“Als Oekraïne verliest, dan loert er een wereldoorlog   om de hoek”

De oorlog in Oekraïne mag dan 2 jaar aan de gang zijn, het militaire conflict tussen beide landen begon eigenlijk al in februari 2014. De aanleiding was de steeds meer Westerse koers die Oekraïne wilde gaan varen en Poetin die het land koste wat kost weer bij het ‘moederland’ wilde doen aansluiten. De Krim werd bezet en de Oekraïense provincies Donetsk en Loegansk werden zelfverklaarde volksrepublieken onder invloed van Rusland. De inval in februari 2022 kwam dus niet uit het niets, maar zorgde toch voor een schokgolf in Oekraïne en in de rest van de wereld.

Onverwacht vertrek

Tom Van Goey is afkomstig uit Stabroek en runt samen met zijn zakenpartner Wim De Schutter een landbouwbedrijf in Tsjerkasy, een stad in het hart van Oekraïne op anderhalf uur rijden van Kiev. Tom pendelt regelmatig tussen Antwerpen en Tsjerkasy, Wim woont permanent in Oekraïne. Samen runnen ze akkerbouw- en loonwerkbedrijf Granex, dat zo’n 3.700 ha bewerkt en 80 mensen in dienst heeft.

Twee jaar geleden zorgde de Russische invasie ervoor dat Tom halsoverkop het land verliet. “Hoewel er al weken sprake was van soldaten aan de grens, had ik nooit gedacht dat het echt tot een inval zou komen. Tot ik door een bevriende journalist werd gebeld met de boodschap om meteen te vertrekken. Ik had een vlucht op 25 februari 2022 naar België, de dag na de inval dus, maar de Russen hadden de vlieghaven gebombardeerd. Uiteindelijk ben ik met de auto vertrokken. Ik heb meer dan 50 uur tot aan de grens met Hongarije gereden en zo verder tot in België. Twee weken na de inval duwden de Oekraïners de Russen terug weg uit de noordelijke provincies en uit de Kiev-regio, dat gaf enigszins hoop dat het snel afgelopen zou zijn.”

Een uitputtingsslag

In plaats van een blitzkrieg werd het echter een ware uitputtingsslag. Dat beaamt ook Iurii Mykhailov, een Oekraïens landbouwjournalist die al 28 jaar werkt vanuit Kiev. “Oekraïne was niet voorbereid op een aanval, integendeel, we waren sterk aan het demilitariseren”, vertelt hij. “Toen Poetin merkte dat we ons niet zomaar zouden overgeven, schakelde hij over op de tactiek van uitputting, zowel op het vlak van mensen, moraal als materiaal. Ook hij had niet verwacht dat Oekraïne het zo lang zou volhouden. Zonder de steun van Europa, de Verenigde Staten, Canada, Australië, Korea en Japan zou het Oekraïense oorlogsmaterieel al een maand na het uitbreken van de oorlog uitgeput geweest zijn.”

Vandaag is de frontlinie al enkele maanden zo goed als onveranderd, maar er is wel degelijk heel wat grondgebied in Russische handen gevallen. “Voor de Russische inval was al zo’n 7% van het Oekraïense grondgebied bezet door Rusland, ik heb het dan over de Krim, Donetsk en Loegansk. Vandaag is dat zo’n 20%.”

Bezet gebied

Wonen en werken in bezette gebieden is zeer moeilijk. Veel landbouwers hebben hun bedrijf moeten achterlaten en weten niet in welke staat het zich vandaag de dag bevindt. Tom heeft contact met een collega-landbouwer die is moeten vluchten uit bezet gebied. “Hij maakt zich niet alleen zorgen over wat de Russen zullen doen met zijn bedrijf en met zijn machines, maar ook over mogelijke acties van de lokale bevolking. Als een oorlog lang duurt en de propaganda zijn werk doet, vervalt de moraal snel. Maar ook de impact op landbouwbedrijven die door Rusland (kort) bezet werden en daarna weer werden bevrijd, is groot. Bij een andere kennis werden machines en dieren gestolen, koeienstallen, graan en aardappelopslag zwaar beschadigd.”

Moeilijk, maar niet onmogelijk

Voor landbouwers in bezet gebied is zaaien en oogsten zo goed als onmogelijk geworden, maar ook bedrijven in de rest van Oekraïne voelen de impact van de oorlog. Boeren in Oekraïne is moeilijk geworden, maar zeker niet onmogelijk. “Toen de eerste weken van chaos na het uitbreken van de oorlog voorbij waren, is mijn bedrijfspartner Wim teruggekeerd naar Oekraïne om de zaaiwerkzaamheden te starten. Zelf keerde ik maar in de zomer terug”, vertelt Tom Van Goey. “Het was niet evident, maar we zijn gewoon kunnen doorgaan met alle activiteiten. Je mag ook niet vergeten dat we al wel wat gewend waren, want als buitenlander een landbouwbedrijf opstarten in Oekraïne werd ons in het begin niet in dank afgenomen. Het is een land waarin politieke spanningen en corruptie helaas nog niet tot het verleden behoren, dus we waren wel bekend met het runnen van een bedrijf onder gespannen omstandigheden.”

Ook wanneer je ver van de loopgraven bent, is het gevaar natuurlijk nooit helemaal onbestaande. Al kan Tom dat goed relativeren. “We zitten in het centrum van Oekraïne, op meer dan 300 km van de frontlinie. Als het fout gaat, hebben we normaal gezien tijd genoeg om te vluchten.”

Export via een omweg

De Russische bezetting vertaalt zich ook in de economische cijfers van de Oekraïense landbouw. De oorlog beperkte immers de exportroutes van Oekraïne, en dat heeft een grote impact op een land dat zo sterk op graanuitvoer gericht is. “Russische schepen blokkeerden de havens aan de Zwarte Zee, de belangrijkste opslag- en handelscentra van het land”, vertelt Iurii. “In juli 2022 werd er een graanovereenkomst gesloten tussen Rusland en Oekraïne, wat ervoor zorgde dat er een jaar lang graan kon uitgevoerd worden via de havens van Odessa, Tsjornomorsk en Joezjni. Afgelopen zomer verliet Rusland de overeenkomst en is Oekraïne weer op zichzelf aangewezen om een uitweg te vinden voor hun graan.”

Tom nam het heft in eigen handen en zorgt zelf voor het transport van zijn graan naar de geïmproviseerde havens aan de Donau. “Het is een heel onpraktische en dure manier om ons graan op een boot te krijgen, maar het kan momenteel niet anders.” Transport via vrachtwagen en goederentrein heeft aan belang gewonnen en volgt vaak de weg naar Polen, om van daaruit naar Europa te gaan. Niet enkel de lage marktprijs op de binnenlandse markt en de hoge kosten zetten Oekraïense landbouwers onder druk, de prijsstijging van brandstof, meststoffen, gewasbescherming en wisselstukken is opvallend. “Daarin speelt niet alleen de moeilijke marktsituatie, maar ook de waardedaling van de Oekraïense munt mee”, weet Iurii.

Net genoeg is te weinig

Twee jaar na de invasie lijkt een wapenstilstand of overwinning van een van beide partijen verderaf dan ooit. Dat bevestigen ook Tom en Iurii. “Zolang Poetin aan de macht blijft en gezond is, denk ik dat we nog zeker 2 jaar in oorlog zullen zijn”, zegt Tom. “Op voorwaarde dat zowel Rusland als Oekraïne zichzelf kunnen blijven bevoorraden met oorlogsmaterieel en soldaten. Met 1.000 doden per dag aan beide kanten wordt dat een groot probleem. Oekraïne heeft 1 miljoen soldaten in het leger en wil daar nu nog een half miljoen bij doen. Dat wordt moeilijk, want wie nu niet aan het vechten is, wil echt niet gaan. Vijf van mijn medewerkers zitten intussen 2 jaar in het leger, onze andere mannelijke medewerkers proberen uit de klauwen van het leger te blijven.”

En naast mensen is er nog het grote tekort aan oorlogsmaterieel. Onder andere de F16-straaljagers die Europa beloofd heeft te leveren zouden volgens Tom en Iurii een enorm verschil kunnen maken. “Nu krijgen we hulp in kleine beetjes. Dat is net genoeg om te overleven, maar veel te weinig om terrein terug te winnen.”

Conflict in toom houden

En die steun vanuit Westerse landen moet er niet alleen komen om Oekraïne te redden, maar ook om de grip van Rusland op de rest van de wereld in toom te houden, zegt Iurii. “In het slechtst mogelijke scenario zal Rusland een zware aanval doen op de strategisch belangrijke steden Zaporizhzhia, Dnipro, Kharkiv en Odessa. Als de regio rond Odessa in Russische handen komt, is Oekraïne elke toegang tot de zee kwijt en ligt de weg open naar Moldavië als volgende Russische slachtoffer. Als we deze oorlog verliezen, loert een wereldoorlog om de hoek.”

Ook Tom vreest dat Poetin, mocht hij Oekraïne op de knieën krijgen, nog niet tevreden zal zijn. “Hij wil alle landen van de Sovjet-Unie weer herenigen. Het is in het belang van iedereen om dit conflict binnen Oekraïne te houden. De Russen vochten tegen de Tsjetsjenen, nu vechten de Tsjetsjenen in Oekraïne met de Russen mee. Stel je voor dat straks ‘de dam breekt’ en dat binnen 10 jaar getrainde Oekraïners samen met de Russen richting Europa komen. Daarom is méér Oekraïense soldaten een slecht idee en een slag in het gezicht van de vermoeide Oekraïners. Deze oorlog kan tot een eind komen door hoogtechnologische wapens in te zetten tegen de Russische militaire infrastructuur, wat de laatste weken gelukkig ook steeds vaker gebeurt.”

Naar de stembus?

Niet alleen in ons land loeren de verkiezingen om de hoek, ook in Oekraïne en Rusland trekt men in principe dit voorjaar naar de stembus. Dat is echter met een serieuze korrel zout te nemen, want verkiezingen in Rusland staan bekend om hun weinig democratische karakter. De uitslag is immers al meer dan 20 jaar hetzelfde. En ook in Oekraïne is het de vraag of en hoe de inwoners in oorlogstijd zullen kunnen gaan stemmen. “Vanuit de overheid blijft het stil of er al dan niet verkiezingen zullen worden georganiseerd”, weet Tom. “Aan de ene kant is het praktisch heel moeilijk om dit nu te organiseren en kunnen de burgers in bezet gebied niet stemmen, anderzijds zou het overslaan van verkiezingen het vertrouwen in Zelensky als president onderuit kunnen halen.” Het vertrouwen dat er 4 jaar geleden was bij zijn aantreden – Zelensky won toen de verkiezingen met een monsterscore – brokkelt af naarmate de oorlogsmoeheid toeneemt.

Grond te koop

Met het zicht op een oorlog die nog lang zou kunnen duren gaat het leven in Oekraïne zo goed en zo kwaad als het kan verder. De situatie maakt het momenteel geen ideaal land om te werken, maar misschien wel om te investeren. “Oekraïne heeft enorm veel potentieel dankzij alle natuurlijke rijkdommen, zoals ijzererts in de bodem, cruciale exportroutes via de zee, vruchtbare bodems en veel en betaalbare arbeidskrachten. Met de steun van juiste buitenlandse investeringen in lokale producenten en verwerkingsbedrijven kan het land evolueren van graanproducent naar landbouwsupermacht”, denkt Tom.

Het verbod op verkoop van grond, dat in juli 2021 na 30 jaar werd opgeheven, opent heel wat deuren voor bedrijven als dat van hem. “Mensen waar we nu van pachten willen steeds vaker hun grond definitief verkopen, dat gaat dan momenteel aan ongeveer 2.000 euro/ha.” Al hebben die nieuwe opportuniteiten ook een wrange nasmaak, weet Tom. “Ik kan me niet van de indruk ontdoen dat de opheffing van het verkoopsverbod een van de triggers was die Poetin enkele maanden later tot oorlog hebben gedreven. Een ex-sovjetland grenzend aan de EU dat zo’n mooie economische toekomst tegemoet ging, dat was een brug te ver.”

Helpende handen

Tom Van Goey zet sinds het begin van de oorlog, net als heel wat andere organisaties, in op hulpgoederen voor Oekraïne. Zo konden er al meer dan 100 vrachtwagens met voeding, medisch materiaal en andere broodnodige goederen vertrekken. Wie graag een handje wil helpen of een bijdrage wil leveren kan Tom contacteren via tom@granex.ck.ua

Nele Kempeneers

(Pennenvrucht)