Goede laarshygiëne is allesbehalve een detail
Het bioveiligheidsrisico op een landbouwbedrijf wordt niet alleen bepaald door de ernst van een mogelijke besmetting, maar ook door de frequentie waarmee een risicovolle handeling plaatsvindt. Dagelijkse routinetaken, hoe klein ze ook lijken, kunnen door hun herhaling uitgroeien tot een kritische factor in ziekteverspreiding. Laarzen zijn daarvan een sprekend voorbeeld.
Met je laarzen stap je continu in en uit de stal en door verschillende stalzones en leeftijdscategorieën van dieren. Zo vormen ze elke dag opnieuw een potentiële manier van overdracht voor ziektekiemen en bedrijfsproblemen. Daarom is laarshygiëne allesbehalve een detail.
Manier om ziektes over te dragen
Op het oppervlak van laarzen hechten zich mest, strooisel en vocht, waarin miljoenen ziektekiemen kunnen overleven. Bacteriën zoals salmonella en E. coli, maar ook virussen zoals Afrikaanse varkenspest of vogelgriep, kunnen via laarzen van het ene naar het andere bedrijf of compartiment worden verplaatst. Uit veldonderzoek blijkt dat eenvoudige mestdeeltjes aan zolen urenlang tot soms zelfs dagenlang infectieus kunnen blijven. Dit maakt laarzen, net door hun voortdurende inzet, een belangrijke speler in de keten van bedrijfsgebonden verspreiding.
Bioveiligheid begint aan de deur
Bioveiligheidsplannen beschrijven vaak grote principes, zoals quarantaine bij aanvoer, vaccinatieschema’s of ongediertebestrijding. Toch is hygiënisch schoeisel vaak de eerste en eenvoudigste barrière. ’Vuile‘ en ’propere‘ zones van elkaar scheiden is hierbij fundamenteel. Dat kan bijvoorbeeld door een hygiënesluis in te richten, waar elke medewerker en bezoeker verplicht zijn of haar bedrijfslaarzen wisselt alvorens de stallen te betreden. Ook tussen diergroepen of compartimenten binnen een bedrijf wissel je het best van laarzen. Door vaste laarzen per stal of compartiment te voorzien, minimaliseer je onderlinge besmettingsroutes.
Valkuilen en praktische adviezen
Ook voor ervaren veehouders is laarshygiëne soms een uitdaging, net omdat routines snel inslijpen en omdat de omstandigheden op het bedrijf niet elke dag dezelfde zijn. Onthoud dat je laarzen altijd eerst moet reinigen vóór je ze ontsmet. Mest en vuil vormen namelijk een beschermende laag rond ziektekiemen, waardoor het ontsmettingsmiddel nauwelijks zijn werk kan doen. Direct in een ontsmettings-bad stappen zonder de laars vooraf schoon te maken, heeft weinig effect. Het zorgt er bovendien voor dat je het bad sneller vervuilt, waardoor de werking van de ontsmetting met elke passage afneemt en waardoor je het bad regelmatiger moet verversen. Een vuistregel is dat je laarzen moet reinigen tot ze zichtbaar schoon zijn, zodat er geen vuil meer is dat de werking van het desinfectiemiddel kan remmen. De reiniging gebeurt het best met zeep. Dit kan met een borstel, een laarzenwasser of een hogedrukreiniger. Bij de hogedrukreiniger moet je wel opletten dat je de mest niet te ver ver-spreidt in de omgeving. want dat kan juist weer tot extra besmettingsrisico’s leiden.
Nog beter dan ontsmettingsbaden is bedrijfsspecifieke laarzen gebruiken. Die helpen voorkomen dat ziektekiemen van buitenaf het bedrijf binnendringen. Voor een goede bioveiligheid is consistentie essentieel: bedrijfsspecifieke laarzen moeten daar-om bij elke bezoeker consequent worden toegepast om het risico op insleep effectief te beperken.
Naast bedrijfsspecifieke laarzen willen we de nadruk leggen op stal-/afdelingsspecifieke laarzen. Dit betekent dat elke afdeling of leeftijdsgroep een eigen set laarzen heeft, waarmee de overdracht van ziektekiemen binnen het bedrijf zoveel mogelijk beperkt wordt. Deze stalspecifieke laarzen reinig je het best op regelmatige momenten, bijvoorbeeld aan het einde van elke dag, gevolgd door een grondige ontsmetting waarbij voldoende contacttijd met het ontsmettingsmiddel wordt gegarandeerd. Alleen zo kan dat middel zijn werk echt doen en worden ziektekiemen effectief gedood.
Door deze regelmatige reiniging en ontsmetting worden opgehoopte mest en vuil vermeden, wat de effectiviteit van de ontsmetting ten goede komt. Tegelijkertijd bespaart het werken met stalspecifieke laarzen tijd en moeite. Omdat ze per stal worden gebruikt, is het niet meer nodig om ze bij elke passage tussen stallen intensief te reinigen en te ontsmetten. Die werkzaamheden kunnen in dat geval worden geconcentreerd aan het einde van de dag, zonder dat dit de bioveiligheid schaadt. Dit maakt het voor iedereen op het bedrijf eenvoudiger om consequent goede hygiëne toe te passen. Bovendien voorkomt het dat tijdsdruk leidt tot fouten.
Visuele herkenning en bijzondere zones
Voor grote bedrijven waar meerdere medewerkers actief zijn, is het erg handig om laarzen in verschillende kleuren te gebruiken. Deze visuele herkenning maakt het voor iedereen direct duidelijk welke laarzen bij welke stal horen, wat het risico op verkeerd gebruik en kruisbesmetting verder verkleint. Het helpt bovendien om de organisatie van de bioveiligheidsroutines te verbeteren en maakt het wisselen tussen zones efficiënt en overzichtelijk.
Daarnaast speelt het gebruik van laarzen een cruciale rol bij stallen waar extra bioveiligheid nodig is, zoals isolatie- en quarantainestallen. Deze ruimtes zijn het best fysiek van elkaar gescheiden, om te voorkomen dat ziekteverwekkers zich kunnen ver-spreiden naar gezonde dieren. In zulke stallen zijn aparte, strikt toegewezen laarzen absoluut noodzakelijk. Bezoekers en medewerkers moeten deze laarzen alleen binnen deze specifieke zones gebruiken en strikt vermijden om ze elders te dragen. Zo wordt gewaarborgd dat eventuele ziektekiemen niet worden meegenomen naar andere delen van het bedrijf. Dat is essentieel voor het beheer van dierziekten en voor het beschermen van de algehele bedrijfsgezondheid.
Discipline en draagvlak
Discipline in herhaling is de sleutel tot succesvolle laarshygiëne: het draait vooral om het dagelijks samen waarmaken van goede gewoontes. Iedereen op het bedrijf speelt een belangrijke rol hierin, van de vaste medewerkers tot de bezoekers. Goede afspraken, een duidelijke visuele herkenning van schone en vieze zones in de hygiënesluis, en het regelmatig herzien en evalueren van de haalbaar-heid en het gemak van de routines helpen om ze natuurlijk en vanzelfsprekend te maken. Juist doordat je laarshygiëne vele malen per dag toepast, is consequent gedrag zo krachtig. Met de juiste ondersteuning ontstaan praktische gewoontes die de bioveiligheid versterken en blijven de routines niet alleen effectief, maar ook werkbaar voor iedereen op het bedrijf.
Voordelen van goede laarshygiëne voor je bedrijf
Door een goede laarshygiëne toe te passen, zijn gezonde dieren minder vatbaar voor ziekte en ontwikkelen ze zich beter. Dit resulteert in een lagere uitval en uniformere dierenkoppels, wat het management vereenvoudigt en de opbrengst maximaliseert. Omdat zieke dieren minder goed groeien en vaker behandeld moeten worden, zorgt het voorkomen van ziekte ook voor een efficiënter draaiende stal.
Een duidelijk economisch voordeel van goede laarshygiëne is dat minder dierenziektes het antibioticagebruik reduceren. Dit betekent lagere medicijn- en dierenartskosten, wat een directe besparing op de bedrijfskosten oplevert. Bovendien zorgt een gezonde dierpopulatie voor een lagere voederconversie, wat de voerkosten verlaagt. Minder ziekte en uitval betekenen ook minder arbeidsintensieve verzorging van de dieren, waardoor je arbeidskosten verder kunnen dalen.
Daarnaast verbetert een goede hygiëne het dierenwelzijn, doordat je dieren minder stress ervaren en in een gezondere omgeving leven. Een betere diergezondheid verhoogt niet alleen de levensduur van je dieren, maar voorkomt ook schadelast en economische verliezen door quarantaine, ruimen of productieverlies bij uitbraken. Dit draagt allemaal bij aan een stabiele en duurzame bedrijfsvoering.
Conclusie
Laarzen mogen dan slechts een klein onderdeel ogen in het bedrijfsleven, maar hun rol in een goede bioveiligheid is groot. Juist door de hoge frequentie van contact wisselen ze talrijke malen per dag risico’s uit tussen bedrijfsomgevingen. Via duidelijke protocollen, infrastructuur en vooral dagelijkse discipline wordt laarshygiëne een van de krachtigste wapens tegen ziekte-insleep en -verspreiding.
Bovenstaand onderzoek vond plaats in het kader van het Horizon Europe-project Biosecure, dat werd gefinancierd door de Europese Unie.
