Debat over genetische modificatie: “Het gaat over hoe je over landbouw denkt”
Op dezelfde faculteit waar professor Marc Van Montagu nu meer dan 40 jaar geleden de eerste genetische modificatie ter wereld mocht aankondigen, ging vorige week een levendig debat over deze omstreden technologie door. De beide studentenverenigingen verbonden aan de Gentse faculteit bio- ingenieurswetenschappen nodigden drie wetenschappers uit om hun standpunt terzake uiteen te zetten.
De studenten van de Vlaamse Levenstechnische Kring (VLK, voorheen de Vlaamse Landbouwkundige Kring) en die van de Gentse afdeling van de Internationale Associatie van Landbouwstudenten (IAAS) zorgden voor een boeiend panel.
In het kamp van de voorstanders van genetisch gemodificeerde organismen (ggo’s), en landbouwgewassen in het bijzonder, tekenden dr. René Custers van het Vlaams Instituut Biotechnologie (VIB) en Benjamin Laga van Bayer present. Professor Petra De Sutter, senator voor Groen en hoofd reproductieve geneeskunde aan het UZ Gent, verdedigde de strenge Europese regelgeving wat betreft ggo-gewassen.
Eén ggo-gewas in Europa
“Sinds professor Van Montagu zijn genetisch gemodificeerde tabaksplant voorstelde, is er veel veranderd. Zowel de maatschappij als de techniek zijn enorm geëvolueerd intussen”, leidde moderator Jacques Van Outryve het gebeuren in. Dr. Custers van het VIB ging hier graag op in. “Twee gedachten heersten toen ggo’s pas geïntroduceerd werden. ‘Hier gaan we dingen mee kunnen doen die voorheen niet mogelijk waren’ en ‘We hebben hier nog niet veel ervaring mee’. De huidige wetgeving is daar nog steeds op gebaseerd.”
Volgens de Europese wetgeving moet de voedselveiligheid gewaarborgd zijn, net als de veiligheid voor het milieu. Bovendien wil ze keuzevrijheid garanderen. Vandaar de etiketteringsplicht binnen de Unie. Alleen maïs die resistent is tegen de stengelboorder mag er geteeld worden. Voor invoer zijn veel meer ggo-gewassen toegelaten.
Ggo’s aan je lijf
Die moeten dan wel op het etiket, en dat zorgt er in het algemeen voor dat ze weinig Europese kopers overtuigen. Daarom is het hard zoeken naar producten met ggo’s in Europese supermarkten. Bovendien is het aanbod aan ggo-gewassen eerder beperkt, met uitzondering van een aantal hele grote gewassen.
“Waar vind je ze dan wel terug? En hoe komen wij er dan vooral mee in aanraking?”, vroeg dr. Custers aan de toehoorders. “Via medische toepassingen”, wierp een student op. “Via veevoeder”, beweerde een andere. “Je komt het meest in contact met ggo-gewassen via je kledij”, wist dr. Custers. “Het meeste katoen dat in onze kleren terechtkomt, is genetisch gemodificeerd.” Op de wereldmarkt vind je daarnaast ook genetisch gemodificeerde rassen van soja, maïs, koolzaad en, verrassend, virusresistente papaya.
Tools, challenges en oplossingen
Dat we nu meer weten dan toen vond ook Benjamin Laga van biotechbedrijf Bayer. “Toen was er eigenlijk nog maar weinig kennis over genen. Nu beschikken we over een pak meer tools. We kunnen bijvoorbeeld relatief makkelijk DNA sequeneren zodat we niet blijven steken bij modelorganismen, maar rechtstreeks in de veldgewassen zelf kunnen werken. Computers zijn bovendien in staat om veel meer data te verwerken nu.”
Wat volgens hem ook is veranderd, is de perceptie van grote bedrijven. “Wij zijn niet enkel uit op winstbejag. We willen oplossingen zoeken voor challenges. Wij worden gedreven door de problemen die de boer aangeeft”, maakt ede heer Laga zich sterk. Een grote uitdaging is het verhogen van de opbrengst. Kunnen ggo-gewassen daarvoor zorgen?
“Wij krijgen vaak het verwijt dat we de grote belofte van opbrengstverhoging niet hebben gerealiseerd. Zoals veel nieuwe technieken beloofde deze ook meer dan ze heeft kunnen waarmaken. Wat vaststaat, is dat we dankzij de ggo-techniek gewassen beschermen en verliezen vermijden”, luidt het genuanceerde antwoord.
Maatschappelijke discussie
Professor dr. Petra De Sutter zag vanuit wetenschappelijk standpunt geen gevaar in de techniek van genetische modificatie. “Maar het is niet alleen een wetenschappelijke discussie, het is een politieke en maatschappelijke discussie”, benadrukte ze. “Neem nu klonen. Daar was ik als fertiliteitsarts heel enthousiast over, maar er zijn goede redenen om dat te verbieden.”
“Het gaat over hoe je over landbouw denkt”, vond de professor. “Mijn partij, Groen, hangt eerder de agro-ecologische visie aan, hoewel dat op zich ggo-gewassen niet hoeft uit te sluiten.” Een kleinschalige, gediversifieerde landbouw heeft volgens professor De Sutter geen nood aan ggo’s.
Oplossing voor honger?
“Als we de problemen die we zelf hebben veroorzaakt gaan oplossen met andere technologie, waar ook weer problemen uit zullen ontstaan die we gaan oplossen met nieuwe technologie, waar eindigt het dan? Als ecologist geloof ik dat dat ‘loopbandeffect’ zijn grenzen heeft. Misschien moeten we ook maatschappelijke oplossingen zoeken voor maatschappelijke problemen?”
Honger is zo’n dankbaar probleem voor het hele ggo-debat. “Dat ggo-techniek op zich de honger in de wereld niet gaat oplossen, daar ben ik het mee eens”, geeft de heer Laga toe. “Maar méér produceren, met evenveel of minder resources, en zonder ggo’s? Dat zal niet lukken, toch niet volgens de laatste meta-analyses. Ggo’s zijn een deel van de oplossing, samen met precisielandbouw en - eventueel - agro-ecologie.”
Is het veilig?
Een andere bedenking die professor De Sutter opwierp, was dat de veiligheid en de milieu-effecten verbonden aan de techniek nog niet helemaal zijn uitgeklaard. “En het Europese voorzorgsprincipe houdt in dat als we denken dat bepaalde zaken risico’s met zich meebrengen, dat we ze dan zeer terughoudend gaan toepassen, in tegenstelling tot de VS, waar ze er wel mee zullen stoppen als er problemen opduiken.”
Ze hekelde het feit dat er weinig onafhankelijk onderzoek is naar de effecten van ggo’s. “Als het gaat om volksgezondheid, en effecten op lange termijn, dan spelen er toch andere belangen.” De heer Laga kaatste de bal terug: “Onafhankelijk onderzoek: graag. Onderzoek om onze producten op de markt te mogen brengen hoort niet met belastingsgeld betaald te worden, oké, maar als we het zelf financieren zijn we niet meer onafhankelijk.”
Hij sprak ook tegen dat er wetenschappelijke onzekerheid bestaat over de veiligheid van ggo’s. “90 % van de wetenschappers is pro, 10 % contra. Over de klimaatverandering is er minder consensus: daar geldt een 80-20 verdeling.”
Economische macht
Ten slott e maakte professor De Sutter bezwaar tegen de verregaande consolidatie van de biotechbedrijven: “Dertig jaar geleden waren er twintig bedrijven bezig met de techniek, nu maar vier. De technologie is in handen van een beperkt aantal grote spelers op de wereld. Wanneer de voedselvoorziening van een land daarvan afhankelijk is, vormt dat een gevaar voor de democratie.”
De laatste fusie op dat vlak is die van Bayer en Monsanto. De heer Laga voelde zich dan ook aangesproken. “We gaan iets moeten doen aan het slechte imago dat Monsanto heeft opgebouwd”, zei hij. “De regulatoire kosten en de kosten voor innovatie worden duurder en duurder. Daardoor moeten wij nu eenmaal consolideren.”
CRISPR: ggo of ‘go go go’?
Intussen staat de wetenschap niet stil. Nieuwe technieken zoals gene editing, waaronder het relatief eenvoudige CRISPR-systeem, maken furore onder wetenschappers en leken. Dr. Custers legde uit waarin deze techniek verschilt van genetische modificatie: “Beide technieken brengen een doelgerichte wijziging aan in het erfelijk materiaal om een bepaalde eigenschap te verkrijgen. Bij genetische modificatie gebruik je daarvoor soortvreemd DNA, dat je knipt en plakt. Gene editing brengt niet meer dan een kleine mutatie teweeg, en kan ook spontaan in de natuur gebeuren. Je creëert als het ware extra genetische variatie in een gewas.”
De ontwikkeling van CRISPR en consoorten werpt vragen op. Zijn dit ggo-technieken, en vallen ze dan ook onder dezelfde Europese regelgeving? Of zijn ze even natuurlijk en veilig als de klassieke veredelingstechnieken? Waar ligt de scheidingslijn precies? Daar buigt het Europese Hof van Justitie zich momenteel over. Op de uitspraak is het wachten tot volgend jaar. Dr. Custers merkte nog op dat er technisch geen onderscheid te maken valt tussen een puntmutatie van nature en één die is aangebracht via gene editing. “Creëren we dan geen probleem in de handhaving van de wetgeving?”
Debat zonder extremen
Professor De Sutter mat zichzelf opnieuw een maatschappelijk perspectief aan: “Ga je het op dezelfde manier gebruiken als de klassieke ggo’s? Dan heb ik mijn voorbehoud. Ik ben echter niet voor toelaten of verbieden, ik ben voor reguleren: een kader vaststellen waarbinnen gewerkt kan worden. Daar kon de heer Laga zich best in vinden. Door regulering weten ook de biotechbedrijven waar ze aan toe zijn.
Voor- en tegenstanders zaten al bij al niet te ver van elkaar af in dit debat. Dat vond ook toeschouwer en professor Biotechnologie Godelieve Gheysen (UGent): “Over de wetenschappelijke feiten is er veel minder gediscussieerd dan in andere debatten.”
“Waar het 50 jaar lang verkeerd is gelopen, is dat er onvoldoende maatschappelijk debat is geweest”, vond professor De Sutter. De heer Laga viel haar bij: “We moeten mea culpa slaan als wetenschappers in het algemeen, en als industrie in het bijzonder. In het verleden hebben we niet erg gewogen op het debat.” “Wordt dat dan niet gehinderd door hun financiële belangen?”, vroeg professor De Sutter zich af. Ze richtte zich tot de zaal vol studenten: “Waar zijn de mensen die het debat voeren in alle onafhankelijkheid?”
