Project Loslopend Vee boekte veelbelovende resultaten

Binnen het Leader-project ‘Loslopend vee‘ onderzoeken Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete en KU Leuven de mogelijkheden en effecten van ‘virtual fencing’ op het vlak van dierenwelzijn, natuurbeheer, landbouw, landschapskwaliteit en recreatie.

Het systeem

De technologie komt uit Noorwegen en werd al getest in verschillende landen. In de halsband zit een gps die in verbinding staat met het mobiel netwerk, waardoor je als veehouder op enkele centimeters nauwkeurig kan nagaan waar je dieren staan. Op de app kan je zelf tekenen tot waar de dieren mogen lopen. Je kan ook binnen de grens enkele extra gebieden omrasteren waar de dieren niet mogen grazen, bijvoorbeeld als daar vegetatie staat die behouden moet worden of een broedplaats van weidevogels die het best niet verstoord wordt.

Op de app kan je ook gemakkelijk zien waar de dieren het meest gegraasd hebben, hoe vaak en waar een schok werd gegeven, hoe actief de dieren waren en wanneer ze het meest actief waren, enzoverder. Wat je wel in de gaten moet houden, is dat er bereik is voor een mobiel netwerk. Als dat niet aanwezig is, blijft het systeem wel correct verder werken, maar dan worden de gegevens niet verzonden naar de smartphone totdat de verbinding hersteld wordt.

Het audio- en schoksysteem

Wanneer het loslopend vee een ingestelde grens op enkele meters nadert, gaat er een oplopend geluid af om de grens aan te geven. Wanneer het dier blijft verder lopen, krijgt het een kleine schok die vergelijkbaar is met 5 tot 10% van de schok bij klassieke schrikdraadsystemen. Als een dier de signalen 3 keer negeert, krijgt je als landbouwer een pushbericht met de melding dat het dier ontsnapt is. Via de applicatie kan dit ontsnapte dier wel snel teruggevonden worden.

De batterijen van de halsbanden moeten zelden opgeladen worden, want die hebben zonnepaneeltjes. In de zomer, wanneer het lange dagen zijn en de zon veel schijnt, gaan de halsbanden voor schapen en geiten 4 tot 6 weken mee vooraleer je ze moet opladen. Bij runderen en paarden is de batterij groter, waardoor die nog wat langer werkt, soms zelfs gedurende het hele graasseizoen.”

Opstart van project

De aanleiding voor de opstart van het project was een vraag van rundveehouder Robin Mens. Hij zocht een plaats waar zijn Aberdeen-runderen konden grazen, want hij beschikte niet over genoeg landbouwgrond. Vorig jaar sprak Landbouwleven nog met hem over de opstart van het project Loslopend Vee. Hij legde aan ons uit hoe hij op het idee kwam om de techniek met virtuele afrastering te testen.

“Mijn Aberdeen-runderen zijn perfect voor extensieve veeteelt. Ze gedijen het best in natuurgebieden met een grote variëteit aan kruiden en grassoorten. Ze zijn heel zelfredzaam en kunnen eigenlijk het hele jaar buiten staan. Ze doen het goed op arme, onbemeste graslanden en hebben daardoor ook geen bijvoeding nodig.

Vlakbij mijn bedrijf is er een habitatgebied van zo’n 300 ha. Om mijn runderen daar te laten grazen, ben ik gaan praten met het Agentschap Natuur en Bos (ANB), maar zij zagen liever geen omheining en wilden geen vertrappelde gronden. Aan die eisen kan rotatiebegrazing met virtuele grenzen voldoen.

Toen ik zocht naar een oplossing, kwam ik uit bij het bedrijf Nofence, dat de techniek van virtuele afrastering ontwierp en commercialiseerde. Ik mocht van hen als eerste veehouder in België de technologie testen. Ik ging op zoek naar projectpartners en kwam zo terecht bij onder andere Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete en KU Leuven campus Geel. Zij coördineren en begeleiden het hele onderzoek.”

Het project zou in eerste fase 2 jaar duren om ondertussen de technologie bekend te maken bij het brede publiek, de landbouw- en de natuursector. Het plattelandsprogramma Leader keurde het project goed, en zo ging men aan de slag bij geiten, schapen, runderen en paarden. De runderen staan in het natuurgebied Scheps in Balen, de geiten en schapen staan op het ‘oude stort’ in Mol, en de paarden staan in Landschap De Liereman in Oud-Turnhout.

Ook voor gangbare landbouw

Voor landbouwers wordt het steeds moeilijker om landbouwgrond te vinden. Als zij hun areaal kunnen uitbreiden naar natuurgebieden, ontstaat er een win-winsituatie voor natuur en landbouw. Natuurbegrazing is een goede methode om halfnatuurlijke landschappen in stand te houden. Zo wordt ook de biodiversiteit in die gebieden behouden.

Met vleesvee creëer je op die manier heel lekker natuurvlees, want het dieet in natuurreservaten is veel diverser dan het klassieke dieet. In de gangbare landbouw zijn er ook heel wat toepassingen mogelijk. Die worden verder bekeken op het kennisplatform “Koesensor.be”.

Dierenwelzijn

Volgens Ben Aernouts, professor aan KU Leuven Geel, zijn er verschillende voordelen op het vlak van dierenwelzijn. Eerst en vooral benadrukt hij dat de schoktechniek die bij het vee wordt gebruikt, verschilt van die bij een hond. “Een hond weet tijdens zijn training vaak niet dat de schok gaat komen. Het grazende vee krijgt eerst een waarschuwing door middel van een duidelijk oplopend audiosignaal. Zij kunnen de schok dus gemakkelijker vermijden.

Wanneer Evy Tuytelaers, een van onze masterstudenten, onderzocht hoe de runderen reageren op de geluidssignalen, bleek dat ze meer dan de helft van de tijd rustig blijven verder grazen, terwijl ze rechtsomkeer maken. Ook de overige helft van de tijd vertoonden ze geen ongewenste gedragingen. Dat betekent dat ze niet schrikken van het geluid en dat ze weten wat het geluid betekent. Dat is de reactie waarop we gehoopt hadden.

Uit gegevens kunnen we ook goed afleiden dat de runderen verschillende karakters hebben. Sommigen zoeken veel meer de grenzen op en krijgen veel vaker een geluidssignaal dan anderen. Door dat zeer exploratief gedrag krijgen ze heel af en toe ook eens een stroomschokje, maar dat is daarom niet erg. Die runderen blijken daardoor niet meteen meer stress te ervaren. Het zijn gewoon durvers die het goede gras langs de kant willen opzoeken. Gelukkig keren ook zij goed terug.

We konden concluderen dat runderen veel meer interactie hebben met de grens dan het kleinvee, maar bij beide ging het leerproces vlot. Tijdens de leerfase van ongeveer een week worden de virtuele grenzen stelselmatig geïntroduceerd en leren de dieren om de associatie te leggen tussen het geluidssignaal en de aanwezigheid van een onzichtbare grens, en een schokje als ze zich doorheen die grens bewegen. De runderen bleven iets rustiger bij het wennen aan het systeem, terwijl de schapen en geiten vaker schrokken en explosievere reacties vertoonden. Zij liepen dan in sneller tempo terug naar een ‘veilige haven’.”

Veel data via app

“Landbouwers kunnen met de virtuele techniek hun vee ook veel gemakkelijker omweiden”, gaat Aernouts verder. “Zo kunnen veehouders meer inspelen op het weer van de dag en hun dieren bijvoorbeeld laten grazen op schaduwrijk grasgebied bij felle zonnestraling of een grasgebied dat niet snel onder water komt te staan bij regen. Zo kunnen we de voedselbeschikbaarheid beter afstemmen op de behoeften van de dieren. In samenwerking met collega-professor Karen Vancampenhout bekijken we of we daarbij ook de bodemgezondheid in rekening kunnen brengen.”

Je kan via de app ook per dier zien of er gezondheids- of welzijnsproblemen zijn wanneer je grote verschillen in gedrag waarneemt tegenover de dagen ervoor.

Bovendien is de virtuele afrastering niet alleen goed voor het welzijn van het vee, maar ook voor het welzijn van wilde dieren. Al te vaak raken wilde dieren verstrengeld in een afrastering van een weide of natuurgebied, en dat probleem wordt nu vermeden. Zij kunnen nu vrij door de weide lopen.”

Ervaring van landbouwer

Kurt Sannen, die een biologische boerderij met Ardense Voskop-schapen en Kempense Roodbonte runderen heeft, testte de halsbanden op zijn bedrijf en is tevreden. Hij is heel geïnteresseerd in agro-ecologie en ziet vele voordelen in de technologie. “Mijn bedrijf staat midden in een natuurgebied van Natuurpunt in Dassenaarde. Ik doe daar al 20 jaar aan natuurbeheer van zo’n 100 ha.

Ik werk met lokale veerassen en verkoop mijn producten in de korte keten. Mijn schapen blijven een jaar lang buiten en komen niet binnen. Ze trekken rond in de natuurgebieden. We hebben ook Kempense geiten, en doen nu vooral heide- en bosbegrazing.

Robin Mens contacteerde mij en legde uit hoe de halsbanden werkten. Dat interesseerde mij wel, dus ik besloot om ze ook te testen met mijn geiten, en later met mijn koeien. Ik plaatste 10 roodbonte koeien in Zammels Broek, een natuurgebied in Geel, en ze gedijen daar heel goed.

Pieter Van Rumst van Obs’Herbe heeft mij begeleid en daar was ik heel tevreden over. De koeien bleken geen stress te hebben, en dankzij de begeleiding had ik dat ook niet. We hebben wel besloten om daar geen dekstier te zetten.

Ik voelde vooral aan dat er gemakkelijker compromissen gesloten konden worden tussen landbouw en natuur. De landbouwer wil dat zijn dieren gezond zijn en goed groeien. Natuurliefhebbers willen dat natuurdoelen gerealiseerd worden. Dat is niet altijd zo gemakkelijk te combineren, maar met deze technologie kan dat wel. Je kan die zeldzame vegetatie uitrasteren, zodat de koeien daar niet bij in de buurt komen en een kievit de ruimte geven om haar eieren uit te broeden. Natuurlijk is een landschap zonder draad ook vele mooier.”

Kurt Sannen maakt zich wel zorgen om de mogelijk oplopende prijs. “Voorlopig zijn de prijzen nog aanvaardbaar, maar gaat dat zo blijven als die technologie meer en meer gebruikt gaat worden?”

Wat na het project?

Voorlopig kochten 2 landbouwers de halsbanden zelf aan. De beheerders van Landschap De Liereman zullen de halsbanden de komende maanden nog blijven gebruiken voor hun Konik-paarden, Galloway-runderen en Kameroen-schapen. Er is nu ook een projectaanvraag ingediend bij Leader Kempen Zuid om onder andere het effect van precisiebegrazing met virtuele grenzen op de koolstofopslag in grasland in kaart te brengen.

Voor iedereen die geïnteresseerd is in de techniek met virtuele afrastering, werden er kennisclips gemaakt en werden de lezingen die al over het project werden gegeven online geplaatst. Die kan je terugvinden op www.loslopendvee.be

Sanne Nuyts