Tiense Suikerraffinaderij niet bang voor nieuwe suikerfabriek in Wallonië
Tiense Suikerraffinaderij lag de laatste jaren onder vuur door de lage bietenprijs. Activistische telers in Wallonië besloten een eigen, coöperatieve suikerfabriek op te zetten. Directeur ruwe grondstoffen Erwin Boonen benadrukt dat geen enkel suikerbedrijf zich aan de tucht van de markt kan onttrekken. De Belgische telers van ‘de Tiense’ krijgen bovendien mogelijk directe inspraak in moederbedrijf Südzucker.
Sinds 1968 wordt de suikersector door het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid beschermd, en wel om een hoge zelfvoorzieningsgraad en een acceptabel inkomen voor landbouwers te garanderen. In 2006 schafte de EU haar exportsubsidies af, op aangeven van de Wereldhandelsorganisatie WTO. De grote verandering kwam echter met de afschaffing van het omvangrijke suikerbeleid op 1 oktober 2017.
De afschaffing is een gevolg van de liberale tijdsgeest maar ook van ontwikkelingen op de suikermarkt zelf. Waar de suikerproductie wereldwijd in de afgelopen veertig jaar verdrievoudigde, bleef de groei in de EU beperkt tot 25%. De suikermarkt in de EU was tot dat moment uiterst gereguleerd. De EU handhaafde een productiequotum, met daarbij een minimumprijs, een interventieprijs en een referentieprijs.
Importen werden gereguleerd via importquota. Kort gezegd wordt de suikersector in de EU – in geproduceerde tonnen na de granen het grootst – blootgesteld aan de grillen van de wereldmarkt. Op die wereldmarkt spelen grote producenten en exporteurs als Brazilië, Thailand, Australië en India een cruciale rol. Plots is de oogst in het midden-zuiden van Brazilië of het Thais beleid gericht op omschakeling van rijst naar suikerriet, relevant.
Wereldmarkt
“De afgelopen jaren zat de wereldmarkt niet mee”, legt directeur ruwe grondstoffen Erwin Boonen van de Tiense Suikerraffinaderij uit. “In het seizoen 2017-2018 kwam er wereldwijd 15 miljoen ton suiker bij. In de EU was dit 4 miljoen ton, wat een plus betekent van ongeveer 25%.” Of die groei in productie verstandig was, wordt soms betwijfeld, waarbij de vinger wordt gewezen naar verwerkers die de tonnen contracteerden.
Boonen vindt alvast dat hier niet de oorzaak moet worden gezocht, en de kritiek op verwerkers in dat opzicht onterecht. “Het zijn spijtige omstandigheden, voor iedere schakel in de keten. De productiestijging is voor de helft toe te schrijven aan een oppervlaktestijging en voor de helft aan hogere opbrengsten per hectare. Zonder de oppervlaktestijging, was er nog een productiestijging geweest. De EU is geen grote suikerexporteur, en eigenlijk ook geen hele grote suikerimporteur. De wereldmarktprijs wordt elders gemaakt. Zonder die extra tonnen, was het probleem voor de suikersector in de EU eerder nog groter geweest.”
De Tiense Suikerraffinaderij is een klassiek Belgisch bedrijf, wiens rechtsvoorganger is opgericht in 1836. Het bedrijf heeft haar bestaan deels te danken aan twee Fransen. In 1575 ontdekt de Franse wetenschapper Olivier de Serres dat bieten sap bevatten dat op suikersiroop lijkt. De ontdekking kan niet voorkomen dat Europa voor wat suiker betreft blijft vertrouwen op de import van suikerriet van overzee.
In 1805 verslaat de Britse admiraal Nelson in de Slag bij Trafalgar een gecombineerde Frans-Spaanse vloot. Napoleon stelt als wraak in 1806 een continentale blokkade in tegen de Britten. Rietsuiker invoeren wordt zo goed als onmogelijk, terwijl in Antwerpen tientallen raffinaderijen staan. De ontdekking van De Serres komt zo weer in beeld, en de eeuwen erna zal de bietenteelt door verbetering in teelt en verwerking groeien.
Südzucker-groep
Vandaag is de Tiense Suikerraffinaderij een vrij autonoom geleid onderdeel van de Duitse Südzucker-groep. Südzucker is in Frankfurt aan de beurs genoteerd. 57% van de aandelen zijn eigendom van een associatie van Zuid-Duitse bietenplanters. Nog eens 10% is eigendom van Zucker Invest, een investeringsvehikel van Oostenrijkse bietentelers. De rest van de aandelen wordt vrij verhandeld.
Südzucker doet veel meer dan alleen suiker. Het bedrijf maakt speciale producten, voedingsingrediënten en diepvriespizza’s, bio-ethanol en fruitpreparaten en fruitsapconcentraten. Suiker is goed voor bijna de helft van de totale jaaromzet van Südzucker, die in boekjaar 2018 naar verwachting zal uitkomen tussen €6,6 en €6,9 miljard. In België is de suikerraffinage met €43 miljoen het best vertegenwoordigd, maar zijn de overige activiteiten samen ook goed voor €57 miljoen.
“De strategie is op groepsniveau duidelijk gericht op diversificatie”, zegt Boonen. “Zo kun je effectief risico’s beperken. Gaat het niet goed met een bepaalde activiteit, dan kan een andere activiteit dat compenseren.” Zo compenseerde een hoger operationeel resultaat van de suikerdivisie in seizoen 2016/2017 lagere resultaten met bio-ethanol en fruitproducten. Naast diversificatie ziet het bedrijf de competentie op grote schaal ruwe grondstoffen tot waarde te brengen, en het hergebruiken van reststromen als troeven.
Prijskwestie
Het is jammer genoeg voor de Belgische bietentelers, waarvan overigens 70% in Wallonië zit, zo dat alleen de aandeelhouders van de groep profiteren van de diversificatie. De situatie is dus anders dan bij Cosun, dat naast bieten ook aardappelen verwerkt en natte bijproducten aan veehouders verkoopt. Het Nederlandse Cosun vertaalt als eigenaar van Suiker Unie de activiteiten van de hele groep terug in de bietenprijs. Zo kon het bedrijf de afgelopen jaren de hoogste bietenprijzen van Europa betalen.
“Cosun is een coöperatie maar wij zijn dat niet”, aldus Boonen. “De aandeelhouders van Südzucker eisen een rendement op hun belegde kapitaal. Onze bietenprijs wordt dus niet mede gebaseerd op de prestaties van andere onderdelen van de groep. Ze is gebaseerd op de gemiddelde suikerprijs die wordt gerealiseerd in Frankrijk, Duitsland, België en Polen. Daarbij hebben wij nog het voordeel dat we de haven van Ant-werpen hebben, zodat we zowel kunnen profiteren van de vraag in Europa als daarbuiten. Wel heeft de groep de mogelijkheid een supplement te betalen, bijvoorbeeld als de landbouwkundige realiteit niet overeen komt met de suikermarkt - om door een lastige tijd heen te komen.”
De Tiense Suikerraffinaderij heeft voor 2018 nog geen bietenprijs bekend gemaakt. Boonen wil geen richting noemen, maar geeft toe dat het verre van een superjaar zal zijn. De fundamenten van de markt – vooral de verhouding tussen vraag en aanbod - zijn volgens hem duidelijk versterkt. Veel contracten die ‘de Tiense’ sloot met afnemers, zijn echter nog in de mindere tijd afgesloten. “We hebben geen glazen bol. Voor de toekomst denk ik wel dat het beter zal gaan, nu arealen wat zijn gekrompen.”
Concurrent ISCAL Sugar keerde op 22 december een voorschot op de bietenprijs van 2018 uit van €10,30 per ton, bij een suikergehalte van 17,5%. Daarmee ligt het voorschot bijna 25% lager dan een jaar eerder. De telersorganisatie CBB verwacht een definitieve uitbetalingsprijs die neer komt op €22,89 per 100 kilo, opnieuw bij 17,5% suiker. Opbrengsten werden gedrukt door de droogte. Het is al met al vermoedelijk weer een lastig jaar geweest.
Onvrede
Een deel van de bietentelers is ontevreden over de Tiense Suikerraffinaderij. Ze laken het gebrek aan directe inspraak; uiteindelijk zou Südzucker België eenvoudigweg als wingewest zien. Ze startten een nieuwe coöperatie, CoBT genaamd, die eigenaar moet worden van een nieuwe suikerraffinaderij in Seneffe. De nieuwe fabriek zou door het gebruik van de allernieuwste technieken tegen zeer lage kosten kunnen produceren.
De Europese Investeringsbank wilde de portemonnee naar verluidt niet trekken, omdat de fabriek zwaar gefinancierd zal zijn en dus niet per se voordeliger kan produceren dan een oudere fabriek die zo goed als afbetaald is. Boonen wil niet teveel in gaan op CoBT. “Als je op zo’n initiatief als grote verwerker forse kritiek uit, werkt dat averechts.” Dan krijg je - zou je kunnen zeggen - Asterix en Obelix tegen het Romeinse rijk. “Kijk: het is een vrije markt. Maar ze gaan alvast tegen de markt in. Südzucker probeert juist 700.000 ton productiecapaciteit te verminderen.”
Dat CoBT zegt dat de vraag naar haar suiker daar is, zegt Boonen niet zoveel. “Als afnemer is het fijn als er meerdere aanbieders zijn. Die kun je tegen elkaar uitspelen.”
Boonen zegt ook dat Südzucker België nooit als wingewest heeft gezien. “We investeren jaarlijks gemiddeld €15 miljoen in de suikerfabriek. Daar komt nog eens €15 miljoen bij aan onderhoud.” Boonen benadrukt ook dat de Tiense Suikerraffinaderij gezond is. Südzucker sluit fabrieken in Frankrijk, Duitsland en Polen, maar laat België ongemoeid. “Inspanningen uit het verleden worden nu erkend door de groep.”
Tiense Suikerraffinaderij ging in de periode van 2004 en 2010 al door een herstructurering; drie van de vijf fabrieken werden gesloten. Daarna volgde in 2014 een administratieve herschikking, met minder arbeidsplaatsen tot gevolg. “Het bietenvolume bleef gelijk. Dus onze industriële en administratieve structuur zit goed. We zijn lean en mean.”
Hoewel Tiense Suikerraffinaderij erbuiten staat, is Boonen blij met het initiatief van Belgische telers om directe inspraak in Südzucker te verkrijgen. De Belgische telersvereniging die een heel klein minderheidsaandeel in de Tiense Suikerraffinaderij heeft, is met de vereniging van Zuid-Duitse bietentelers een pilootproject gestart dat moet leiden tot een coöperatief lidmaatschap.
Daarmee zou Südzucker toetreden tot de kleine groep Europese coöperaties, waar ook bijvoorbeeld de Deense zuivelverwerker Arla en de Nederlandse bloemenveiling FloraHolland toe behoren. “Voor ons als Tiense Suikerraffinaderij is dit ook voordelig, want uiteindelijk zijn we niet gebaat bij het wantrouwen dat soms heerst. We zijn een modern, toekomstgericht bedrijf, en voor ons is een goede samenwerking met telers cruciaal.”
