Koolzaadteelt beproefd en goedgekeurd
Op het proefplatform van het Departement Landbouw en Visserij in Bertem ligt op het landbouwbedrijf van de familie Ronsmans ook een demoveld met winterkoolzaad aan. Landbouwleven bezocht exclusief met onderzoekers Wim Fobelets en Sarah Fonteyn van het praktijkpunt Vlaams-Brabant het proefveld.
Bij aanvang van het bezoek merkte onderzoeksmedewerker Wim Fobelets onmiddellijk op dat het droog was. We waren toen 3 juni een warme dag aan het einde van een droogteperiode van ruim 2 maanden. Wim gaf aan dat het ook bij de uitzaai van het koolzaad droog was. De stelregel luidt om uw winterkoolzaad te zaaien tussen 20 augustus en 15 september. “Maar durf met de extreme weersomstandigheden waarmee we steeds meer geconfronteerd worden, deze richtlijn in vraag te stellen”, gaf Wim aan. Ook landbouwer Willy Ronsmans had dit gedaan en zaaide zijn koolzaad pas eind september in wanneer er regen in het verschiet was. Dit bleek toch niet te laat te zijn en goed uit te pakken. Het koolzaad stond er op het ogenblik van het proefveldbezoek geweldig goed bij.
Het had een zachter winter door gemaakt, de zachtste in 200 jaar, met nauwelijks vorst. Van februari tot begin maart was er wel veel neerslag en dit zorgde voor een uitdaging om op het land te geraken en tijdig een eerste bemesting te doen. Midden maart was het land immers zeer nat en moeilijk toegankelijk. In de praktijk hebben koolzaadtelers en ook het proefcentrum zich laten verrassen en kwamen ze vaak ietsje te laat met een eerste fractie meststoffen. “Midden maart had het koolzaad hier echt wel nood aan en richtte zich snel op.”
Voordelen
Wim Fobelets wijst op een voordeel van koolzaad. “Net zoals bij wintergranen moet je in het voorjaar geen bodembewerking doen, waardoor je ook geen vocht laat ontsnappen. Een tweede voordeel is de goede bodemstructuur die het gewas na de oogst achter laat en dat het gewas vroeg het veld ruimt om nog bijvoorbeeld wintertarwe te zaaien.” De onderzoeksmedewerker duidt ook op het arbeidsextensieve karakter van winterkoolzaad. “Je moet er niet met je neus bovenop zitten en drie keer met de tractor door het gewas rijden kan volstaan”. Een eerste keer rijden we door het gewas, kort na zaai voor de onkruidbestrijding. De tweede keer is pas na de winter om de eerste stikstoffractie te geven. Een derde maal kan men een combinatiebewerking uitvoeren afhankelijk van de noden: beetje mest, insecticide, fungicide en verkorten. Een extra werkgang kan natuurlijk altijd vereist zijn als bijvoorbeeld voor de winter er last is van aardvlooien, bladluizen, slakken.
Groot herstelvermogen
Fobelets benadrukt dat het een robuust gewas is met een groot herstelvermogen als het aangetast wordt door insecten, duiven, vorst. “We mogen niet te snel panikeren, de plant herstelt zich wel.” Koolzaad past dan ook in een teeltplan met gewassen die een intensievere opvolging vragen. Onderzoekster Sarah Fonteyn wees op een hoek van het praktijkperceel dat last heeft gehad van veel duivenschade. Nu was dit er uit gegroeid. Er was enkel iets meer onkruid te zien en het stond later in bloei. Maar de schade is ingehaald. “We mogen dus niet te snel panikeren.” Een gegeven is ook dat dit stuk van het perceel dicht bij een bosje was gelegen. Dit verklaart mee de aanwezigheid van duiven.
Verder gaf Sarah aan dat slakken en aardvlooien graag de koolzaadblaadjes eten. De larven van de snuitkever doen dan weer schade aan de binnenkant van de stengel. De glanskever vreet ongeopende bloemknoppen aan en de koolzaadgalmug legt eitjes in de houwen. De larven die later uitkomen vreten het onrijpe koolzaad aan. Concluderend over het voorbije teeltseizoen stelt onderzoekster Fonteyn dat de insectenschade niet zo een heel groot probleem was en best beheersbaar.
Op de vraag wat we nog aan koolzaad verdienen is er een oude stelregel die zegt dat de kilogramopbrengst de helft is van deze van wintertarwe, maar een prijs die het dubbel is van tarwe. Op de dag van vandaag klopt dit nog altijd. Weet ook dat koolzaad een arbeidsextensiever gewas is met minder kosten voor fyto. Het saldo onder de streep kan soms nog beter zijn dan bij tarwe en koolzaad kan het op mindere gronden soms ietsje beter doen dan tarwe.
Onderzoeksmedewerkster Sarah Fonteyn van het praktijkpunt Vlaams-Brabant coördineert mee de oriënterende rassenproef met 10 variëteiten. Aan 55 zaden per vierkante meter werd uitgezaaid en in het voorjaar werd een plantdichtheid tussen de 37 en 43 planten/m2 gemeten. Sarah concludeert dat de ideale plantdichtheid mooi werd gehaald. Na de winter waren er voldoende koolzaadplanten om enkele overgebleven onkruidplanten te overgroeien.
Hoogtemetingen na de bloei lagen tussen de 145 en 176 cm. Geen grote verschillen dus over de totale plantlengte gemeten. Onderzoekster Fonteyn wees er wel op dat een vochtmeting een verschil kan geven over de dag heen. ’s Namiddags kan een meting zo droger uitvallen dan ’s avonds. Hou hier rekening mee om het oogstmoment te bepalen.
De onderzoekers van het praktijkpunt Vlaams-Brabant raadden de landbouwer aan om geen buikpijn te krijgen als zij in praktijk geen 4 ton/ha oogsten. Ook de experten van het onderzoekscentrum in Gembloux lukt het niet op topopbrengsten te dorsen. Twee jaar terug haalden ze een gemiddelde opbrengst van 3,5 ton, vorig jaar 3,8 ton/ha.
Bijen: win-win
Wim Fobelets wees op de win-win situatie die er is als er bijenkasten in het koolzaadveld geplaatst worden: er is meer honing en er is meer koolzaad. “Onderschat het belang van bestuiving niet.” Hij wist ook een prachtig citaat van een imker aan te halen die hij sprak. Deze gaf te kennen dat hij liever boeren hun koolzaad ziet spuiten indien nodig, dan dat ze helemaal geen koolzaad meer zetten. Met deze laatste situatie is de imker ook niets. Per hectare kunnen tot 5 bijenkasten verwelkomd worden.
Praktische tip
Koolzaad wordt uitgezaaid aan 2,5 à 3 kg/ha. Dat is heel weinig en moeilijker om met een klassieke graanzaaimachine te doen. De pneumatische varianten zijn hier veel beter voor door de trechtervorm van hun zaadvoorraadbak. Volgens onderzoeker Fobelets kan dit euvel verholpen worden door extra zaad aan te kopen, maar dit is duurder. Een andere oplossing is om een deel van de eigen zaadoogst bij te houden, maar de kiemkracht ervan te vernietigen. Dit kan door het zaad in de microgolfoven te plaatsen. Hoe lang dit exact moet, hangt af van het volume dat in de microgolf geplaatst wordt. Wil je zeker zijn dat het zaad niet meer kiemt, doe dan een kiemtest.
Dit ‘vernietigd zaad’ kan met het goede zaaizaad vermengd worden en zo heeft men zaadjes van allemaal dezelfde grootte en kan aan een grotere zaaidichtheid met een klassieke graanzaaimachine met brede zaadbak gewerkt worden.
