IYC (6): “Voor winst ben je aan het verkeerde adres, wij creëren maatschappelijke meerwaarde”

De Landgenoten werd in 2014 geboren uit de schoot van diverse initiatiefnemers. Burgers en bioboeren zochten een oplossing voor de stijgende landbouwgrondprijzen en de moeilijkheden die landbouwers ondervinden om gronden te pachten of te kunnen kopen. Onder andere Bioforum, Natuurpunt, Velt, Bond Beter Leefmilieu, Oxfam en vele andere grote namen uit de ecologische wereld zetten samen met enkele biobedrijven hun schouders onder deze coöperatie en stichting.

Petra Tas is sinds 2018 aan boord en als coördinator is ze het aanspreekpunt voor landbouwers die met hen in zee willen gaan.

Gronden voor bioboeren

Een coöperatie die gronden aankoopt, daar moet je wat meer uitleg bij geven.

Onze corebusiness is inderdaad grond aankopen. Dat doen we meestal op vraag van een landbouwer die bij ons komt aankloppen. We bekijken samen het bedrijfsplan, wat die persoon wil bereiken en of hij of zij onze waarden helemaal ondersteunt. Een andere vereiste is dat de landbouwer voor wie we grond kopen minimaal één aandeel van De Landgenoten koopt. Als we beslissen om aan te kopen, organiseren we een crowdfunding om middelen op te halen. Dat geld komt van boeren, burgers en kleine bedrijven. Daarna gaan we een langetermijncontract aan met de landbouwer, zodat hij of zij zeker is dat de grond ter beschikking blijft.

Valt jullie samenwerking ook gewoon onder de Pachtwet?

Ja, daar kunnen we niet onderuit. Het is ook echt onze bedoeling om landbouwers langetermijnzekerheid te bieden. Een belangrijke voorwaarde in ons contract is dat de boer aan biologische teelt moet doen. We leggen dat vast in een soort gentlemen’s agreement.

Vanwaar die keuze om enkel met bioboeren te werken?

Landwijzer, het vormingscentrum voor biologische landbouw, merkte dat heel wat van hun studenten hun droom om biolandbouwer te worden, moesten opbergen omdat ze niet in staat zijn om landbouwgrond te kopen of om een pacht voor lange termijn te bemachtigen. Vaak zijn dit mensen die geen landbouwbedrijf in de familie hebben waarop ze kunnen verder bouwen.

De partnerorganisaties die De Landgenoten mee hebben opgericht, bevinden zich allemaal in de wereld van bio en ecologie, dus het was een evidentie om ons hierop te focussen. Die ambitie om te zorgen voor de bodem en het ecosysteem zit dus ingebakken in ons DNA.

Bewustwording bij lokale besturen aanwakkeren

Naast de aankoop van grond geven jullie ook advies in het beheer ervan.

Sinds enkele jaren werken we ook aan bewustwording bij lokale besturen. Veel steden en gemeenten hebben landbouwgrond in eigendom, maar weten dit niet of hebben geen idee wie die bewerkt. We willen een maatschappelijk debat stimuleren, waardoor men gaat nadenken hoe die gronden het best kunnen ingezet worden om bij te dragen aan de doelen die een gemeente stelt. Meer inzetten op lokale voedselproductie bijvoorbeeld, tewerkstelling bevorderen of de biodiversiteit verbeteren.

Is dat slecht nieuws voor een gangbare boer die gronden van de gemeente pacht?

Het is absoluut niet onze bedoeling om gangbare landbouwers weg te jagen van hun landbouwgronden, integendeel. Bij gronden die niet snel vrijkomen, kunnen we een lokaal bestuur suggereren om het gesprek aan te gaan met de boer om hem te leren kennen. Wie weet zitten er veel meer kansen in die samenwerking dan er vandaag gegrepen worden.

Heel vaak willen landbouwers ook wel een extra duurzaamheidsinspanning leveren als je dat op een respectvolle en onderbouwde manier vraagt. Maar zolang mensen het goedkoopste product uit de winkelrekken halen en landbouwers geen langetermijnzekerheid hebben over de grond die ze bewerken, is het logisch dat meer doen rond ecologie niet altijd bovenaan het prioriteitenlijstje staat. Voor onze eigen gronden kiezen we dus voor bioboeren, voor publieke gronden kijken we wat er mogelijk is met de bestaande pachters.

Coöperatie met sociaal oogmerk

Welk rendement kan een coöperant van De Landgenoten verwachten?

Vanuit financieel oogpunt hebben we uiteraard geen interessant businessmodel. Wie een aandeel koopt, kan, wanneer hij dit weer verkoopt, enkel de inleg terugkrijgen. We zijn immers een coöperatie met sociaal oogmerk. We keren geen dividend uit en hebben geen jaarlijkse winst te verdelen. Dat is logisch, want onze boeren betalen slechts de pachtprijs die gangbaar is voor loopbaanpachten. We zouden pas meerwaarde kunnen creëren wanneer we gronden na verloop van tijd weer zouden verkopen, maar dat is absoluut niet onze bedoeling.

Een aandeel van De Landgenoten brengt je dus financieel niets op, maar het heeft wel degelijk waarde (zie ook www.delandgenoten.be). Je werkt mee aan de verduurzaming van landbouwgrond en helpt boeren aan lokale voedselproductie te doen. Je bent ook deel van een community. Heel wat mensen dragen daar graag aan bij.

Hoe organiseren jullie inspraak van de coöperanten?

In april is er onze algemene vergadering. Dan stellen we niet alleen de coöperatie voor, maar ook de stichting. In die laatste verzamelen we middelen die we via giften binnenkrijgen, want niet iedereen die bijdraagt, vindt het nodig om aandeelhouder te zijn. Onze aandeelhouders worden ook uitgenodigd op heel wat excursies, bezoeken en lezingen. Bij elk van die momenten is er ruimte om in debat te gaan over waar de organisatie naartoe gaat. Belangrijk is wel dat wij en onze aandeelhouders ons niet mengen in de bedrijfsvoering van de landbouwers die onze gronden ter beschikking hebben. Die autonomie ligt bij de boer en dat willen we zo houden.

Geen extra druk op de grondenmarkt

Hoeveel grond hebben jullie intussen aangekocht?

Eind dit jaar zal dat zo’n 65 ha zijn. Daar ondersteunen we 15 boerderijen mee, verspreid over heel Vlaanderen.

Kunnen jullie je mannetje staan in de oververhitte grondenmarkt?

We kopen pas wanneer we worden aangesproken door een landbouwer die een bepaald perceel op het oog heeft. Heel vaak heeft hij al overlegd met de eigenaar en is er een relatief haalbare prijs afgesproken.

We vermijden om in opbod te gaan met andere geïnteresseerden of investeerders, want dat is een strijd die we met onze beperkte middelen niet kunnen winnen. Ook online veilingen of dergelijke laten we aan ons voorbijgaan. Het laatste wat we willen, is de druk op de markt verder opdrijven. De prijs die we geven, is uiteraard afhankelijk van wat er gangbaar is in de streek. Al zijn er uiteraard limieten. In sommige gevallen is de verkoper erg soepel en geeft hij ons een langere termijn om de aankoopsom op tafel te leggen. Dat helpt enorm, want het duurt soms tot een jaar voor we voldoende middelen hebben kunnen ophalen.

Moeten jullie vaak landbouwers teleurstellen?

Het gebeurt bijvoorbeeld dat gangbare boeren hier komen aankloppen. Ook dan kijken we in hoeverre ze kunnen meegaan in ons verhaal, maar er moet op zijn minst een duidelijke intentie zijn om biologisch te werken. In zo’n geval verwijzen we vaak door naar BioForum, want zij kunnen bedrijven begeleiden in de omschakeling.

Soms lukt het, door diverse redenen, niet om een bioboer aan een bepaald stuk grond te helpen, want onze middelen zijn beperkt. Af en toe komt er een nieuw soort uitdaging op ons pad wanneer een boer die met pensioen gaat zijn gronden aan ons wil verkopen, om zeker te zijn dat ze biologisch zullen blijven. Dan gaan wij op zoek naar een pachter en in zo’n geval zijn er vaak meerdere kandidaten. Die keuze maken is niet evident, want je maakt mensen blij en stelt anderen teleur.

Medezeggenschap en betrokkenheid

Waarom is een coöperatie voor jullie organisatie de beste ondernemingsvorm?

Het stelt ons in staat om medezeggenschap te organiseren en betrokkenheid te stimuleren. Je bent meer dan enkel een aandeelhouder. In Nederland en Frankrijk is die coöperatieve vorm van grond aankopen en ter beschikking stellen veel meer ingeburgerd dan hier. Sommigen gaan voor biologisch, andere coöperaties hanteren agro-ecologische principes. Het is een mooi win-winprincipe.

Nele Kempeneers (Pennenvrucht)