel bij dieren die vooraf worden geselecteerd en gesepareerd:

De klauwverzorgingssessie wordt steeds vooraf op een vastgestelde dag in de week gepland en uitgevoerd, om de 4, 5 of 6 weken, afhankelijk van de grootte van het bedrijf.

Welke dieren hebben klauwverzorging nodig?

Selecteer je dieren volgens prioriteit en een vast schema. De onderstaande tips helpen daarbij.

• Alle koeien op het moment van het droogzetten: alle klauwen van alle koeien + registratie van de aanwezige letsels.

• Koeien en vaarzen ongeveer 100 dagen na het kalven: de klauwen van de achterpoten en indien noodzakelijk ook de klauwen van de voorpoten (cfr. registraties van klauwverzorging bij droogzetten).

De klauwen van vaarzen zeker voor de eerste maal verzorgen 100 dagen na het kalven en vooral controleren op Mortellaro-letsels.

• Elk dier dat recent plots mank is geworden (tussenklauwontsteking, wittelijndefecten) zo snel mogelijk onderzoeken om ze, indien nodig, gepast te behandelen.

• Elk dier waarbij een blokje geplaatst wordt wegens een ernstig letsel moet na ongeveer één maand terug gecontroleerd en nabehandeld worden.

• Curatieve behandeling: dieren met klinische en pijnlijke Mortellaro-letsels (stadium M2) in klauwbox brengen en lokaal verzorgen, al of niet met verband. Steeds de verbanden verwijderen binnen de 8 dagen! De preventieve maatregelen voor infectieuze aandoeningen zijn afhankelijk van de infectiedruk.

Wanneer pas je een ontsmettend klauwbad toe:

- nooit (= niet noodzakelijk) indien er geen Mortellaro op het bedrijf aanwezig is

- dagelijks, wekelijks of maandelijks, afhankelijk van de ernst van de vastgestelde infectiedruk die wordt beïnvloed door seizoen, weersomstandigheden, type stal, maar vooral door de algemene bedrijfshygiëne.

- absoluut vermijden dat jongvee aangetast wordt door Mortellaro.

• Pas het rantsoen regelmatig aan aan de beschikbare ruwvoedervoorraad op het bedrijf.

Betere gezondheid en resultaten

Deze ‘goede gewoontes’ realiseren, vereisen de nodige inzet, kennis en kunde. Het resultaat van al die inspanningen zal je als veehouder evenwel veel voldoening bezorgen, onder andere door een beter bedrijfsresultaat te boeken, door een hogere melkproductie, hogere gemiddelde levensproductie, een hoger afkalfcijfer, een lager vervangingspercentage, minder onkosten voor opfok van jongvee, minder antibioticaverbruik, minder onkosten voor mestverwerking en vooral meer dierenwelzijn te realiseren.

Ik ben van mening dat dit dé instelling van elke veehouder zou moeten zijn om met deze tips er toe te komen om op een duurzame manier goed producerende koeien te kweken, mede dank zij hun gezonde klauwen. Al die zaken zijn moeilijk in exacte cijfers uit te drukken, maar wel het resultaat van je persoonlijke inzet als bedrijfsleider van een melkveebedrijf.

Veearts Marcel Van Aert (Cow & Claw Care)