Hanne Geenen: “Verbod op verrijkte kooien en stikstofbeleid brengen Vlaamse zelfvoorziening van eieren in gevaar”
Met Pasen voor de deur worden we met (chocolade-)eieren om de oren geslagen. Maar hoe zit het nu eigenlijk met de productie en handel in Vlaamse eieren? En hoe zwaar weegt de concurrentie uit andere landen? Hanne Geenen is beleidsraadgever bij het Agentschap Landbouw en Zeevisserij en kent de markt op haar duimpje. Ze ziet zowel kansen als uitdagingen: “Sinds het uitbreken van de oorlog voert Europa 3 keer zoveel eieren uit Oekraïne in. We weten niet hoeveel er daarvan in ons land terechtkomen.”
Nu menig Vlaamse tuin weldra bezaaid ligt met eieren in alle kleuren van de regenboog, loont het de moeite om onze eiermarkt eens van dichterbij te bekijken. Met het stikstofdecreet dat in werking treedt, een verbod op verrijkte kooien dat voor de deur staat, en de concurrentie van Oekraïense eieren die steeds heviger wordt, is er aan uitdagingen geen gebrek. Gelukkig zijn er ook kansen te rapen. Hanne Geenen is beleidsraadgever voor pluimvee, eieren en varkens bij het Agentschap Landbouw en Zeevisserij (ALZ) en loodst ons door de interessantste feiten en cijfers van de Vlaamse eiersector.
Flirten met zelfvoorzieningsgraad
Hoe zit het met onze productie en zelfvoorzieningsgraad in eieren?
Productiecijfers in de eiersector zijn altijd schattingen, want het aantal eieren tellen is niet realistisch. We gaan dus uit van de opzetcijfers van eendagskuikens in Vlaanderen, van enquêtes bij leghennenhouders of van de maximumcapaciteit van de stallen. Als we naar die cijfers kijken, zien we in 2012 en in de voorafgaande jaren een daling van het aantal aanwezige leghennen voor de eierproductie. Dat kwam toen door het Europese verbod op de klassieke batterijkooien in 2012. Daarna heeft de markt zich weer hersteld en bleef de productie vrij stabiel. Ook de zelfvoorzieningsgraad is niet exact te berekenen, want naast de eieren die in de winkel liggen, gaan er ook grote volumes naar de brekerijen, die dan in voedselverwerkende industrie terechtkomen. We zien echter duidelijk dat Vlaanderen flirt met de grens van zelfvoorziening. In 2013 zaten we nog aan 109%, vandaag ligt onze zelfvoorzieningsgraad vermoedelijk onder de 100%.
Hoe ziet u de Vlaamse productie en zelfvoorziening in de toekomst evolueren?
Er zijn heel wat uitdagingen die op de sector afkomen. Ik denk aan het Vlaamse verbod op verrijktekooisystemen dat vanaf 2036 van kracht zal worden voor bestaande bedrijven. Leghennenhouders die willen omschakelen naar een scharrelsysteem moeten hun stal vaak helemaal vernieuwen. Het is de vraag of ze dit nog zullen zien zitten en, indien dat zo is, of ze nog een vergunning zullen krijgen binnen het nieuwe stikstofbeleid. In Wallonië zal een verbod op verrijkte kooien vanaf 2028 in werking treden, maar daar gaat het om ongeveer 10 bedrijven, in Vlaanderen zijn het meer dan 50 leghennenstallen. Je mag ook niet vergeten dat er minder dieren in een scharrelstal kunnen dan in een stal met verrijkte kooien op verschillende niveaus. Een lagere bezetting betekent minder eieren en een lagere zelfvoorzieningsgraad. Andere uitdagingen kunnen we terugvinden in de discussie over het doden van eendagskuikens, in wijzigende milieu- en klimaatdoelstellingen, in de dreiging van vogelgriep… Deze zullen allemaal een effect hebben op onze eigen productie. Ook nu voeren we al meer eieren en eierproducten in dan we uitvoeren en dat lijkt in de toekomst alleen maar te gaan stijgen.
Impact op de prijzen
De prijs van eieren wordt in Vlaanderen genoteerd in de prijzencommissie van Kruisem. Merkt u daar de invloed van het gedaalde aanbod?
In Kruisem zitten inderdaad de verschillende spelers uit de keten aan tafel om over prijzen te discussiëren tussen producenten- en handelszijde. Daarnaast bepaalt de Europese wetgeving omtrent markt- en prijstransparantie ook dat alle lidstaten wekelijks prijzen moeten noteren op het niveau van het pakstation voor de 4 verschillende houderijsystemen. Die prijzen worden wekelijks gepubliceerd op de landbouwcijferwebsite van het Agentschap Landbouw en Zeevisserij. De prijzen die worden verzameld in de andere lidstaten, worden ook gepubliceerd op de website van de Europese Commissie. Over het algemeen zien we inderdaad een gestegen prijs, die wordt ondersteund door een dalend aanbod en een stijgende vraag. Toen eind 2017 de fipronilcrisis uitbrak, moesten 1,6 miljoen Vlaamse kippen opgeruimd worden en piekte de prijs van eieren sterk. Hetzelfde gebeurde tijdens de coronacrisis, toen Vlamingen aan het bakken sloegen en hiervoor meer eieren kochten. Daarbij komt ook de vogelgriep die de laatste jaren het aanbod deed dalen. We zien wel verschillen in de prijsvorming bij de diverse types eieren. Zo kreeg bio een flinke deuk in de Oekraïnecrisis, want in tijden van inflatie gaan mensen op zoek naar goedkopere eiwitbronnen, en dat terwijl de mengvoeder- en energieprijzen een sterke stijging kenden. Omdat voor biologische eieren vaak contracten op langere termijn worden afgesloten, steeg de prijs van de bio-eieren niet mee met de gestegen kostprijs. Daartegenover stond dat de prijzen voor eieren uit de andere 3 houderijsystemen wel een sterke stijging kenden en dat scharreleieren eind 2022 quasi dezelfde prijs noteerden als bio-eieren op het niveau van het pakstation. De prijzen voor vrije uitloop-eieren noteerden zelfs hoger. Vandaag de dag zijn de verhoudingen terug genormaliseerd en betaal je meer naargelang de keuze die je maakt: verrijkte kooi, scharrel, vrije uitloop of bio. Met feestdagen als Kerstmis en Pasen zien we uiteraard weer een piek in de vraag, maar omdat leghennenhouders zich daarop voorbereiden bij de opzet van kippen, veroorzaakt dat geen al te grote prijsschommelingen.
Oekraïense eieren op ons bord?
Vanuit welke landen voeren we vooral eieren in en hoe zit het daar met de dierenwelzijnseisen?
De tafeleieren die je in de supermarkt vindt, zijn vooral van Belgische oorsprong, maar we voeren ook eieren in die gebroken worden en die naar de verwerkende industrie gaan. Onze buurlanden zijn onze belangrijkste handelspartners. Nederland staat op kop, daarna volgen Duitsland, Frankrijk, Polen… Binnen Europa zijn de dierenwelzijnseisen overal hetzelfde. Het verbod op batterijkooien is er sinds 2012 en in de toekomst verwachten we ook een verbod op verrijkte kooien als reactie op het End the Cage Age-initiatief. Buiten Europa gelden die eisen niet en daar zie je dat er bijvoorbeeld wel nog klassieke batterijkooien gebruikt worden. Dat is nog altijd het goedkoopste en meest efficiënte systeem en ze worden inderdaad buiten Europa in het merendeel van de bedrijven gebruikt. De Verenigde Staten is bezig aan de overstap richting alternatieve huisvesting, zoals scharrel. Europa heeft een handelsakkoord met Oekraïne uitgewerkt waarin de uitfasering van die batterijkooien opgenomen is, maar de uitrol daarvan is door de oorlog, begrijpelijk, sterk vertraagd.
Op papier voeren we in ons land amper Oekraïense eieren in, maar is dat in de praktijk ook zo?
België voerde de voorbije jaren quasi geen eieren of eierproducten in uit Oekraïne. We moeten er ons echter wel van bewust zijn dat Nederland een grote importeur is van Oekraïense eieren: in 2023 zo’n 9.210 ton, voornamelijk verse eieren in schaal. Wij voeren op onze beurt zo’n 44.000 ton Nederlandse eieren en eierproducten per jaar in. Wanneer eieren bestemd zijn voor de verwerkende industrie, passeren ze via de brekerij en worden ze in vloeibare of gedroogde vorm naar ons land gebracht. Of hun oorsprong in Oekraïne of in Nederland ligt, is dan niet meer te achterhalen. Feit is wel dat de Europese import van Oekraïense eieren op 3 jaar tijd verzesvoudigd is. In 2021 was dat 8.235 ton ei-equivalenten, in 2022 ging het om 26.010 ton en in 2023 was dat al 54.697 ton. Het is een gevolg van de tijdelijke afschaffing van de invoerquota en invoertarieven voor handel die Europa sinds het uitbreken van de oorlog met Oekraïne heeft afgesproken. In 2023 kwam quasi 60% van de ingevoerde eieren en eiproducten uit Oekraïne.
Heeft die sterk gestegen invoer vanuit Oekraïne een invloed gehad op de prijs van Europese eieren, net zoals we dat nu zien op de graanmarkt?
Ondanks de sterk gestegen invoer hebben we over het algemeen geen sterke prijsdaling vastgesteld. Het grote verschil is dat er, tegelijk met de verhoogde invoer, ook een aanboddaling was op de Europese markt. De vogelgriep heeft zwaar toegeslagen in de wereld, en dus ook in Europa: onder andere in Polen, Italië, Frankrijk en Nederland. Daardoor moesten er heel wat pluimveebedrijven geruimd worden. De hogere mengvoederprijzen en gestegen energiekosten voor de landbouwers zorgden er ook voor dat er voorzichtiger werd omgesprongen met opzetten van nieuwe leghennen, wat ook een drukkend effect had op het aanbod. Daarnaast zagen we dat de inflatie consumenten deed grijpen naar eieren als goedkopere bron van eiwit. Dat vertaalde zich na de zomer van 2022 in een gestage prijsstijging tot een piek van zo’n 320 euro per 100 kg in de eerste helft van vorig jaar op het niveau van de pakstations voor scharreleieren, terwijl die prijs normaal gezien rond de 140 euro schommelt. Een uitzondering is wel de zomer van 2023, toen de eierprijzen daalden doordat de door vogelgriep geruimde bedrijven weer opstartten en doordat we nog steeds een grote invoer uit Oekraïne hadden. Omdat er in de zomer minder vraag is naar eieren, kenden we toen een licht overaanbod. Dat vogelgriep vroeger maar sporadisch voorkwam en dat het nu eerder de regel dan een uitzondering is geworden, heeft te maken met de klimaatverandering. Het blijft nu endemisch aanwezig in de populatie. Op dat vlak is het goed dat ons land niet sterk leunt op de export van eieren buiten de EU, want je verliest je exportmarkten snel als je geen vogelgriepvrije status meer hebt.
