Betekenis van Steunpunt Levend Erfgoed
Op 30 juli ontving de zorggroep Curando, de grootste ouderen-zorggroep in West-Vlaanderen, de erkenning als Levend Erfgoedhof vanwege het Steunpunt Levend Erfgoed (SLE). De combinatie levend erfgoed en zorg is een primeur in Vlaanderen. Dat is voor ons een reden om even stil te staan bij de betekenis van SLE, ook voor de kleine herkauwers en de schapenhouderij in het bijzonder.
Het Steunpunt Levend Erfgoed werd in 1993 opgericht als Vereniging voor het behoud van Zeldzame Huisdierrassen (vzw). De naam van deze vzw veranderde, met een tussenstap, in 2005 in Steunpunt Levend Erfgoed (SLE). Op de website lezen we: “Steunpunt Levend Erfgoed komt op voor het bewaren van onze oude en streekeigen rassen. Niet alleen kippen, kalkoenen, eenden, ganzen, duiven, konijnen en honden, maar ook schapen, geiten, varkens, runderen en paarden dragen onze zorgen weg. Reeds 30 jaar ijvert Steunpunt Levend Erfgoed voor dit doel. ”
Werking van het SLE
De vereniging wordt aangestuurd door een algemene vergadering, een bestuursorgaan en een directieraad. Daarnaast zijn er 6 diergebonden teams om de werking aan te sturen/uit te voeren, namelijk voor runderen, paarden, schapen, geiten, honden en het neerhof. Er wordt gewerkt met een individueel lidmaatschap. Er is een partnerschap tussen SLE en heel wat verenigingen gelinkt aan bepaalde diersoorten, zowel nationaal als internationaal.
Op jaarbasis worden er heel wat activiteiten gepland. Er is een ledenblad De Ark. Op de website (www.sle.be) vind je ook heel wat referenties van eigen publicaties in verband met bepaalde diergroepen.
Steunpunt Levend Erfgoed vzw is door het Vlaamse Agentschap voor Landbouw en Zeevisserij erkend voor enerzijds de stamboekwerking van de lokale rassen van schapen en geiten (zie verder) en anderzijds voor het Vereenvoudigd Beheer van Neerhofdieren (VBN).
Levend erfgoed
‘Levend erfgoed’ is de verzamelnaam voor de oorspronkelijke, streekeigen Belgische rassen van landbouw- en neerhofdieren, die niet uitgestorven zijn, maar toch ernstig in hun bestaan bedreigd worden. Het zijn allemaal dieren die vroeger op het hof rond de boerderij of het huis gehouden werden, gedomesticeerde dieren die melk of wol, mest of vlees, pels of trekkracht gaven aan de mens. Ze verdwenen uit ons beeld, verdrongen door economisch productievere rassen die op grote schaal gekweekt konden worden. Zo dreigde echter heel wat genetische variatie verloren te gaan, aldus het SLE.
In samenwerking met de provincie Oost-Vlaanderen beheert Steunpunt Levend Erfgoed vzw in het domein Puyenbroeck in Wachtebeke een heus Levend Erfgoed Park. Een grote collectie van onze oorspronkelijke lokale rassen (duiven, kippen, eenden, ganzen, geiten, schapen, koeien en trekpaarden) wordt er permanent aan het publiek voorgesteld. Hieraan is ook een Levend Erfgoed Leerpad gekoppeld.
Levend Erfgoed-label
Eind 2018 lanceerde SLE een label voor ‘Erfgoedhoven’, met de intentie om waardevolle initiatieven rond levend erfgoed duurzaam te erkennen en te ondersteunen.
Het ‘Levend Erfgoedhof’ houdt levend erfgoed op een manier die tot voorbeeld, promotie en inspiratiebron kan dienen voor andere geïnteresseerden. In ruil ontvangt het, mits het voldoet aan een aantal concrete voorwaarden, een formele erkenning, met schild. Zo’n schild werd op 30 juli aan de zorginstelling Curando in Dentergem overhandigd (zie foto).
Momenteel zijn er 17 erfgoedhoven in Vlaanderen erkend.
Stamboekwerking schapen en geiten
Steunpunt Levend Erfgoed vzw is door het Agentschap voor Landbouw en Zeevisserij erkend voor het voeren van het stamboek voor volgende schapenrassen: Ardense voskop; Entre-Sambre-et-Meuse-schaap; Houtlandschaap; Kempens schaap; Lakens schaap; Mergellandschaap; Vlaams Kuddeschaap; Vlaams schaap en daarnaast nog voor Ouessantschaap (Frankrijk) en Castlemilk Moorit (Schotland). Voor de geiten gaat het om de Vlaamse geit en de Kempense geit. Het stamboek van het Belgisch Melkschaap wordt echter door Kleine Herkauwers Vlaanderen (KHV) bijgehouden.
Het fokreglement van het stamboek bijgehouden door het SLE voorziet dat de rammen van de 8 lokale Belgische schapenrassen verplicht gekeurd dienen te worden alvorens ze worden ingezet voor de fokkerij. De oudere dieren worden gewogen en gemeten (lineaire keuring), de ramlammeren worden alleen op exterieur gekeurd. Aanwezige ooien zullen eveneens worden gekeurd en gemeten, maar deelname is niet verplicht. Steunpunt Levend Erfgoed organiseert jaarlijks één keuringsmoment voor zwoegervrije en één voor niet-zwoegervrije dieren, en dit op verschillende locaties.
Het online stamboekprogramma van SLE is alleen toegankelijk voor leden-stamboekfokkers, waarvan reeds dieren ingeschreven zijn in het stamboek. SLE-stamboekfokkers die toegang hebben tot het online programma kunnen onder andere zelf dekkingen, geboortes en afvoer van dieren via internet registreren. Inschrijving van aangekochte dieren op naam van de nieuwe eigenaar en het wijzigen van stamboekgegevens van eigen of andere dieren kan niet door de kweker zelf worden uitgevoerd.
Voor de 8 hogergenoemde Vlaams erfgoed-schapenrassen en voor het Belgisch Melkschaap kan men, mits ze voldoen aan bepaalde voorwaarden, per dier per jaar een subsidie van 40 euro krijgen vanwege het Agentschap Landbouw en Zeevisserij. Deze dient dan ter ondersteuning van het behoud van de genetische diversiteit van het schapenras.
Belang van het behoud van Vlaams erfgoedrassen
De huidige, ver doorgedreven industrialisatie en specialisatie in de moderne landbouw zorgt voor een genetische verschraling van onze rassen. De oude rassen passen niet meer in deze landbouw en verdwijnen uit het landschap. Slechts enkele gespecialiseerde en hoogproductieve of sterk bevleesde rassen blijven over. Zo dreigen een stuk genetica en genetische variatie verloren te gaan.
Zeker als we naar de schapensector kijken, blijft er nood aan meer vruchtbaarheid en wordt natuurbeheer belangrijker. Daar zijn echter andere behoeften dan voor de lamsvleesproductie belangrijk, denk maar aan robuustheid, sterk beenwerk en kunnen overleven in schrale omstandigheden. Tegelijk zien we steeds meer de gevolgen van de klimaatverandering, met extremen op het vlak van vochtvoorziening en temperatuur. Hier zullen bepaalde Vlaams erfgoedrassen duidelijk meer aan hun trekken kunnen komen en eventueel in kruisingsprogramma’s worden ingezet om de ‘bestaande klassieke’ rassen meer aangepast te maken aan de wijzigende omstandigheden en behoeften.
De jongste jaren neemt het natuurbeheer door professionele schapenhouders in belang toe en velen onder hen kiezen voor een type schaap van een Vlaams erfgoedras.
Finaal betekent het behoud van erfgoed ook het behoud van cultuur en geschiedenis voor het nageslacht.
De verschillende Vlaams erfgoed-schapenrassen
Hierbij een overzicht (gebaseerd op de website van SLE) van de belangrijkste eigenschappen van de schapenrassen die tot het Vlaams erfgoed behoren.
Ardense voskop Het is een schaap dat zich thuis voelt in ruige omstandigheden. Voskoppen kunnen zowel tegen droogte als tegen nattigheid en koude. De Ardense voskop is een schaap van gemiddelde grootte, met een robuuste en statige indruk. Het is een vinnig dier dat wantrouwend staat tegenover vreemden. Het aantal gespeende lammeren is ongeveer 1,7 per ooi. Het volwassen gewicht van de ram ligt tussen 70 en 80 kg en van de ooi tussen 55 en 70 kg. Deze schapen hebben een goed slachtrendement en produceren vlees van uitstekende kwaliteit en smaak.
Het Belgisch melkschaap Het Belgisch melkschaap is door zijn opvallende raskenmerken makkelijk te herkennen. Het is een fijn gebouwd, groot schaap dat hoog op de poten staat. Het lichaam is wigvormig, wat net als bij rundvee wijst op melkrijke dieren. De uier is goed ontwikkeld en de dieren geven veel melk met een romige smaak. Ze zijn zeer vruchtbaar.
Entre Sambre-et-Meuse-schaap Het is een tamelijk groot ras met een redelijk gespierde, diepe borst en met dikke, onbewolde poten. De ooien worden meestal na midden oktober gedekt en geven in de lente doorgaans 2 lammeren. Het volwassen gewicht van de ram bedraagt tussen 110 en 120 kg, van de ooien tussen 90 en 100 kg.
Het Houtlandschaap Deze schapen zijn zeer sterk en kunnen het hele jaar rond buiten blijven. Het is een zeer vruchtbaar schaap dat veelal tweelingen en regelmatig drielingen ter wereld brengt. De ooi lammert zelfstandig af. Het Houtlandschaap produceert vlees van goede vleeskwaliteit. Het volwassen gewicht van de ram bedraagt tussen 80 en 95 kg en van de ooi tussen 55 en 65 kg.
Kempens schaap Het Kempens schaap is een middelgroot schaap. De vruchtbaarheid ligt rond 1,5 lammeren per ooi. De slachtopbrengst is niet zo hoog, maar het vlees heeft een goede kwaliteit. Het volwassen gewicht van de ram bedraagt tussen 50 en 60 kg en van de ooi tussen 45 en 50 kg.
Het Lakens schaap Het Lakens schaap staat laag op de poten. Het is een vrij vruchtbaar ras dat meestal tweelingen ter wereld brengt, maar drie- en zelfs vierlingen komen eveneens voor. Het volwassen gewicht van de ram is ongeveer 80 kg en dat van de ooi ongeveer 65 kg, al worden vandaag ook zwaardere dieren aangetroffen. Het is een echt kuddeschaap met veel oorspronkelijk gedrag.
Het Mergellandschaap De Mergellander is een middelgroot schaap met opgeheven kop. De ooien lammeren in regel zonder problemen af en werpen gemiddeld 2 lammeren.
Het Vlaams schaap Het is een groot schaap dat hoog op de poten staat. De romp is volledig bewold, evenals de buik en staart. Het Vlaams schaap is een melkrijk en zeer vruchtbaar dier; de ooien brengen zelf makkelijk 3 lammeren groot. De slachtopbrengst is eerder matig, maar de wolproductie is overvloedig.
Het Vlaams kuddeschaap Dit schapenras is het resultaat van heel wat inkruisingen. Het is een robuust en economisch schaap, dat zich uitstekend leent voor extensieve begrazing. Het slachtrendement ligt net boven de 50% van het levende gewicht. De ooien brengen gemiddeld 1,7 lammeren groot.
Besluit
We hebben naar aanleiding van de erkenning van een van de zorgsites van Curando als Erfgoedhof door het Steunpunt Levend Erfgoed in dit artikel de aandacht willen vestigen op het zeer nuttige werk van SLE met zijn medewerkers en vrijwilligers. Het behoud van genetische diversiteit is o zo belangrijk in het licht van de sterk wijzigende productie- en klimaatomstandigheden. Tegelijk moeten er per ras voldoende dieren productief blijven om de inteeltgraad zo laag mogelijk te houden.
