Vlaamse regering herbestemt 30.000 ha grond voor landbouw en natuur

Eind 2022 raakte de Vlaamse regering het eens over de bouwshift. Die moest ervoor zorgen dat de inname van open ruimte tegen 2040 tot nul wordt herleid. Volgens de oppositiepartijen werd daarmee een schim gestemd van wat ooit de betonstop had moeten worden. Er ontbrak volgens hen onder meer een grote visie op ruimtelijke ordening, een Beleidsplan Ruimte Vlaanderen (BRV).

15.000 ha wordt landbouwgrond

Daarvan is de opmaak nu gestart. De eerste stap is een conceptnota, die de hoofdlijnen van het toekomstige ruimtelijk beleid vastlegt. In de nota is 46.000 ha braakliggende grond met een ‘harde bestemming’ opgenomen. 16.000 ha daarvan blijft bestemd voor industrie, woningen of recreatie. De overige 30.000 ha krijgt een nieuwe bestemming: 15.000 ha wordt natuur en nog eens 15.000 ha wordt landbouwgrond.

Open ruimte maximaal vrijwaren

“Juridisch gezien kan deze ruimte vandaag nog altijd verhard worden”, zegt Vlaams minister van Omgeving Jo Brouns (cd&v). “Maar wij kiezen ervoor om dat niet te doen. We willen onze schaarse open ruimte maximaal vrijwaren. Geen bijkomend ruimtebeslag meer.”

Volgens Brouns is het ‘de eerste keer sinds 1997’ dat er zo’n grote verandering in de ruimtelijke ordening wordt doorgevoerd. De concrete herbestemmingen volgen de komende jaren. Er worden studies opgestart om te bepalen welke gebieden het meest geschikt zijn voor landbouw of natuur. Er is ook geld voor compensaties van de grondeigenaars voorzien.

Tegen 2050 nog 450.000 woningen erbij

Een derde van de totale oppervlakte van het Vlaams gewest is bebouwd. Tegelijk is het ruimtebeslag heel versnipperd. Vlaanderen telt in totaal 12.000 km aan lintbebouwing. Dat is 2 keer de afstand tussen Brussel en New York.

De Vlaamse regering herbevestigt alvast de doelstelling van de bouwshift (de vroegere betonstop). Tegen 2040 mogen nieuwe woningen of bedrijven geen extra open ruimte meer innemen. Volgens de recentste cijfers blijft het ruimtebeslag groeien, maar wel minder snel dan vroeger. Het tempo is gezakt van netto 5 ha per dag tot iets minder dan 4 ha.

Tegelijk blijft de nood aan nieuwe woningen hoog. De woonprijzen zitten al jarenlang flink in de lift. In het Beleidsplan Ruimte Vlaanderen wordt daarom op 450.000 nieuwe huizen of appartementen tegen 2050 gemikt. Vooral dan dankzij ‘slimme verdichting’ zoals woningen bovenop winkelgebouwen en projecten op leegstaande sites. Dit moet resulteren in ‘compacte dorpen en steden’.

Tegen 2050 moet de verhardingsgraad opnieuw op het niveau van 2015 komen, met minstens 20% minder verharding in zonevreemde bebouwing.

Landbouw en natuur verzoenen

Brouns benadrukt het belang van deze omslag: “Als we onze open ruimte willen vrijwaren én tegelijk voldoende woningen, landbouwgrond en ruimte voor ondernemers willen behouden, dan moeten we onze ruimte veel slimmer gebruiken. Dat is precies wat dit plan doet.”

In de conceptnota van het Beleidsplan Ruimte Vlaanderen worden enerzijds ‘sterke landbouwgebieden met voldoende aaneengesloten gronden voor boeren, om onze voedselproductie veilig te stellen’ vooropgesteld. Anderzijds zijn ‘grotere, robuuste natuurgebieden met bossen, wetlands en natuurlijke verbindingen’ noodzakelijk om de Vlaamse natuur vooruit te helpen.

Maatschappelijk debat

Er worden nu studies opgestart om te bepalen welke gebieden het meest geschikt zijn voor natuur of landbouw. Daarvoor komt er een maatschappelijk debat met lokale besturen, adviesraden, middenveld en burgers. De eigenaars van de herbestemde gronden zullen worden gecompenseerd.

Boerenbond mist duidelijkheid

In een reactie op de conceptnota stelt Boerenbond duidelijkheid te missen. De landbouworganisatie zal haar bekommernissen meenemen naar de geplande inspraakmogelijkheden. “Vooral het gebrek aan duidelijke doelstellingen en voldoende garanties voor het beschermen en behouden van het agrarisch gebied voor land- en tuinbouwactiviteiten baart ons zorgen”, aldus Boerenbond-voorzitter Lode Ceyssens. “We zullen dan ook blijven aandringen op een juridische verankering van een ruimtebalans met hectaredoelstellingen. Parallel is er nood aan een adequaat en actief grondbeleid om het agrarisch gebied ook effectief in landbouwhanden te brengen en te houden en om het zonevreemd gebruik in het buitengebied terug te dringen.”

Ook het feit dat zo’n 20.000 ha aan landbouwactiviteiten in groene bestemmingen bij voorkeur zouden moeten uitdoven of onder passend beheer komen, baart Boerenbond zorgen. “Positief is wel dat er 15.000 ha aan nog niet ontwikkelde harde bestemmingen zullen worden omgezet in een agrarische bestemming. Vermoedelijk zal dit veelal gaan over percelen die momenteel al in landbouwgebruik zijn. Om dit mogelijk te maken, zal er voldoende budget voorhanden moeten zijn om de eigenaars te vergoeden voor deze bestemmingswijziging. We zullen de Vlaamse regering dan ook oproepen om hiervoor de nodige middelen te voorzien”, stelt Ceyssens.

ABS bezorgd

Ook het Algemeen Boerensyndicaat reageert bezorgd. “De 30.000 ha waarvan sprake is nu in landbouwgebruik. Als men daarvan de ene helft als natuur en de andere helft als landbouw bestemt, dan is de landbouw weer 15.000 ha kwijt”, stelt ABS-voorzitter Bruno Vincent. “Men wil meer natuur, industrie en infrastructuur en die grond kan enkel maar komen van de landbouw. En dan is er nog de nulbemesting, perceelsranden… die men niet in mindering brengt. Wat schiet er op den duur nog over voor de gangbare landbouw?”

Gemengde gevoelens bij Natuurpunt

Natuurpunt heeft gemengde gevoelens over het conceptplan van de Vlaamse overheid. “Aan de ene kant zijn we blij dat minister Brouns de hand aan de ploeg slaat en eindelijk werk maakt van het BRV. Het is werk van de vorige regering dat is blijven liggen”, zegt Mattias Bruynooghe, diensthoofd beleid bij Natuurpunt. “Het is ook goed dat de onthardingsdoelstellingen zijn herbevestigd. Ondernemers weten nu waar ze aan toe zijn.”

De milieu-organisatie twijfelt wel in welke mate het BRV rechtszekerheid biedt aan landbouwers. “Nergens in Europa is de natuur zo versnipperd en in zo’n slechte staat als in Vlaanderen. Dat leidt tot een lasagne aan bijkomde wetgeving voor milieu om die versnipperde natuur te proberen beschermen. Ondernemers zien door de bomen het bos niet meer.”

Contra-intuïtief biedt juist meer natuur meer toekomstperspectief voor landbouwers, aldus Natuurpunt. “Robuuste, met elkaar verbonde natuurkernen kunnen tegen een stootje. Die zijn bijvoorbeeld beter bestand tegen stikstof, waardoor landbouwers meer speelruimte krijgen buiten de natuur.”

Zeker met de strenge doelstellingen van de Natuurherstelwet in het achterhoofd, waarvoor Vlaanderen een plan moet uittekenen om die te halen, stelt Natuurpunt zich ernstige vragen bij hoe lang het BRV zal standhouden.

Belga/De Morgen/JVB/ThD