Hoe een die hardactivist GMO’s omarmde

De wereld van zaden en gewasbescherming is volop in beweging. Bayer neemt Monsanto over, Dow ging samen met DuPont en Syngenta werd eigendom van de Chinese chemiereus ChemChina – die ook eigenaar is van Adama. Alle grote bedrijven zetten in op biotechnologie, zoals genetische modificatie van gewassen. In de EU is de technologie nog altijd taboe, waar ze in de VS en Latijns-Amerika gemeengoed is. Bayer zegt de technologische vooruitgang alle kritiek ten spijt te blijven verdedigen.

Volgens de Britse documentairemaker, auteur en activist Mark Lynas is de houding van de EU achterhaald. Hij begrijpt de scepsis heel goed omdat hij zelf lang streed tegen de toelating van de teelt van genetisch gemodificeerde gewassen. In 2018 kwam van zijn hand het boek ‘Seeds of Science: How we got it wrong on GMOs’. In het boek beschrijft Lynas hoe hij met goede bedoelingen in het ‘verzet’ tegen genetische modificatie trad, en hoe gemakkelijk de overwinning in de EU werd binnengehaald.

Pas jaren later, en naar eigen zeggen volwassener, confronteerde hij zichzelf met de harde wetenschap en werd hij een voorstander van de technologie. In het boek lijkt zijn belangrijkste conclusie: de mens ziet zich als een rationeel wezen, en de EU ziet zichzelf als een wetenschappelijk baken van licht – maar de realiteit is dat emotie, wantrouwen en politiek opportunisme een debat volledig kunnen overheersen.

Aux armes, citoyens!

Zo’n 20 jaar geleden ging Lynas als beroepsactivist ’s nachts genetisch gemodificeerde maïs in Oost-Engeland met een machete te lijf. De politie kwam en Lynas ontweek maar net door plat op de grond te gaan liggen. Het hart bonsde hem in de keel. De anekdote komt uit slechts één van vele ‘antibesmettingsacties’ waaraan Lynas mee deed.

Vroeg in 1996 werd Lynas door een campagnedirecteur van Greenpeace was ingelicht over het Grote Kwaad dat Monsanto zou zijn. De Amerikaanse zaadveredelaar en producent van gewasbeschermingsmiddelen zou de gezondheid van mens, dier en milieu in gevaar brengen door aan genen te knutselen. Monsanto zou maar één doel voor ogen hebben: de Heilige Amerikaanse dollar.

In dat streven wordt volgens activisten niets ontzien: het leveren van kankerverwekkende ontbladeringsmiddelen tijdens de Vietnamoorlog, de introductie van het gewasbeschermingsmiddel glyfosaat dat volgens sommigen een verhoogde kans op kanker oplevert en transgene gewassen zijn hier volgens volgelingen van het anti-Monsanto kamp voorbeelden van. Een aardige bloemlezing over de vermeende misdaden van Monsanto is Marie-Monique Robin’s boek Le Monde selon Monsanto, en de gelijknamige documentaire.

Een goed verhaal

Greenpeace vertelde een overtuigend verhaal, met een held (de natuur en goedwillende boer) en een schurk (het boosaardige op geld beluste Monsanto). Het overgrote deel van de genetisch gemodificeerde gewassen was en is zo aangepast dat het Roundup kan weerstaan. Monsanto deed volgens critici aan koppelverkoop: koop onze mais of soja, dan kunt u onze Roundup spuiten zoveel als u wil. Roundup, een herbicide op basis van glyfosaat, die in verband werd en wordt gebracht met een verhoogde kans op kanker.

Als lid van de radicale milieubeweging Earth First! werd Lynas een leidende figuur in het verzet tegen de nieuwe technologie. Hij trainde naar eigen zeggen een goed deel van de generaals van de huidige anti-ggo beweging. Het waren opwindende tijden, maar Lynas ging door de jaren heen twijfelen aan het narratief. Uiteindelijk werd Lynas een luidruchtige voorstander van genetische modificatie van gewassen. In 2013 kwam Lynas ‘uit de kast’, tijdens een grote Britse landbouwconferentie. Lynas maakte excuseerde zich voor zijn activisme.

Het kwam voor mede-activisten als een verrassing en voelde wellicht als hoogverraad. Zijn echte vrienden moeten minder verrast zijn geweest, denkt Lynas. Dat zou goed kunnen. Meer nog dan een activist, is Lynas namelijk een tegendraadse intellectueel met een sterk ontwikkeld geweten. Zijn achtergrond: geboren in Fiji, getogen in Peru en het VK, en opgeleid als politicoloog en historicus aan de University of Edinburgh in Schotland. Lynas schreef diverse boeken over klimaatopwarming – we hebben 50% kans dat we een allesverwoestende catastrofe kunnen afwenden – en een lofzang op kernenergie – schoon en eventuele schade is verzekerbaar.

Dat tegendraadse zit wellicht in de familie. Zijn vader tekende kaarten voor de Britse overheid, maar besloot na de verkiezing van de conservatieve “iron lady” Margaret Thatcher in de midden jaren ’80 naar Spanje te verhuizen. De fascistische generaal Francisco Franco die Spanje decennialang leidde was even daarvoor overleden. “De omslag in denken volgde geleidelijk op een studie van wat genetisch gemodificeerde gewassen nu echt doen, en welke voor- en nadelen ze met zich meebrengen.”

De grote verandering

Door de omslag verloor hij veel vrienden. “Het was niet gemakkelijk maar je kunt een diepe overtuiging niet op vrienden afstemmen.” De voormalige vrienden zetten hem in sommige gevallen neer als opportunistisch. Lynas zou volgens een verklaring van een serie hotshots uit de wereld van milieuactivisten geen leider maar volger zijn geweest. Lynas zou munt willen slaan uit een goeddeels verzonnen bekeringsverhaal.

Zelf wil Lynas er niet te lang bij stil staan. “Ik heb, toen ik publiekelijk bekendmaakte anders in de discussie te staan, mijn echte vrienden snel leren kennen. Overigens: de meeste activisten zijn goede en vooral zeer fatsoenlijke mensen, die ik nog altijd respecteer.” Op de vraag of hij echt één van de leiders was, kan hij naar eigen zeggen geen definitief antwoord geven. De wereld van activisten is ook een wereld die hiërarchie afwijst. Maar binnen elke groep hebben sommigen meer invloed dan anderen. “Het is zeker niet zo dat ik achteraan mee hobbelde”, aldus Lynas. “Dan zouden ze zich ook niet zo druk maken om wat ik nu zeg en doe.”

Tenzij er sprake is van een samenzwering. Lynas die doelbewust door de zaadveredelaars die grof geld verdienen met genetische modificatie groter gemaakt wordt in de media, door hem uit te nodigen op evenementen en te citeren als een belangrijk milieuman die het licht eindelijk gezien heeft. “Ik spreek graag over mijn ideeën maar niemand betaalt me om iets te vinden. Over bedrijven als Monsanto ben ik wel degelijk kritisch. Ik liep mee in een mars tegen het bedrijf, zij het om andere redenen. Ik ben bijvoorbeeld bezorgd over de invloed die de steeds grotere bedrijven in de agrochemie hebben op de politiek en landbouw.”

‘Verkoop de chemie’

Lynas verklaarde ook eerder al dat Monsanto haar gehele pesticidendivisie het beste kan verkopen. Men heeft niet geluisterd, want Monsanto probeerde in plaats daarvan ’s werelds grootste producent van gewasbeschermingsmiddelen – Syngenta – over te nemen. Toen de overname onhaalbaar bleek, werd Monsanto zelf overgenomen door Bayer, dat ook gelooft in een sterke combinatie van gewasbescherming en zaden.

Lynas’ gedachte kwam voort uit het succes van Bt-aubergine in Bangladesh. Het gaat om aubergines die genetisch zo zijn aangepast dat het gewas zelf een natuurlijke insecticide aanmaakt. Het product maakt dus chemische bestrijding minder noodzakelijk. “Het bespaart boeren geld - soms kunnen ze in dat soort landen sowieso geen chemie betalen - en spaart het milieu. Genetische modificatie kan juist de chemie naar de achtergrond drukken.”

Toen Lynas hierover schreef in The New York Times, reageerden veel mensen dat tegenover deze positieve ontwikkeling nog altijd de koppeling tussen Roundup en de zogeheten RoundupReady-varianten staan. De bulk van de gewassen die Monsanto verkoopt zijn genetisch zo aangepast dat ze – anders dan onkruid - Roundup aankunnen. Lynas concludeert dan ook dat niet alleen de ‘groene beweging’ de opkomst van biotechnologie tegenhoudt, maar ook de bedrijfsmatige kortzichtigheid van Monsanto.

Uiteindelijk pleit Lynas vooral voor een eerlijk debat met alle feiten op tafel. De conclusie zal volgens hem zijn dat de EU de verkeerde inschatting heeft gemaakt, en in haar oordeel arme landen in Afrika die zelf niet de middelen hebben tot goed onderzoek, heeft meegesleept. De inschatting kan grote repercussies hebben. “Het is een feit dat ziekten en honger met genetische modificatie kunnen worden bestreden. De technologie is niet het enige antwoord, geen pil die de wereld beter maakt, maar kan de mensheid hel pen.”

JCB