Hittestress bij varkens: welke strategie werkt?
De jaarlijkse Varkensacademie van Inagro vierde zijn tiende verjaardag. De zowat 170 aanwezigen konden op 29 november in Roeselare opnieuw terecht voor informele contacten en een lange reeks boeiende uiteenzettingen. Naast meer klassieke onderwerpen als berenkeuze, PAS-maatregelen en kraamstalmanagement was er veel interesse voor de uiteenzetting over hittestress.
Lotte De Prekel besprak op de Varkensacademie uitvoerig de voorlopige resultaten van het Coolpigs-project van ILVO en UGent dat bekijkt welke strategie het beste werkt voor hittestress bij varkens.
De klimaatverandering heeft aanzienlijke gevolgen, ook voor varkenshouders. De voorbije 10 jaar hebben we in België een toename gezien van langdurige en frequentere hittegolven. In vergelijking met 1879 is de gemiddelde jaarlijkse temperatuur zelfs met 5,2 °C gestegen. 2024 is het eerste jaar waarbij de gemiddelde temperatuur 1,5 °C hoger is dan de referentieperiode 1850-1900.
Varkens zijn van nature gevoeliger voor hitte
Als we kijken naar de voorspelde klimaatveranderingsscenario's (KMI), wordt verwacht dat de temperatuur in België tegen het einde van de eeuw nog eens met 0,7 tot 5 °C zal toenemen. Deze stijging in temperatuur en de toename van hittegolven zullen zorgen voor meer hittestress in de veehouderij.
Varkens zijn van nature al gevoeliger voor hittestress dan andere landbouwhuisdieren door hun beperkte functionele zweetklieren, door hun dikke onderhuidse vetlaag, door hun geringe longcapaciteit, door hun selectie op mager vlees en door hun huisvesting. De gevolgen van hittestress op de gezondheid van varkens zijn een verhoogde ademhalingsfrequentie, verhoogde rectale temperatuur, gedragsverandering, respiratoire alkalose (een soort van hyperventileren) en oxidatieve stress.
Inzake prestaties zorgt hittestress voor meer wateropname, minder voeropname, verminderde dagelijkse groei, een slechtere voerconversie, verminderde melkproductie bij zeugen en verminderde reproductieresultaten. Doorgaans zorgt hittestress bij varkens voor een vettere karkas, omdat een varken minder energie nodig heeft om vet te produceren dan om spieren aan te maken.
Hittestress bij varkens kan leiden tot economische verliezen en gezondheidsproblemen. Het beïnvloedt hun prestaties, verandert fysiologische parameters en heeft zelfs invloed op de samenstelling van het karkas. Tijdens hete dagen kan ook het leaky gut-syndroom optreden. Hierbij stuurt het lichaam, om maximaal af te koelen, bloed naar het huidoppervlakte in plaats van naar de darmen. Zo geraken darmcellen beschadigd en worden voedingsstoffen minder efficiënt opgenomen. Bovendien maken de aangetaste cellen de dieren minder weerbaar tegen pathogenen.
Hokbezetting
Bij hittestress zijn er een aantal maatregelen mogelijk. Een heel eenvoudige maatregel is een lagere hokbezetting. De varkens hebben dan minder contact met elkaar in het hok en er is meer plaats op de koude vloer. In een vergelijkende test werden hokken met 3 verschillende bezettingsgraden aan dezelfde hittestress onderworpen. Daaruit blijkt dat in de hokken met een hoge bezettingsdichtheid varkens hun interne temperatuur niet op peil kunnen houden, door de stralingswarmte van de hokgenoten en omdat er minder vloeroppervlak is voor warmteverlies via geleiding.
Via Coolpigs werd voorts bekeken of de genetica van varkens een invloed heeft op de reactie op hittestress. Dit gebeurde met een vergelijkende test met varkens geselecteerd op optimale karkaskwaliteit en geselecteerd op optimale groei. Uit de resultaten blijkt dat varkens geselecteerd op optimale groei een stabielere groei hadden wanneer de hittegolf langer duurde.
De algemene conclusie is volgens Lotte De Prekel dat het kiezen van een managementstrategie slechts voor kleine verschillen zorgt bij hittestress.
Voeraanpassingen
Het aanpassen van het dieet van varkens bij hittestress kan een snelle en eenvoudige aanpak zijn voor bestaande varkensstallen.Daarom worden er vaak antioxidanten toegevoegd aan diervoeding om de schadelijke effecten van hittestress te verminderen, vooral voor het beperken van oxidatieve stress. Onderzoek heeft aangetoond dat selenium en vitamine E een daling in groeiprestaties tijdens hittegolven kunnen remmen. Deze antioxidanten neutraliseren vrije radicalen en oxidanten die vrijkomen tijdens oxidatieve stress en ze helpen om de sterke stijging in rectale temperatuur en ademhalingsfrequentie tijdens warmere periodes tegen te gaan.
Een ander additief dat werd onderzocht, is betadeïne. Dat heeft osmotische eigenschappen die de darmgezondheid en voedingsstofopname verbeteren. Deze stof verhoogt het celvolume, vermindert de energiebehoefte voor onderhoud en verbetert de wateropslag in darmcellen.
De algemene conclusie hier is dat de effecten van voederstrategieën om hittestress bij varkens te reduceren eerder beperkt zijn.
Klimaattechnische ingrepen
Daarnaast bekeek men nog klimaattechnische ingrepen, zoals het plaatsen van bijkomende axiale ventilatoren of verneveling van water in de hokken. Extra ventilatoren kunnen bij hittestress het welzijn verbeteren. Ze zorgen voor een betere opmenging van zuurstofrijke lucht met de aanwezige stallucht en de verhoogde luchtsnelheid zorgt voor een betere gevoelstemperatuur en voor warmteafgift bij de kraamzeugen.
Verneveling van water onder hoge druk zorgt voor de onttrekking van energie door het verdampen van water naar gas. Die energie wordt vanuit de omgeving genomen, waardoor de temperatuur daalt. De relatieve vochtigheid in de stal moet daarbij wel nauwlettend in de gaten worden gehouden. In een vergelijkende test verlaagt de ademhalingsfrequentie (maar zeer weinig) tijdens verneveling, maar de rectale temperatuur niet. Verneveling kan pieken in de temperatuur afvlakken en kan het stalklimaat verbeteren, maar niet in de mate dat het de dierparameters voldoende kan beïnvloeden. Klimaattechnische ingrepen zijn algemeen beschouwd effectief voor staltemperatuur en welzijn.
Aansluitend kan het interessant zijn om te kijken naar de plaats van de inlaat van ventilatiekanalen. Bij inlaten aan de zonzijde, in een omgeving met vooral warmteaccumulerend beton, zal de ingangstemperatuur van de lucht al hoog zijn bij temperatuurpieken.
Nog niet alle testen van het Coolpigs-project zijn afgerond. Er lopen nog een aantal vergelijkende testen.
Deur openen niet altijd een goed idee
Tot slot gaf Lotte De Prekel nog enkele tips. Bij hittestress in een gesloten varkensstal de deur openzetten, dat helpt enkel voor het eerste compartiment. De andere compartimenten zullen in de problemen komen omdat de luchtsnelheid vertraagt. De koelere lucht geraakt dan niet meer tot aan het achterste compartiment.
Zeugen volledig nat maken bij extreme hitte zorgt in eerste instantie wel voor afkoeling, maar te veel water in de stal is niet goed en de zeugen zullen daarna nog meer hittestress ervaren dan ervoor. En een varken heeft het liever warm en droog dan nat en fris.
Een andere strategie is het uitstellen van de voedermomenten tot op de koelste momenten en het voederen in kleinere porties. Zo beperk je de activiteit op de warmste momenten.
