In de beginperiode bracht de beurs vele fokkers en paarden samen in ruime wedstrijdringen. De wedstrijden volgden elkaar op in aanwezigheid van tal van hoogwaardigheidsbekleders en als apotheose van de dag kregen de kampioenen hun trofee uit handen van de koning en de koningin.
In de daaropvolgende decennia daalde het aantal fokkers. Dit had tot gevolg dat de ringen die voor deze paardenwedstrijden waren voorzien alsmaar kleiner werden en ook steeds meer naar de rand van het beursterrein werden verbannen. ‘De kroon’ had de tribune ook allang verlaten. De prijzen die de eigenaars van kampioenenpaarden ontvangen, zijn intussen fel verminderd. En dit jaar ondermijnt de coronacrisis de promotie van het Ardens trekpaard helemaal. De fokkers krijgen nu niet eens de kans om hun waardevolle producten aan potentiële kopers te laten zien.
Stand van zaken en trends
Alle ondervraagde fokkers beschouwen hun fokkerij vandaag als onrendabel. Het fokken is veelal een nevenactiviteit geworden die historisch gezien in de meeste gevallen voortkomt uit familietradities. De bedrijven worden gerund door gepassioneerde mensen, maar ze zijn niet lucratief. Het is één van de redenen voor hun achteruitgang en de snelle ontmoediging van velen die het hebben uitgeprobeerd. Dit blijkt uit een daling van het aantal leden in het stamboek van het Ardens Trekpaard (Cheval de Trait Ardennais - CTA) van meer dan 30% in 6 jaar tijd (figuur 1).
Het is ook interessant om op te merken dat in dezelfde periode het totale aantal geregistreerde Ardense trekpaarden wereldwijd onveranderd is gebleven. Het is zelfs licht gestegen met bijna 5%. Toch is het aantal geboortes en het aantal dekhengsten met respectievelijk bijna 20% en 27% gedaald (figuur 2).
Cédric Claude, fokker in Wavreille: "Ik ben niet verbaasd over deze cijfers omdat een hengst op je fokkerij een kostenpost is. Het is financieel moeilijk haalbaar om alle merries in een fokkerij te laten veulenen wanneer je als fokker geen eigen hengst hebt en dus moet betalen voor alle dekkingen."
Terwijl de nationale prijskampen en menwedstrijden op een evenwichtige manier fokkers blijven aantrekken, moet men juist vaststellen dat de inschrijvingen voor de wedstrijden van de Beurs van Libramont en voor de officiële keuringen sterk zijn afgenomen (figuur 3). De bevraagde fokkers benadrukken het vele werk en tijd die nodig zijn om zich voor te bereiden op deelname aan deze evenementen. Je moet zowel de middelen als uitrusting en mensen mobiliseren en de ‘verloning’ staat niet in verhouding tot de geleverde inspanningen.
De beste fokkerijproducten worden zowel in het binnen- als het buitenland verkocht aan fokkers die de genetica van hun stapel willen diversifiëren. Het Groothertogdom Luxemburg, Duitsland en Frankrijk importeren het meest. Ongeveer 2 jaar geleden was China ook een grote koper van het Ardens Trekpaard om hun lokale veredeling te starten.
Bosbouw met trekpaarden, werkzaamheden in steden en vrije tijd zijn andere relatief goede afzetmogelijkheden. Alhoewel het gevaarlijk is om er een percentage op te plakken, gaat er ook een belangrijk aandeel van de minder hoogwaardige paarden naar de slager. Italië, Spanje en enkele Oost-Europese landen waren de afgelopen jaren de grootste afnemers.
Veel stoppers, weinig starters
Sommige fokkers zijn landbouwers of ze beschikken over landerijen van een familiepatrimonium. “Velen van hen hebben intussen een respectabele leeftijd. Ze stoppen waarschijnlijk binnen afzienbare tijd met de CTA-fokkerij als ze met hun landbouwactiviteiten stoppen, zelfs als het bedrijf wordt overgenomen”, stelt Michel Magerat van Fokkerij La Coronne.
De jonge generatie wordt ontmoedigd door de beperkte beschikbaarheid van areaal. De exorbitante prijzen van landbouwgrond blokkeren volledig hun stap in de fokkerij. “Voor niet-boeren is het nog moeilijker om over een geschikte infrastructuur voor de paardenfokkerij te beschikken, vooral als de fokker jong is”, zegt Stéphane Lardau, een fokker in Grandhan.
Kwaliteit van de bedrijven
Steeds meer fokkers lijken goed te letten op de zuiverheid (proper/net) van de benen (geen schimmels of huidaantastingen) van de Ardense trekpaarden. Het radiografisch onderzoek van de ledematen van de fokhengsten dat leidt tot een beoordeling van dit criterium is een stap vooruit in het selectieproces. "Ik weet dat het paardengebruikers ontmoedigt om dieren met geïnfecteerde benen te hebben omdat je ze nooit kwijt raakt," zegt Xavier Antoine. Hij voegt eraan toe: "Een kwaliteitsvol trekpaard is een paard dat voldoet aan de behoeften van de klanten. En die hebben aandacht voor de zuiverheid van de ledematen, dus je moet volharden in die kwaliteit.”
Op de hoogvlakten van de Famenne in Marenne looft Jean Vanvinckenroye de kwaliteit van het ras. “Ik selecteer niet alleen het model, maar ook het karakter van het paard. Ik heb niet veel moeite met de verkoop van mijn producten.” Zijn paarden, die heel mensvriendelijk zijn, worden zeer gewaardeerd door klanten uit alle lagen van de bevolking, zowel Belgische als buitenlandse.
De kwaliteit van de Ardense trekpaardenfokkerij wordt ook buiten onze grenzen erkend. We zijn ons daar ongetwijfeld niet voldoende van bewust en we blinken waarschijnlijk uit in onze legendarische bescheidenheid. De Franse Cyrille Prestat, een professionele loonwerker voor paardentractie in de wijngaarden van de Chablis en de Côte d'Or, is voorstander van het Belgische Ardens trekpaard waarvan hij de kwaliteiten prijst: “Het is een klein, gedrongen, sterk paard met een korte ruglijn dat een goede trekkracht heeft. Dit zijn belangrijke criteria bij het werken met paarden op wijngaardhellingen, hij is ook gemakkelijker aan de lijn te hanteren.” Cyrille voegt daaraan toe: “De fokkers van het Belgische Ardens trekpaard hebben speciale aandacht voor het fokken van paarden die goed in het hoofd zitten (betrouwbaar, werkwillig), voorbereid zijn en goede ledematen hebben. Een paard met slechte ledematen kan een gevaar zijn tijdens trekprestaties.”
Van een bedreigd ras naar een volwaardige sector?
Willy Borsus, de regionale minister van Landbouw, die afkomstig is van het Waalse platteland, zegt gevoelig te zijn voor het behoud en de verdere ontwikkeling van de Ardense trekpaardenfokkerij. Zijn visie om van een bedreigd ras als het Ardens Trekpaard een volwaardige sector te maken is ambitieus.
Om dit te bereiken noemt minister Borsus verschillende concrete maatregelen en een ondersteunings- en aanmoedigingsbeleid. Om de financiële steun van de fokkers te versterken, kondigt de minister aan dat hij tegenover zijn collega's, in het kader van de regionale begroting 2021, een verhoging van de geboortepremie met ongeveer 30% zal verdedigen. Deze geboortepremie bedraagt momenteel 125 euro en zou dus kunnen oplopen tot 160 euro.
In het kader van het GLB verbindt de minister zich er ook toe een verhoging van de Europese subsidie te verdedigen die het Ardens trekpaard als bedreigd ras ondersteunt. Deze subsidie bedraagt momenteel 200 euro per paard en zou, ondanks de krappe budgetten, ook verhoogd kunnen worden.
De Waalse regering heeft op initiatief van minister Borsus ook de overeenkomst verlengd ten gunste van het Europees Paardencentrum van Mont-Le-Soie, dat onder meer het Ardens Trekpaard promoot.
Het kabinet van minister Tellier, dat bevoegd is over het platteland, heeft na herhaaldelijke vragen nog steeds niet gereageerd op de vraag naar hun beleid ter zake. Het zou nochtans interessant zijn om te weten of de fokkers op dit vlak op een structureel beleid kunnen rekenen. Het stimuleringsbeleid in kader van ‘Paarden in de Stad’, dat door de vorige minister van Plattelandszaken was ingesteld, heeft ten minste mogelijk gemaakt om het gebruik van trekpaarden in landelijke gemeenten in te zetten. Een dergelijk initiatief zou de handel in trekpaarden in Wallonië opnieuw kunnen stimuleren en een extra pijler voor de fokkerij kunnen vormen.
Structurele maatregelen noodzakelijk
Het is essentieel om de kwaliteit van onze CTA-fokkerijen die tot buiten onze grenzen erkend zijn, te behouden en te bevoorrechten. Handhaving en bevordering van de kwaliteit betekent ook het uitsluiten van de rasgebreken. De objectieve meting van chronische lymfangitis bij dekhengsten moet meer zijn dan een classificatie, het moet een criterium zijn voor uitsluiting van het ras. In dezelfde zin zeggen sommige fokkers dat een dier dat niet beantwoord aan de standaardmaten van het ras gesanctioneerd moet worden om zo de intrinsieke kwaliteiten van het ras te behouden.
Fokkers van het Ardens Trekpaard worden niet erkend als landbouwers en kunnen dus niet profiteren van gelijkaardige steunmaatregelen, terwijl ze onderworpen zijn aan dezelfde beperkingen of calamiteiten, zoals weersomstandigheden, prijsdalingen of gezondheidscrises. Dit gebrek aan erkenning leidt ook tot ongelijke toegang tot land, wat de CTA-fokkerij belemmert en ontmoedigt.
Hoewel ze dankbaar zijn voor de bestaande financiële steun, schreeuwen veel fokkers om structurele maatregelen om eindelijk ook de status van landbouwer te kunnen krijgen of in ieder geval te kunnen profiteren van dezelfde voordelen, omdat ze het gevoel hebben dat ze aan dezelfde risico's blootstaan zonder dezelfde steun te krijgen. De jonge generatie zou zo worden aangemoedigd om door te gaan en nieuwe fokkerijen te starten.
Het met uitsterven bedreigde Ardens Trekpaard zou op die manier een sector op zich kunnen worden in plaats van op termijn op de autopsietafel te belanden.
Valère Marchand
