Gangbare gewasbescherming niet giftiger dan bio

Om gezonde gewassen voort te brengen, moet een hele reeks factoren gunstig zijn. Een gezonde bodem, goede klimaatomstandigheden, eventueel een resistent ras,… Echter, een landbouwer, of die nu bio of gangbaar teelt, kan niet altijd vermijden dat er ziekten of plagen in zijn gewassen terecht komen. En dan zijn middelen zoals fungiciden of insecticiden op zijn plaats om een rendabele oogst te bekomen.

En hier wringt het schoentje. Gangbare gewasbeschermingsmiddelen liggen al een tijdje onder vuur, en een hele resem middelen is ondertussen ook al verdwenen uit de fytokast. De roep om biologische gewassen wordt groter, want ‘daar worden toch enkel biologische natuurlijke middelen gebruikt die niet schadelijk zijn voor het milieu’. Dat is niet altijd waar. ‘Natuurlijk’ betekent niet noodzakelijk ‘niet giftig’. Dat is vaak een misvatting, die het grote publiek vergeet. De biologische boer mag niet eender wat toepassen in het veld. Expert Gewasbescherming aan de Universiteit Gent Patrick De Clercq is daarin duidelijk: “Alles wat in de biologische landbouw gebruikt mag worden, moeten erkende producten zijn. Wat ze mogen toepassen is heel duidelijk omschreven in de Europese en Belgische regelgeving. Dat is ook zo voor de gangbare landbouw”

Producten en basisstoffen

Een biolandbouwer kan wel terugvallen op een aantal middelen. Hij kan enerzijds gebruik maken van een lijst commerciële producten die erkend zijn voor gebruik in België, en anderzijds kan hij beroep doen op basisstoffen waarvan de wijze van toepassing ook Europees vast ligt. De Clercq: “Op die lijst van basisstoffen staan een aantal producten die niet als gewasbeschermingsmiddelen zijn erkend, maar die andere toepassing hebben, zoals in voeding. Ze mogen slechts in bepaalde gevallen of toepassingen gebruikt worden.”

In de lijst van basisstoffen staan bijvoorbeeld azijn en bier, maar ook waterstofperoxide. “Dat mag worden toegepast om landbouwwerktuigen en -gerief te ontsmetten en eventueel om zaaizaden te ontsmetten, maar mag niet zomaar worden toegepast in het veld.”

Volg aanwijzingen etiket

Producten die in de biologische landbouw worden toegepast en erkend zijn, kunnen wel schadelijke effecten hebben op nuttige organismen. Of de producten van natuurlijke oorsprong zijn of niet. “Elk pesticide doodt bepaalde organismen af en heeft neveneffecten. Geen enkel insecticide is zodanig specifiek dat het enkel het plaagorganisme doodt. Hetzelfde kan je zeggen over fungiciden...”

Een voorbeeld: onder de biologische gewasbeschermingsproducten op basis van plantenextracten horen bijvoorbeeld de pyrethrines. Pyrethrines zijn erkend door de Belgische wetgeving, en mogen toegepast worden in de biologische en gangbare landbouw. “Omwille van het feit dat die vrij snel afbreken in de natuur, is het effect op langere termijn op het ecosysteem beperkter. Pyrethrinen zijn wél breedwerkend, wat betekent dat ze ook een aantal nuttige organismen gaan raken.” Op de juiste manier toepassen, in de juiste concentratie, is dus aangeraden.

Dat geldt ook voor de middelen van minerale oorsprong die in de biolandbouw gebruikt mogen worden. Het preventief gebruik van zwavel in de fruitteelt is bijvoorbeeld zeer adequaat tegen bepaalde schimmelziekten en plagen, maar kan ook nuttigen zoals roofmijten uitschakelen. Ook koper is Europees toegelaten, en in een aantal producten erkend in België. “In Nederland is het echter wel verboden. Het is een zwaar metaal, en bij gebruik in hoge concentratie kan het voor enige toxiciteit zorgen in een aantal organismen, zoals regenwormen.”

Klein middelenpakket

We weten dat de gangbare landbouw het met steeds minder middelen moet stellen. Het middelenpakket voor de biologische landbouw is nog een pak kleiner in vergelijking met de gangbare landbouw. Zeker in de kleinere teelten is dat een probleem. Een middel moet eerst Europees worden goedgekeurd voor het op de Belgische markt terecht kan komen. “Als een fabrikant een product op de markt wil brengen, moet die dat dus laten erkennen door de Belgische overheid. Met andere woorden, als geen enkele producent een erkenning heeft aangevraagd voor een bepaald product, mag het in principe niet toegepast worden.” De Clercq geeft wel aan dat hierrond wel enige flexibiliteit heerst in de praktijk. Het is zo dat biologische landbouwers worden gecontroleerd door controleorganismen. Het gaat om erkende organisaties die het lastenboek van de biolandbouwer moeten controleren. Ze kijken of wat de biolandbouwer doet, in regel is met de Europese regelgeving, en bekijken via stalen welke middelen werden gebruikt.

“Als ze merken dat er een Europees erkende stof werd gebruikt die niet erkend is in België, gebeurt het dat zo’n controleorganisatie dat wel eens door de vingers ziet. Bijvoorbeeld omdat geen enkele producent de erkenning heeft aangevraagd.”

Soms inspiratie voor gangbaar

Ten slotte worden de biologische middelen niet alleen geproduceerd voor de biolandbouw. “Zo is het gebruik van levende natuurlijke vijanden om schadelijke insecten te bestrijden, zoals sluipwespen en roofmijten, normaal bij biologische telers die in serres werken. Gangbare serretelers echter, passen dat ook veelvuldig toe. Eigenlijk is het gebruik van natuurlijke middelen even snel (en misschien nog eerder) ingeburgerd in de gangbare serres als in de biologische. Het is dus zeker niet zo dat gangbare landbouwers enkel zweren op synthetische middelen, en biolandbouwers enkel op biologische middelen. Men moet op dat vlak wel wat relativeren”, sluit hij af.

Marlies Vleugels