Moet de wolf in Vlaanderen zich bedreigd voelen?
Recent kwam de wolf weer in het nieuws, nu de Conventie van Bern de beschermstatus van de wolf heeft verlaagd. Dit leidde tot gejubel bij bepaalde partijen en tot tandengeknars bij anderen. Maar hoe is de situatie – onder meer van probleemwolven tegenover vee en schapen – vandaag de dag in Vlaanderen en wat zijn de verwachtingen?
De wolf kwam in de lage landen (Nederland, België) terug sedert 2016-2018. Belangrijk hierbij was de val van de Berlijnse Muur en het verdwijnen van het IJzeren Gordijn in 1989, toen de Oost-Europese wolven doorgang kregen naar het Westen. Anderzijds is er een tweede verspreidingsroute vanuit de Balkan via Italië en Frankrijk richting ons land.
De wolf in de lage landen
Enkele jaren terug werden er tot 13 wolven in Vlaanderen geteld, maar nu spreken de officiële cijfers 2023/24 van 1 roedel in Limburg, en 1 individuele wolf boven Antwerpen. Concreet zou het echter gaan om 3 à 4 wolven die momenteel in Vlaanderen actief zijn. In Wallonië (de Hoge Venen) zijn er 3 roedels gevestigd. Bij een ‘roedel’ spreken we van een ouderpaar, de nakomelingen van vorig jaar en de welpen van dit jaar. De grootte van een roedel kan naargelang de situatie nogal variëren. In Nederland zijn er momenteel 7 gevestigde roedels, 3 paren en 1 individuele wolf, die vooral rondom de Veluwe voor heel wat schade aan landbouwdieren zorgen. In Europa zijn er ruim 20.000 wolven actief.
Schade door de wolf in Vlaanderen
Globaal valt in vergelijking met de vorige jaren de schade in 2024 in Vlaanderen nogal mee. De gemelde schadegevallen worden opgenomen in een tabel, die men kan vinden op de website van het Agentschap voor Natuur en Bos (ANB). Voor 2024 tot begin december zijn er 41 schadegevallen gemeld, waarvan 7 nog in onderzoek zijn, 4 niet aan een wolf kunnen worden gekoppeld en 30 al of niet via DNA aan een wolf gekoppeld worden.
De schadegevallen doen zich nu vooral in de provincie Antwerpen voor, terwijl dit vroeger vooral in Limburg was, zolang de roedelvader ‘August’ daar meer actief was. Deze wolf is doodgereden in juli 2023. In 2024 zijn de slachtoffers naast enkele damherten en een geit, vooral schapen.
Ter vergelijking in Nederland zijn er dagelijks meerdere (2 à 4) schademeldingen veroorzaakt door wolven, met soms in de onbeschermde weilanden heel wat slachtoffers. De daling van het aantal wolven in Vlaanderen is mede veroorzaakt doordat jonge wolven nogal eens slachtoffer worden van het drukke verkeer.
Schademelding en subsidiëring
Over dit aspect hadden we het eerder al in deze schapenrubriek. Bij schade moet men binnen de 24 uur melding doen via www.wildinzicht.be, maar niet te vergeten: men moet ook binnen de 12 dagen nog een schadevergoeding aanvragen via dezelfde website. Een deskundige komt de nodige vaststellingen doen en DNA-stalen nemen. Gaat het om wolvenschade, dan is er een vergoeding voor geleden schade voorzien.
Er zijn ook 2 subsidiesystemen om bestaande afsluitingen wolfwerend te maken. Via het ANB is er een subsidie te bekomen voor particulieren, zowel om afsluitingen wolfwerend te maken als voor (tijdelijk) onderhoud (klik hier voor meer info). De details zijn in een subsidiereglement beschreven. Deze subsidie geldt echter enkel in de erkende risicozones (zie kaart) en voor bepaalde diersoorten (onder andere schaap, geit, alpaca, hert en pony). Voor paarden en runderen kunnen in bepaalde gevallen ook de bijkomende afsluitingskosten gesubsidieerd worden, maar dit kan alleen in afgebakende schutkringen, die elke 6 maanden vastgelegd worden.
Voor landbouwuitbatingen met grotere dieraantallen binnen deze risicozones moet men zich voor subsidiëring tot het Agentschap Landbouw en Zeevisserij wenden. De modaliteiten zijn hier anders dan bij de vorige regeling en kaderen in de VLIF-ondersteuning voor niet-productieve investeringen. En er is geen onderhoudsvergoeding voorzien.
De beschermingstatus van de wolf
De beschermingsstatus van wilde dieren wordt vastgelegd in de Conventie van Bern uit 1979. De Conventie van Bern is een internationaal verdrag inzake het behoud van in het wild voorkomende dier- en plantensoorten en de daarbij behorende grensoverschrijdende natuurlijke leefmilieus (habitats) in Europa. Bijzondere aandacht wordt besteed aan kwetsbare soorten en aan soorten die met uitsterven worden bedreigd, met inbegrip van trekkende soorten. De afspraken in de Conventie van Bern zijn door de EU overgenomen in de Vogelrichtlijn (79/409/EEG), en de Habitatrichtlijn (92/43/EEG). De wolf kreeg hierbij de hoogste graad van bescherming.
Het Vlaamse Soortenbesluit, dat de beschermde diersoorten in Vlaanderen oplijst, voegde in 2016 ook de wolf toe. Sindsdien mogen wolven niet meer gedood, gevangen of gestoord worden. De wolf is inmiddels ook toegevoegd aan bijlage III van het Natuurdecreet. Dat wil zeggen dat het dier de hoogste bescherming geniet en dat overtredingen van de regels streng bestraft kunnen worden.
De hoogste beschermingsgraad heeft er evenwel toe geleid dat in sommige EU-regio’s de wolvenpopulatie sterk is uitgebreid en dat de schade aan landbouwhuisdieren flink oploopt. In Frankrijk bijvoorbeeld worden per jaar 12.000 à 15.000 schapen doodgebeten door wolven. Omwille van de oplopende schade heeft de EU aan de Conventie van Bern gevraagd om de wolvenstatus te verlagen, zodat onder voorwaarden beheersing van de populatie gemakkelijker wordt.
Dit heeft dan tot gevolg gehad dat op 3 december de Conventie van Bern beslist heeft om de beschermingsstatus van de wolf te verlagen van ‘hoog beschermd’ naar ‘beschermd’. De status ‘hoog beschermd’ betekent dat mensen wolven niet opzettelijk mogen doden, vangen, houden of verstoren. Daarnaast mogen voortplantingsgebieden van wolven niet beschadigd of vernietigd worden. Met de nieuwe status ontstaat er ruimte om de populatie van wilde dieren te ‘reguleren’. Hoewel de wolf beschermd blijft, worden de regels voor afschot versoepeld.
Nu moet deze beslissing nog overgenomen worden in de Europese regelgeving en daarna ‘eventueel ‘ in de Vlaamse besluitvorming. En gegeven de verminderde druk in Vlaanderen horen we Vlaamse stemmen die momenteel niet geneigd zijn om deze versoepelde regelgeving snel te implementeren. Er zal nog wat water naar de zee vloeien, vooraleer alles formeel geregeld is.
Probleemwolven
Er bestaat al een ganse tijd discussie binnen Vlaanderen tussen de ‘wolvenliefhebbers’ en de liefhebbers van ‘landbouwdieren’ omtrent de definitie van een ‘probleemwolf’ en wat met zo’n dier mag/kan gebeuren. Overleg hieromtrent gebeurt onder andere in het wolvenplatform. De afspraken worden vastgelegd in een ‘Protocol interventies wolf’. Momenteel zit het resultaat van deze discussies in de laatste rechte lijn tot publicatie.
Dit ontwerp-protocol richt zich op 3 interacties: wolf-mens, wolf-hond en wolf-vee. Een van de elementen die het gedrag van de wolf in relatie tot de mens betreft, is dat men internationaal een onderlinge afstand van 30 m accepteert. Een wolf die spontaan (en herhaaldelijk) dichter komt bij een mens kan als een probleemwolf aanzien worden. Ook hybriden, dit zijn kruisingen tussen hond en wolf, worden als een probleem aanzien.
Voor elk van de hoger genoemde 3 interacties worden in tabellen een reeks situaties geschetst. Dan wordt telkens de oorzaak bekeken, wordt er een risico-inschatting gemaakt. Eventueel wordt er een maatregel voorgesteld. Daarna wordt finaal beoordeeld of dit al of niet een probleemsituatie is, ofwel of het om een probleemwolf gaat. Voor een ‘probleemsituatie’ worden oplossingen gesuggereerd. Een ‘probleemwolf’ mag dan, mits het volgen van een strikte procedure, gedood worden. In de relatie ‘wolf-mens’ of ‘wolf-hond’ wordt van een probleemwolf gesproken als een wolf de mens dicht benadert en agressief gedrag vertoont, als hij agressief is ten opzichte van een mens met aangelijnde hond of als hij systematisch honden binnen een afsluiting gaat doden.
Omtrent de relatie ‘wolf-vee’ is er al heel wat discussie geweest. Er is enerzijds de houding van de wolf ten opzichte van vee op de weide, dat dan al of niet wolfwerend afgeschermd is, maar er is ook de houding van de wolf ten op zichte van vee dat in een stal verblijft. Voor de stallen maakt men onderscheid tussen de wolf die in de buurt van veestallen komt (wordt niet als problematisch beschouwd), de wolf die in een veestal of schuilhok met open karakter komt, of in stallen met halfopen karakter of in gesloten stallen, en die er vee doodt of verwondt.
Er zijn heel wat cases en combinaties uitgewerkt. We kunnen hier daarover niet in detail gaan, maar als er een functionele en wolfwerende afsluiting is en de wolf doodt of verwondt toch twee- tot driemaal dieren binnen een periode van één jaar, dan wordt deze wolf een probleemwolf. En dit is evenzeer het geval als hij geleerd heeft om in gesloten stallen binnen te dringen of om meermaals dieren aan te vallen in aanwezigheid van de mens. Over het exact aantal keer dat dit moet gebeuren, vooraleer er (drastisch) opgetreden wordt, is er nog wat discussie.
Momenteel werken we in Vlaanderen nog onder de strikte beschermingsstatus van de wolf. Het verlagen van deze status zal nog wel wat tijd (jaren) in beslag nemen. Toch stellen we vast dat men van overheidswege stilaan de ‘geitenwollensokkenfase’ van de eerste wolfaanwezigheid in Vlaanderen aan het overstijgen is en dat met het op stapel staande ‘Protocol interventies wolf’ stappen zet in het met gezond verstand benaderen van eventuele problemen die zich kunnen voordoen.
