2024 was het warmste jaar ooit
Vorig jaar was het warmste jaar ooit en ook het eerste kalenderjaar waarin de gemiddelde mondiale temperatuur meer dan 1,5°C boven het pre-industriële niveau komt. Deze klimaatverandering heeft ook gevolgen voor de landbouwsector.
“Alle internationaal geproduceerde wereldwijde temperatuurdatasets laten zien dat 2024 het warmste jaar was sinds het begin van de metingen in 1850”, zegt Carlo Buontempo, directeur van de Europese Copernicus Climate Change Service (C3S), de organisatie die de gegevens verzamelde. Volgens metingen lag de gemiddelde mondiale temperatuur op 15,10°C, 0,72°C boven het gemiddelde van 1991-2020 en 0,12°C boven 2023. Dat jaar was het vorige warmste jaar in de geschiedenis.
Dit komt overeen met 1,60°C boven een schatting van de temperatuur van 1850-1900, die wordt beschouwd als het pre-industriële niveau. 2024 is dan ook het eerste kalenderjaar dat meer dan 1,5°C boven het pre-industriële niveau uitkomt.
“Elk jaar in de afgelopen 10 jaar is een van de 10 warmste ooit gemeten. We balanceren nu op het randje van het passeren van de 1,5ºC grens die is vastgelegd in het Akkoord van Parijs en het gemiddelde van de afgelopen 2 jaar ligt al boven dit niveau”, waarschuwt Samantha Burgess, Strategic Climate Lead van Europese Centrum voor Weersvoorspellingen op Middellange Termijn (ECMWF), dat C3S uitvoert.
De grens in het Akkoord van Parijs is inderdaad nog niet overschreden. Die verwijst namelijk naar gemiddelde temperatuurafwijkingen over ten minste 20 jaar. Maar volgens C3S onderstreept het dat de temperatuur wereldwijd meer stijgt dan de moderne mens ooit heeft meegemaakt.
Broeikasgassen
De toenemende concentratie van broeikasgassen door de mens blijft de belangrijkste oorzaak van de extreme temperaturen, zegt Laurence Rouil, een directeur bij het ECMWF.
“Broeikasgassen in de atmosfeer bereiken in 2024 de hoogste jaarlijkse niveaus ooit gemeten, voor zowel koolstofdioxide (CO2) als methaan. Onze gegevens wijzen duidelijk op een gestage wereldwijde toename van broeikasgasemissies en deze blijven de belangrijkste veroorzakers van klimaatverandering.”
Broeikasgasuitstoot moet dan ook dringend verminderen. “De mensheid heeft de leiding over haar eigen lot, maar hoe we reageren op de klimaatuitdaging moet gebaseerd zijn op bewijs”, aldus Buontempo. “De toekomst ligt in onze handen – snelle en doortastende maatregelen kunnen het traject van ons toekomstige klimaat nog veranderen.” De toename van CO2 was vorig jaar groter dan de toename die de afgelopen jaren is waargenomen. De toename van methaan was wel aanzienlijk lager dan in de afgelopen 3 jaar.
Andere factoren zoals het klimaatverschijnsel El Niño Southern Oscillation (ENSO) hebben ook bijgedragen aan de ongewone temperaturen in 2024. El Niño begon in 2023 en eindigde vorig jaar, wat een overgang naar meer neutrale omstandigheden inleidde vanaf de tweede helft van het jaar.
Landbouwemissies
Wereldwijd is landbouw verantwoordelijk voor een kwart van de broeikasgasuitstoot. In Vlaanderen neemt de landbouwsector maar 10% van de emissies voor haar rekening. “We zijn een heel dichtbevolkt land met veel verschillende vervuilende sectoren waardoor de verhouding tussen landbouw en industrie, transport, verwarming van gebouwen …. anders is dan het wereldwijd gemiddelde”, aldus Jonas Vandicke van onderzoeksinstituut ILVO. “De Vlaamse landbouw produceert ook op zo’n efficiënte manier, dat de carbon footprint van bijvoorbeeld een liter melk bij de laagste van de wereld ligt.”
Na een forse daling in de vroege jaren 2000, neemt de uitstoot van landbouw in Vlaanderen echter terug gestaag toe. “De oorzaak van die eerste daling was een verkleining van de veestapel en toenemende en kwalitatievere mestverwerking. Maar sindsdien vond er in de totale veestapel een shift naar meer melkvee plaats, die meer broeikasgassen per dier uitstoten dan vleesvee.”
In 2022, het jaar met de meest recente cijfers, vond er terug een forse daling van de broeikasgasuitstoot in de Vlaamse landbouw plaats – van 7% ten opzichte van 2021. Dat was echter geen structurele daling, maar veroorzaakt door externe factoren. “Die daling lag aan een afname van het aantal varkens door de crisis in de varkenssector en minder energiegebruik in de glastuinbouw door de energiecrisis dat jaar. Op basis van voorlopige cijfers stijgt de uitstoot terug in 2023.”
Klimaatscans
Om aan haar doelstellingen te voldoen mag de Vlaamse landbouw dus niet bij de pakken neerzitten. Tegen 2030 moet de uitstoot van landbouw dalen met 30% ten opzichte van 2005, terwijl het door de gestage stijgingen juist boven dat niveau komt.
Vandicke wijst bijvoorbeeld op de Klimaatscans die momenteel in de melkveesector uitgerold worden. “Dankzij deze scan krijgen melkveehouders een overzicht van de grootste veroorzakers van uitstoot op hun bedrijf – vaak is dat het voer en de bijhorende enterische methaanemissies. Vervolgens krijgen ze ook een traject voorgesteld met een aantal pistes waaraan ze kunnen werken.”
Een gelijkaardige scan werd ontwikkeld voor varkensbedrijven en akkerbouwers met aardappelen in het teeltplan, en momenteel wordt ook gewerkt aan scans voor vollegrondsgroenten- en fruittelers. “Daar zullen natuurlijk andere landbouwpraktijken, zoals het brandstofverbruik van landbouwvoertuigen, de belangrijkste bronnen van broeikasgasemissies zijn”, zegt Vandicke. “Door middel van deze scans kunnen we per bedrijf achterhalen waar de meeste winst op vlak van uitstoot valt te boeken.”
Klimaatadaptatie
De wereldwijde hoge temperaturen betekenden, in combinatie met het recordniveau aan waterdamp in de atmosfeer in 2024, ongekende hittegolven en hevige regenval. “Die hebben voor miljoenen mensen ellende veroorzaakt”, aldus klimaatwetenschapper Burgess.
Natuurrampen – zoals de overstromingen in Valencia – hebben in 2024 ook voor 310,5 miljard euro schade veroorzaakt, het hoogste cijfer sinds 2021, berekende Duitse herverzekeraar Munich Re.
Deze extremere weerspatronen hebben natuurlijk een negatieve invloed op landbouw. De sector zal zich dan ook aan de gevolgen van klimaatverandering moeten aanpassen. “Wereldwijd gaat er steeds meer aandacht naar klimaatadaptatie”, zegt Vandicke. “De Vlaamse landbouwsector is zich al even bewust van de gevolgen van klimaatverandering, door de vele extreem droge of natte jaren die zich opvolgen. Het Expertisecentrum Landbouw & Klimaat van ILVO werd bijvoorbeeld al opgericht in 2016. Maar de brede maatschappij werd pas echt wakker geschud door de 2021 overstromingen in Wallonië. Toen voelden we voor het eerst van nabij hoe klimaatverandering onze levens beïnvloedt.” Sindsdien gaat er nog meer aandacht naar bijvoorbeeld innovatieve teelten en waterbeheer in landbouwonderzoek.
“Gewassen zijn vaak niet aangepast aan extreme weersomstandigheden. Onderzoekers ontwikkelen daarom gewassen of rassen die beter tegen de hitte en plotse regenval kunnen.” De laatste tijd valt er ook veel te doen rond goed bodembeheer. Een gezonde bodem levert verschillende voordelen op zoals koolstofopslag en een betere waterhuishouding.
Stijgende temperaturen zorgen ook voor hittestress bij dieren. “Vooral melkvee is daaraan gevoelig. Ventilatoren in stallen zullen mogelijk niet meer voldoen door klimaatverandering, waardoor andere technieken zoals verneveling onderzocht worden.” Diervriendelijk transport naar slachthuizen tijdens steeds vaker voorkomende hittegolven is nog zo’n thema dat overwogen wordt dankzij klimaatverandering.
“Maar we mogen ons niet blindstaren op klimaatadaptatie. Zonder ook daadwerkelijk iets aan de klimaatverandering te doen, zal onze landbouwpraktijken aanpassen aan de gevolgen van klimaatverandering een druppel op de hete plaat zijn”, besluit Vandicke.
Zonder een stevige daling van de uitstoot van broeikasgassen in de landbouw en andere sectoren zullen innovatieve teelten eraan voor de moeite zijn.
