Klimaatneutrale landbouw komt steeds een stapje dichterbij

In het kader van het Belgisch voorzitterschap van de Raad van de Europese Unie nodigden Gerard Govers, vice-rector KU Leuven en Frans De Wachter, algemeen secretaris Boerenbond, Kurt Vandenberghe van DG Clima op 8 mei uit om de innovaties van de Transfarm-boerderij van dichtbij te bekijken.

Door een aaneenschakeling van verschillende technieken zoals het opwekken van groene stroom door middel van agrivoltaics, het inzetten van die energie in andere duurzame oplossingen voor het eigen energieverbruik en het produceren van hernieuwbare waterstof, is Transfarm immers vandaag al grotendeels onafhankelijk van fossiele brandstoffen.

Energie opwekken op de akker

“Een groot deel van de energie op de proefboerderij wordt vandaag opgewekt door een agrivoltaics-opstelling”, vertelt Wouter Merckx, directeur van Transfarm ons bij een rondleiding. Hij laat ons een installatie van zonnepanelen zien. Ze zijn enkele meters boven een – nu nog teeltloze – akker gemonteerd. Het is een combinatie van traditionele zonnepanelen die elektriciteit produceren met panelen die waterstof opwekken. “We gaan hier een stap verder dan laboratoriumschaal richting praktijk, maar het is nog wel een testopstelling. We willen aantonen dat het mogelijk is om tegelijkertijd gewassen en energie te produceren. Deze installatie toont dat landbouw volgens de huidige West-Europese praktijken mogelijk blijft. Landbouwmachines kunnen bijvoorbeeld gewoon onder de opstelling rijden. Zodra de weeromstandigheden het toelaten worden onder de installatie aardappelen gepoot en vlas gezaaid. Elders hebben we ook al een agrivoltaics-opstelling boven een perenplantage.”

De energieopbrengst van deze installatie ligt momenteel op een gemiddelde van 617 MWh/ha per jaar, wat overeen komt met het energiegebruik van ongeveer 170 gezinnen. “De energie kan zowel ingezet worden voor het bedrijf waar de installatie staat als voor lokale energienetwerken.”

De zonnepanelen hebben een effect op de lichtcaptatie van het gewas eronder. Dat hoeft echter geen probleem te zijn, stelt Merckx. “We zijn intussen 3 jaar verder en hebben zowel natte als hete zomers achter de rug. De resultaten zijn dus nog niet eenduidig. We zien dat het ene gewas meer baat heeft bij extra schaduw dan het andere. Bij de peren zagen we geen negatief effect op de productie, wel op de vorm van de peren. Ze werden wat langer.”

Acceptatie door de burger

Willen de burgers dit wel op een akker? Wat is de sociale acceptatie? Ook dit facet wordt onderzocht. Gabriele Torma van de universiteit van Aarhus (DK) liet de aanwezigen met een VR-bril doorheen verschillende agrivoltaics-opstellingen wandelen. Je kunt immers rechtopstaande, horizontele (zoals op Transfarm) of liggende zonnepanelen in het landschap plaatsen.

“We hebben dit intussen bij een honderdtal burgers getest. De reacties zijn heel divers, maar niet afwijzend”, vertelt Torna. “Met de VR-bril kunnen we ook geïnteresseerde landbouwers een heel realistisch beeld geven over wat de mogelijkheden zijn.”

Energie wordt ingezet in de stallen

De groene stroom die door de agrivoltaics-installatie op Transfarm wordt opgewekt, wordt nadien voor verschillende doelen ingezet, zoals de aandrijving van 2 grote warmtepompen die zorgen voor de klimatisering – verwarming en koeling – van de biggen- en kippenstallen. Merckx: “Jonge dieren hebben warmte nodig, maar bij erg warm weer hebben we ook koeling nodig om hittestress te vermijden.”

De groene energie wordt ook gebruikt als input voor de gloednieuwe plasmareactor van de luchtwasser op de boerderij. Elektriciteit zorgt er daarbij voor dat zuurstof en stikstof uit de lucht worden omgezet tot NOx-gas, dat bij toevoeging van water reageert tot een salpeterzuur. Wanneer de lucht uit de stal hiermee wordt ‘gewassen’, kan tot wel 95% van ammoniakemissies gecapteerd worden in een ammoniumnitraatoplossing. Die oplossing kan dan weer ingezet worden als meststof op de akkers van de boerderij, waarop het voeder voor het vee geteeld wordt. Van circulariteit gesproken!

“We realiseren hier echt een en-enverhaal. Naast energie en voedsel produceren we immers ook een betere meststof. Het toont aan dat verduurzamen van de landbouw in de toekomst echt wel mogelijk is.” Volgens Merckx is de kost van deze luchtwasser niet hoger dan voor andere installaties. “Bovendien heb je geen reststroom meer en maximale inzet van je energie.”

Waterstof

Ten slotte zorgt de agrivoltaics-energie ook voor het aandrijven van waterstofpanelen. Deze panelen vangen waterdamp uit de lucht op, en splitsen deze in zuurstof en waterstof. De zuurstof wordt meteen weer vrijgelaten in de lucht, maar de waterstof wordt opgevangen en kan lokaal worden opgeslagen of via pijpleidingen vervoerd worden naar bijvoorbeeld een tankstation. Transfarm wil deze waterstof in de toekomst ook inzetten als brandstof voor de landbouwmachines.

Vandaag botst echter ook deze onderzoeksboerderij op heel wat wettelijke barrières. Het gebrek aan wettelijk kader maakt het moeilijk om al verdere stappen te zetten.

Boeren zijn deel van de oplossing

Tijdens het bezoek kaartte Frans De Wachter, algemeen secretaris van Boerenbond, aan dat de opstelling bij Transfarm een mooie illustratie is van hoe onderzoek en landbouw hand in hand kunnen gaan, en samen zorgen voor oplossingen. “We zeggen te weinig dat onze landbouw aan de top staat van klimaatvriendelijke landbouw. We plukken vandaag de vruchten van het onderzoek van de voorbije jaren. We vinden het dan ook belangrijk dat we projecten als deze – samen met KU Leuven – ondersteunen met advies en kennis. Dit onderzoek vormt immers de basis van de klimaatneutrale landbouw van de toekomst. De input van landbouwers is trouwens essentieel om tot realistische praktijkrijpe innovaties te komen. Dankzij onze betrokkenheid houden wij ook een vinger aan de pols. Er moet altijd gewaarborgd worden dat de boer aan het stuur blijft zitten. Hij moet te allen tijde controle kunnen blijven houden over wat er gebeurt op zijn land, en dat land moet in de eerste plaats beschikbaar blijven voor voedselproductie.”

Gerard Govers vicerector van KU Leuven bevestigt: “De maatschappij staat voor grote uitdagingen om zich te ontwikkelen zonder het klimaat en de natuur verder te belasten. Met Transfarm willen we een plaats bieden voor onderzoekers om hun innovatieve realisaties op het vlak van bio-economie op grotere schaal te ontwikkelen. De agrivoltaics-opstelling is hiervan een mooi voorbeeld en toont hoe landbouwgrond een belangrijke denkpiste is om zonne-energie te boosten. Al dit onderzoek moet bijdragen tot een circulaire bio-economie die het milieu zo min mogelijk belast”, .

Nieuwe klimaatbrochure

Boerenbond lanceerde tijdens het event een klimaatbrochure die de inspanningen die landbouwers reeds leveren voor het klimaat in kaart brengt aan de hand van feiten en cijfers. Frans De Wachter: “Dit is een manier waarop landbouwers tonen dat ze voorvechter zijn van het klimaat en willen meestappen in de transitie. Het is jammer dat ze vaak niet worden meegenomen als partner in dit verhaal, terwijl boeren een deel van de oplossing zijn. Daarom maakten we een brochure die uitlegt hoezeer het klimaat óók het werkveld is van onze boer.”

Anne Vandenbosch