Bescherm je dieren op de weide tegen hittestress
De nieuwe Vlaamse Codex Dierenwelzijn bepaalt dat élk dier dat buiten wordt gehouden vanaf 1 januari 2029 toegang moet hebben tot natuurlijke of kunstmatige beschutting. Die regel komt er niet zomaar: beschutting is essentieel om dieren te beschermen tegen hittestress, een steeds groter wordend probleem, zelfs in ons Belgische klimaat.
Maar hoe herken je hittestress bij rundvee en welke beschuttingsopties zijn er? We formuleren praktische tips om zelf aan de slag te gaan.
Hittestress bij rundvee
Wanneer de temperatuur stijgt en de luchtvochtigheid hoog is, kunnen runderen hun warmte minder goed kwijt. Dit leidt al snel tot hittestress, met negatieve gevolgen voor welzijn én productie. De temperatuur-luchtvochtigheidsindex (THI) is een veelgebruikte indicator: vanaf een THI van 62 kunnen (melk) koeien al ongemak ervaren. Concreet wil dit zeggen dat het reeds opletten geblazen is vanaf 18-19 °C, zelfs in combinatie met een lage luchtvochtigheid.
Toch zijn zichtbare signalen vaak belangrijker dan cijfers. Let op diergebonden veranderingen, zoals meer drinken, het opzoeken van schaduw, sneller/oppervlakkiger ademhalen, kwijlen, minder activiteit en verminderde voeropname. Naarmate hittestress toeneemt, verergeren deze symptomen. Dieren gaan ook rechtstaan in plaats van liggen om warmte kwijt te raken en worden onrustiger. In extreme gevallen zien we een zwaardere ademhaling met opengesperde neusgaten/bek, tekenen van uitputting of apathie en in het ergste geval zelfs sterfte. Belangrijk is ook dat directe zon de situatie verergert, terwijl wind verkoeling kan bieden. Hoe langer de stress aanhoudt, hoe groter het risico op pensverzuring, mastitis, vruchtbaarheidsproblemen, klauwproblemen, hormonale verstoring en een verzwakt immuunsysteem.
Dieren met verhoogd risico
Niet alle runderen zijn even kwetsbaar voor hittestress. Kalveren warmen sneller op én koelen ook sneller af, maar missen een goed ontwikkelde pens die meehelpt om lichaamswarmte te reguleren. Hoogproductieve melkkoeien produceren veel eigen warmte en zijn daardoor extra kwetsbaar bij hoge temperaturen. Door verminderde voeropname kan er een daling in melkproductie zijn tot zelfs 25%. Ook drachtige of zieke dieren kunnen minder goed omgaan met warmte, aangezien hun metabolisme al onder druk staat.
Dubbelbespierde vleesrassen hebben door hun genetische aanleg een beperkte long- en hartcapaciteit en raken daardoor warmte moeilijker kwijt. Dieren met een donkere vacht nemen bovendien meer zonnewarmte op, waardoor ze sneller oververhit raken.
Welke beschutting?
Volgens de nieuwe regels mogen rundveehouders kiezen tussen kunstmatige beschutting (schuilhokken, afdakjes) en natuurlijke beschutting (bomen, struiken) of een combinatie ven beide.
Kunstmatige beschutting Schuilhokken, parasols of afdakjes kunnen snel geplaatst worden en zijn soms verplaatsbaar. Let wel op een goede ventilatie, op voldoende oppervlakte, zodat elk dier comfortabel kan liggen, en op een constructie die warmte niet vasthoudt. Reflecterende materialen en een doordachte oriëntatie maken het verschil: de open zijde richt je het best naar het oosten of zuidoosten. Op deze manier worden dieren beschermd tegen regen en wind, die in Vlaanderen vooral uit het westen komt, alsook tegen de sterkste namiddagzon. Kies bij voorkeur voor een gras- of zandbodem, en zorg ervoor dat de constructie stevig, veilig én onderhoudsarm is.
Natuurlijke beschutting Bomen en struiken bieden schaduw, maar verbeteren ook het microklimaat (verdamping via bladeren) en verhogen de biodiversiteit. Ze kunnen soms ook (beperkt) bescherming bieden tegen wind en regen, en een extra bron van voedsel of inkomsten zijn. De beplanting biedt bovendien verrijking van de leefomgeving, en stimuleert diereigen gedrag, zoals het knabbelen aan twijgen of bladeren en het schuren tegen stammen. Dit laatste helpt bij het onderhoud van de vacht en bij het voorkomen van parasieten. Minder moddervorming bevordert de klauwgezondheid en een gevarieerde omgeving stimuleert beweging en actief graasgedrag. Kortom, natuurlijke beschutting kan een grotere meerwaarde bieden voor dierenwelzijn.
Tabel 1 geeft een overzicht van geschikte en te vermijden boom- en struiksoorten op de weide.
Aandachtspunten bij natuurlijke beschutting
Bomen vragen snoei en bescherming. Daarnaast kunnen de jonge bomen beschadigd worden door vee of wild. Door wortelconcurrentie en schaduw kan de grasgroei (cfr. grazen) beperkt worden.
Giftige soorten kunnen bovendien gezondheidsproblemen veroorzaken. De natuurlijke beschutting kan ook hinderlijke insecten aantrekken.
