Twintig aandachtspunten inzake brandveiligheid op de boerderij

Dit artikel heeft niet de ambitie van compleet te zijn en is geen overzicht van wettelijke normen en bepalingen. Elke boerderij is verschillend en heeft een aanpak op maat nodig. Een veehouder moet vanzelfsprekend op andere zaken letten dan een akkerbouwbedrijf, al zijn er natuurlijk overlappingen.

De meeste adviezen van dit artikel zullen evident lijken, maar er zijn er vast ook bij die mensen tot nadenken zullen stemmen.

Brandpreventie vereist niet altijd een grote financiële investering. Heel wat zaken kunnen eenvoudig worden aangepakt door zaken anders te organiseren.

Nog geen cijfers

In 2023 waren er in Nederland 43 stalbranden, waarbij zowat 37.000 boerderijdieren omkwamen. Over boerderijbranden in Vlaanderen bestaan nog niet veel gegevens, al komt daar binnenkort misschien verandering in, onder meer op aangeven van de West-Vlaamse gouverneur Carl Decaluwé die met de materie begaan is.

Het is daarom moeilijk een juist beeld te geven van het aantal branden op Vlaamse boerderijen en hun oorzaken. Boerderijbranden zijn bovendien vaak heel hevig en ontwikkelen zich snel, zodat de oorzaak nadien niet altijd te achterhalen is. Deze lijst van 20 opmerkingen en aandachtspunten is daarom onder meer gebaseerd op wat het team van Prevent Agri aantreft als zij op vraag van boeren een controle doen op boerderijen.

Elektrische installatie is vaak de oorzaak

• Wees aandachtig voor je elektrische installaties. Problemen aan elektrische installaties zijn waarschijnlijk het vaakst de oorzaak van brand op boerderijen. Stel het vervangen van een oude zekering- of verdeelkast of kapotte schakelaar niet onnodig lang uit. In stallen kan ammoniak metalen onderdelen aantasten van een niet goed afgesloten elektrische installatie. Door de corrosie ontstaat dan meer weerstand in de contactoppervlakken, waardoor er meer warmteontwikkeling is. Als er dan voldoende brandbaar materiaal aanwezig is, kan brand ontstaan.

• Hou ongedierte buiten. Knaagdieren als muizen, ratten en marters komen niet enkel af op opgeslagen gewassen of resten van veevoer, ze kunnen ook knagen aan elektriciteitskabels die op of in wanden zitten. Een kortsluiting kan aan een zekeringskast, schakelaar, transformator of elders overslaan op stof, spinnenwebben of andere brandbare materialen (hooi, stro, isolatie, mest of chemicaliën).

• Wees kritisch voor jezelf als boer(in)-bricoleur met elektrische installaties en stekkerdozen. Het is niet omdat een zelfgeplaatste elektriciteitsleiding contact maakt, dat dat ook altijd veilig gebeurt.

• Een lek in het dak of een barst in een muur kan door waterinsijpeling een kortsluiting veroorzaken aan een schakelaar of verdeelbord.

Indeling van de ruimte

• Kijk naar waar een brand kan overslaan. Heel wat boerderijen omvatten verschillende gebouwen naast elkaar. De ruimte tussen gebouwen is vaak groot genoeg zodat een brand in het ene gebouw niet (snel) overslaat op het gebouw ernaast. Als je de ruimte tussen 2 gebouwen gebruikt als stapelplaats voor machines of brandbare materialen, kan een brand weer wel overslaan. Ook in een loods of een grote stal kan je afzonderlijke compartimenten inrichten.

• Nog een voordeel van het vrijhouden van de ruimte tussen gebouwen is dat de brandweer geen hindernissen moet nemen om een gebouw langs alle zijden te kunnen benaderen. Voor de bioveiligheid (vogelgriep, IBR, Afrikaanse varkenspest...) sluiten veehouders hun erf soms hermetisch af, maar je zorgt er best altijd voor dat de brandweer je boerderij makkelijk kan bereiken, ook op momenten dat je zelf niet aanwezig bent.

Brand weren, brand blussen, brand melden

• Als je een afzonderlijke ruimte hebt met gevaarlijke stoffen (fyto, gasflessen, brandstoffen…) of een stookketel en er is een brandwerende deur aan die ruimte, hou die brandwerende deur dan ook altijd dicht. Een brandwerende deur die open staat, zal geen brand weren.

• Voorzie brandblussers waar die een verschil kunnen maken. Brandblussers kunnen bluspoeder of –schuim bevatten en het blusmateriaal moet in soort en hoeveelheid afgestemd zijn op de materialen en volumes die aanwezig zijn. Brandblussers moeten na een aantal jaren vervangen worden omdat de stoffen erin hun werking verliezen. Zorg dat brandblussers op een bereikbare en duidelijk zichtbare plaats hangen.

• Installeer automatische brand/rook/hittemelders waar dat mogelijk is en laat een bliksemafleider plaatsen. Rookmelders zullen in stallen soms een vals alarm geven door het stalklimaat. Dit kan opgelost worden door de klimaatsturing van de stal te koppelen aan een alarmsysteem. Ze kunnen ook aangetast worden door ammoniak.

Iedereen is mee verantwoordelijk

• Telkens een nieuwe werkkracht, stagiair, familielid… langer dan een paar dagen op de boerderij komt helpen, maak je best een toertje langs alle veiligheidsvoorzieningen: brandblussers, EHBO-kit, nooduitgangen, waterpunten en lijst met noodnummers (brandweer, ambulance, politie, antigifcentrum...). Nooddeuren moeten steeds naar buiten opendraaien en mogen nooit op slot zijn voor wie van binnen naar buiten wil.

• Zorg ervoor dat elke (tijdelijke) werkkracht het juiste adres kan doorgeven aan de brandweer.

• Een rookverbod instellen op de boerderij is een must. Boeren en hun leveranciers, dierenartsen en melkophalers weten meestal wel dat ze beter niet roken in de hooischuur, maar niet alle erfbetreders zullen dezelfde reflex hebben. Boerderijen met veel bezoekers van buiten de sector (klanten in de korte keten, bezoekende groepen, scholieren, toeristen of jeugdbewegingen die overnachten…) kunnen een rokersruimte afbakenen op een veilige afstand.

• Bij een uitslaande brand verwittig je eerst de brandweer vooraleer je zelf probeert te blussen. Als het niet lukt om zelf te blussen, heb je al veel kostbare tijd verloren. Breng na het verwittigen van de brandweer eerst jezelf en andere aanwezigen in veiligheid. Ook als je alsnog de brand zelf kan blussen, zal de aanwezige brandweer je advies kunnen geven over het voorkomen van heropflakkering en mogelijk over de oorzaak van de brand.

Batterijsleutel gebruiken

• Parkeer tractoren en machines met batterijen niet net naast of in dezelfde loods als heel brandbare materialen (hooi, stro, brandstoffen…). Een defect of een recente overbelasting kan nog lang na het werk voor een kortsluiting in de tractor of machine zorgen. Heel wat moderne tractoren hebben een batterijsleutel waarmee je de batterij helemaal loskoppelt van de machine, zodat er geen kortsluiting meer mogelijk is.

• Brand kan ook ontstaan door oververhitting in bepaalde ruimtes. Een goede ventilatie kan dit helpen voorkomen.

• Voorkom zelfontbranding bij hooi- en strobalen of door broei: vermijd een te hoog vochtgehalte tijdens het persen en controleer regelmatig de temperatuur van de balen. Stapel ze correct en laat ruimte voor natuurlijke luchtcirculatie.

• Bij brand aan een asbestdak kunnen asbestdeeltjes verspreid geraken in de omgeving. Stel het vervangen van een staldak met asbest niet langer uit.

Opletten bij werkzaamheden

• Als je moet lassen of metaal gaat doorslijpen, bepaal dan eerst de plaats waar je dat veilig kan doen. Blijf bij werken waar warmte, vonken of vlammen aan te pas komen nog even in de buurt nadat de werken gestopt zijn en houd een emmer water of zand of een brandblusser bij de hand. Rol haspels met elektriciteitskabels volledig af bij gebruik. Laat oplaadbare toestellen niet continu in het stopcontact zitten.

• Gebruik metalen en zelfsluitende vuilnisbakken zodat een beginnende brand daarin minder snel kan uitbreiden door zuurstofgebrek.

• Let op met mest- en kuilgassen.

Vraag advies aan deskundigen

Laat een analyse van je boerderij uitvoeren door Prevent Agri (contactformulier via www.preventagri.vlaanderen). Zij geven niet-bindend advies over jouw werkpunten inzake brandveiligheid. Met de adviezen ga je zelf aan de slag volgens jouw mogelijkheden. Ook verzekeringsmaatschappijen en de lokale brandweer kunnen advies geven. Zeker bij nieuwbouw of ingrijpende renovaties is het goed dat er een branddeskundige meekijkt naar de plannen.

FVDL