Sancties op import Russische kunstmest in het verschiet
Sancties op Russische kunstmestimport moeten een einde maken aan de subsidiëring van de Russische oorlogsmachine door de Europese landbouwsector. Een reddingslijn voor de Europese kunstmestindustrie en booster voor de omslag naar circulaire meststoffen, of betalen vooral Europese boeren de rekening?
De Europese Commissie is van plan vanaf juli 2025 sancties in te voeren op de import van kunstmest uit Rusland en Belarus (Wit-Rusland). Volgens het voorstel, gepubliceerd op 29 januari, zal de EU tarieven heffen op kunstmestimporten uit deze landen van 40 of 45 euro per ton, die geleidelijk over 3 jaar stijgen tot 315 of 430 euro per ton afhankelijk van het type meststof.
“We willen met deze maatregel de oorlogseconomie van Rusland verder verzwakken”, aldus Maros Sefcovic, Eurocommissaris voor Internationale Handel. De Europese landbouw spijst anders de Russische oorlogseconomie. “Tegelijkertijd willen we de afhankelijkheid van de EU verminderen en onze industrie ondersteunen.”
Cocurrentievervalsing
De invoer van meststoffen uit Rusland maakt de EU namelijk kwetsbaar voor mogelijke dwangmaatregelen door Rusland en vormt dus een risico voor de voedselzekerheid in de EU. Tegelijk moeten de tarieven de meststoffenindustrie in Europa een nodige boost geven.
“Ondanks sancties in andere sectoren, overspoelt Russische kunstmest nog steeds de Europese markt”, zegt professor Erik Meers (UGent en Nutricycle Vlaanderen). In 2023 kwam meer dan een kwart van de kunstmestinvoer naar de EU van Rusland, ofwel 3,6 miljoen ton ter waarde van 1,28 miljard euro. Meers is verheugd met het voorstel van de Commissie. “Door de lagere energieprijzen in Rusland kan kunstmest daar goedkoper geproduceerd worden, waarna het gedumpt wordt tegen bodemprijzen op onze markt.”
Dat zorgt voor concurrentievervalsing waar de Europese kunstmestindustrie sinds de energiecrisis in 2022 moeilijk tegen kan opboksen. Europese producenten zitten daarom in een moeilijk economisch vaarwater, en herstructeringen dreigen. “De Europese tak van deze industrie dreigt zonder maatregelen zoals de Europe Commissie nu voorstelt te verdwijnen.” Met als gevolg dat Europese landbouwers nog meer afhankelijk worden van Russische kunstmest.
Tekorten
Kunstmest blijft een belangrijke bron van meststoffen voor de Europese landbouwsector. “Bijna de helft van de helft van de gebruikte meststoffen in Europa zijn chemische kunstmest”, aldus Meers. “In Vlaanderen schommelt dit tussen de 40 en 45%.”
Dreigen er door de voorgestelde sancties dan geen tekorten en prijsstijgingen voor Europese landbouwers? Landbouworganisaties Copa-Cogeca en Boerenbond waarschuwen dat het voorstel van de Commissie ernstige gevolgen voor de Europese landbouwproductie en zijn concurrentievermogen zal hebben.
“Europese boeren hebben momenteel geen garanties dat het tekort aan meststoffen zal worden gecompenseerd door meer binnenlandse productie tegen een concurrerende prijs – een belangrijk argument dat wordt aangevoerd door voorstanders van de voorgestelde sancties”, aldus Copa-Cogeca. De organisatie vermoedt dat kunstmestprijzen tegen het volgens oogstseizoen met minsten 40 à 45 euro per ton zullen stijgen. Met andere woorden, dat de importtarieven rechtstreeks doorgerekend worden aan boeren. “Dit zou extra financiële druk leggen op landbouwbedrijven die al worstelen met een zeer uitdagend economisch klimaat.”
Copa-Cogeca stelt dan ook voor om antidumpingheffingen op bepaalde (productiestoffen voor) kunstmeststoffen uit de VS en Trinidad en Tobago af te schaffen, en tariefheffingen op een brede reeks andere stoffen op te schorten. Dit moet het nakende tekort verhelpen.
Tools
Meers blijft erbij dat de soep niet zo heet gegeten zal worden als Copa-Cogeca voorspelt. Hij maakt de vergelijking met de start van de Russische inval, toen Europa de Russische gaskraan dichtdraaide. “Mensen dachten toen dat we nooit zonder Russisch aardgas zouden kunnen.” Voor de oorlog kwam meer dan 40% van de Europese aardgasinvoer van Rusland. In 2023 was dit aandeel al gedaald tot zo’n 15%.
Europa heeft ook de tools om meststofprijzen onder controle te houden, benadrukt Meers.
Eurocommissaris Sefcovic belooft om alles in het werk te stellen om de Europese meststoffenindustrie en landbouwers te beschermen. De Commissie voorspelt net zoals Meers dat de sancties op Russische import de eigen kunstmestindustrie zal stimuleren, maar kijkt ook naar invoeropportuniteiten in andere landen.
De EU zal ook de prijzen van meststoffen in de gaten houden. Stijgen de prijzen ‘aanzienlijk’ boven die in 2024, belooft de Commissie om in te grijpen om deze te drukken, bijvoorbeeld door tarieven voor kuntmest uit andere landen tijdelijk te schorsen. Een maat voor niks, zegt Copa-Cogeca: vorig jaar waren de prijzen al hoger dan voor de Oekraïense oorlog.
Renure
Nu moet er vooral werk gemaakt worden van een transitie naar meer circulaire en alternatieve meststoffen, zegt Meers. “Mocht dit eerder al gebeurd zijn, waren we zelfs nooit in zo’n afhankelijke situatie terecht gekomen.” Meer circulariteit door lokale productie van kunstmest(vervangers) kunnen volgens hem eventuele prijsschokken door de sancties dempen.
Voorbeelden zijn on-farm herwonnen meststoffen uit dierlijke mest, of Renure (Recovered Nitrogen from Manure). Technisch staan deze kunstmestvervangers – ammoniumsulfaat, mineralenconcentraat en stikstofrijke fosfaatzouten – al op punt, maar Renure wordt momenteel beschouwd als dierlijke mest bij de berekening van de stikstofnorm. Boeren mogen het nog niet gebruiken ter vervanging van kunstmest. Daarvoor is het wachten op de goedkeuring van een Europees voorstel voor de erkenning van Renure dat bij het Nitraatcomité ligt.
Copa-Cogeca roept ook op om deze wetgeving goed te keuren om tekorten en prijsschokken op te vangen. Boerenbond treedt hen daar in bij, en vraagt daarnaast een derogatie om dierlijke mest in te zetten op grasland. “Het meer kunnen inzetten van dierlijke meststoffen, binnen dezelfde bemestingsnormen, zal namelijk resulteren in minder CO2-uitstoot in de veehouderij en dus ook hun klimaatimpact verminderen.”
De kunstmeststofindustrie zijn volgens Meers een partner in deze transitie naar meer circulaire meststoffen. “De klassieke industrie toont veel interesse in circulaire meststoffen, maar botsen op een hoop red tape. Toen de kunstmeststofproductie in 2022 op veel plekken in Europa stillag omdat aardgasprijzen door het dak gingen, dachten we dat het moment aangebroken was voor Renure.” Het heeft nog tot vorig jaar geduurd voordat de Commissie met het voorstel afkwam.
Het Europees Parlement en de lidstaten moeten zich nog uitspreken over de sancties op kunstmest uit Rusland en Belarus. Tegelijkertijd stelt de Commissie ook voor om tarieven te heffen op de laatste landbouwproducten uit deze landen die nog niet gesanctioneerd waren.
