Meer zorgboerderijen vragen een subsidie aan
In 2024 steeg het aantal zorgboerderijen in Vlaanderen van 1021 naar 1039, waarvan 362 een subsidieaanvraag indienden en kregen. Landbouw, zorg en onderwijs vinden elkaar, stellen Steunpunt Groene Zorg en minister Brouns tijdens een bezoek aan de zorgboerderij Het Fleckje van Annick Strauven en Erwin Lowet in Heers.
Zorgboerderijen zitten in de lift. Volgens cijfers van Steunpunt Groene Zorg telde Vlaanderen in 2023 in totaal 1021 zorgboerderijen, waarvan 348 als actieve landbouwer een subsidie kregen van het Agentschap Landbouw en Zeevisserij. In 2024 liep dat aantal op tot 1039, waarvan 362 een subsidieaanvraag indienden.
“De cijfers tonen aan dat zorgboerderijen steeds steviger verankerd raken in de Vlaamse samenleving en dat de kruisbestuiving tussen landbouw, zorg en onderwijs volop in beweging is”, verklaarden minister van Omgeving en Landbouw Jo Brouns samen met Steunpunt Groene Zorg op 27 augustus tijdens een bezoek aan de zorgboerderij van Annick Strauven en Erwin Lowet in Heers.
Subsidies voor actieve zorgboeren
Het totaal aantal zorgboerderijen stijgt, behalve een dip in 2020 door de coronacrisis, al jaren. Maar het aantal zorgboeren die ook nog eens actief landbouwer zijn, nam wel al af sinds 2018, van 632 naar 595 zorgboerderijen in 2023. Een van de oorzaken was de moeilijke administratieve procedure om als actieve landbouwer een subsidie aan te vragen bij het Agentschap.
Vorig jaar steeg het aantal zorgboerderijen die zo’n subsidie kregen terug aanzienlijk, voor het eerst sinds 2015 (zie grafiek). Het aantal actieve landbouwers met een zorgboerderij steeg ook terug naar 602. De positieve trend is volgens Brouns het gevolg van een administratieve vereenvoudiging die hij in 2024 doorvoerde. Waar vroeger inkomens- en bedrijfsgrenzen beperkend werken, volstaat vandaag de erkenning als actieve landbouwer. Daardoor komen meer landbouwers in aanmerking voor steun, en wordt het aanbod zorgboerderijen groter.
“Onze landbouwers produceren niet enkel voedsel, ze dragen ook zorg voor mensen en creëren unieke leerplekken”, aldus Brouns. “Zorgboerderijen tonen hoe landbouw, zorg en onderwijs elkaar versterken. Ik ben blij dat we opnieuw een positieve trend zien, dankzij de steun én administratieve vereenvoudiging.”
Hij benadrukt dat de groei van (gesubsidieerde) zorgboerderijen gebeurt in een context van een dalend aantal landbouwbedrijven in Vlaanderen. “De relatieve groei van zorgboerderijen is dus nog sterker. Boeren die zorg verlenen terwijl landbouw onder druk staat, verdienen een pluim.”
Het aantal zorgprestaties van de subsidiale zorgboerderijen groeiden samen met het aantal zorgboerderijen met subsidies: van 226.180 in 2023 naar 237.300 in 2024. Die Vlaamse zorgboerderijen boden daarmee plaats aan 8.271 unieke zorggasten, tegenover 7.636 een jaar eerder. Zorgboeren krijgen maximaal 40 euro per dag, onafhankelijk van het aantal zorggasten. Zo is vorig jaar in totaal bijna 1,7 miljoen euro aan subsidies uitbetaald.
Steunpunt Groene Zorg, destijds opgericht vanuit de landbouwsector door Boerenbond en Ferm, ervaart dat de subsidiemaatregel een boost gegeven heeft aan de groei van de zorgboerderijen. “Geen enkele zorgboerderij doet het natuurlijk voor de premie, maar de erkenning doet deugd”, zegt Els Roelof, coördinator van Steunpunt Groene Zorg.
Zij ziet ook dat het concept breder bekend raakt. “Hoe meer zorgboerderijen er zijn, hoe meer ambassadeurs er voor zijn. Als steunpunt verspreiden wij ook de boodschap zoveel mogelijk en informeren we toekomstige zorgboeren over wat er van hen verwacht wordt. Wij helpen hen zorggasten te vinden waarmee het klikt.”
Deel van de familie
Zorgboerderijen waar de landbouwproductie nog de hoofdactiviteit blijft, combineren het dagelijkse werk op het landbouwbedrijf met zorg en educatie. Het is een plek waar mensen met zorgnoden een zinvolle dagbesteding vinden, jongeren vaardigheden ontwikkelen en land- en tuinbouwers een maatschappelijke rol opnemen. Het contact met dieren, het platteland en het ritme van de seizoenen blijkt bijzonder rustgevend.
Die heilzame werking ervaart melkveehoudster Annick Strauvens ook. “Onze zorggasten maken deel uit van onze familie. We bieden hen een tweede thuis”, vertelt Annick. “We steken tijd en energie in jongeren en volwassenen om hen talenten te laten ontdekken, wat zelfvertrouwen te krijgen en zo een plek te geven in onze maatschappij.”
Minister Brouns bezocht de zorgboerderij op 27 augustus, waar hij een inkijk kreeg in het dagelijkse leven op de zorgboerderij: zorggasten verzorgen er konijnen en geitjes, geven kalfjes melk, brengen koeien naar de weide, strooien de hokken en helpen met allerlei taken. Maar ze schuiven dus ook gewoon mee aan tafel bij de boer en boerin.
Het idee om een zorgboerderij te beginnen kwam van dochter Lenka, die les geeft op landbouwschool PIBO in Tongeren. “We wilden iedereen de kans geven om hier op onze boerderij open te bloeien.” Twaalf jaar geleden ontvingen de boeren hun eerste zorggast. Ondertussen hebben 9 personen een handje toegestoken op het bedrijf.
Momenteel zijn er 2 zorggasten aan het werk bij Annick en Erwin, waaronder Stephanie. “Ik ging door een zeer moeilijke periode, maar mijn begeleider zag dat ik veel rust haal uit omgang met dieren. Zo ben ik meer dan een jaar geleden bij Annick en Erwin terechtgekomen.” Stephanie geeft elke dag alle dieren op de boerderij eten en drinken, helpt bij het melken en geeft de kalfjes melk. “Meestal ben ik pas om 8 uur ’s avonds thuis, maar het heeft me enorm geholpen. Toen ik hier pas aankwam, sprak ik geen woord. Dat is nu wel anders, ik ben helemaal opengebloeid”, lacht Stephanie. “Ik raad het iedereen aan.”
Stikstofproblematiek wringt
Annick en Erwin krijgen subsidies van het Agentschap om hun zorgactiviteiten verder te versterken en uit te bouwen. Dit jaar ontvangen ze een eerste schijf van 6.100 euro voort de zorggasten van 2024.
De premie van de overheid is welkom. “Dankzij de extra steun wordt de tijd die we daarin steken gecompenseerd en voelen we ons gewaardeerd. En voelen we ons blijvend of nog meer gemotiveerd om met ons warm hart verder kansen te geven aan zorggasten.”
Maar de stikstofproblematiek steekt een stok in de wielen van dit succesverhaal. Alle 300 runderen van Annick en Erwin staan in ingestrooide stallen, ook potstallen genoemd. Op dit moment zijn er geen haalbare maatregelen voor dit soort stalsystemen om ammoniakuitstoot te reduceren – beweiden is bijvoorbeeld niet echt een optie door praktische bezwaren. “We zijn het toppunt van dierenwelzijn en circulariteit. Al onze mest kunnen we zelf afzetten op de 102 ha akkerland waar we ons eigen rantsoen op telen. Toch vormt de stikstofuitstoot een onoverkomelijk probleem.”
De runderen van de melkveehouders zijn Fleckvieh, een dubbeldoelras. De categorisatie van het dubbeldoelras als melkvee maakt het hen nog moeilijker om aan alle voorwaarden te voldoen. Melkveehouders moeten immers tegen 2030 aan de reductiedoelstelling van 25% voldoen, terwijl vleesveehouders enkel tegen het einde van dit jaar 5% ammoniak moeten reduceren – mits de ammoniakemissies van de vleesveesector niet meer stijgen.
“Onze enige optie op dit moment is de veestapel met zo’n 30% reduceren. Maar als wij 90 runderen wegdoen, is ons bedrijf niet meer leefbaar. We moeten inkrimpen, juist wanneer onze dochter mee in het bedrijf wil stappen. En waar gaan zorggasten zoals Stephanie opgevangen worden als wij moeten stoppen?” De gevolgen van de stikstofproblematiek staan in schril contrast met de moeite die Annick en Erwin doen met hun zorgactiviteiten, en de appreciatie die ze daarvoor krijgen.
De melkveehouders doen nog veel meer om volwassenen en kinderen kennis te laten maken met de realiteit van het boerderijleven. Ze vangen niet alleen zorggasten op, maar hebben ook een kinderboerderij waar ze regelmatig scholen ontvangen, en kinderfeestjes en kampen voor kinderen met autisme organiseren. Met biggetjes zijn ze al eens getrokken naar een rusthuis en regelmatig gooien de melkveehouders de deuren van hun bedrijf open. “Iedereen is bijvoorbeeld voor de derde keer welkom op de Dag van de Landbouw op 14 september om ons en de zorgboerderij beter te leren kennen.”
Groei in de toekomst
Zowel het aantal zorgboerderijen als de vraag ernaar zal blijven groeien in de toekomst. Steunpunt Groene Zorg merkt jaar na jaar dat er nieuwe zorgvragen komen vanuit de noden die er zijn bij welzijn en onderwijs. “Zorgboerderijen zijn een voorbeeld van ‘zorg door activering’: ideale plekken voor zorggasten die graag bezig zijn. Ongeacht wat de reden is waarom ze naar zorgboerderijen gaan, ze voelen er zich welkom als gast met een zorgnood en krijgen een kans.”
Brouns merkt eveneens de noodzaak van zorgboerderijen op. “Er is veel nood aan zorgverlening op de boerderij door de enorme hoeveelheid eenzaamheid en isolatie in onze maatschappij.”
