Klimaatwetenschapper over stilvallen Golfstroom: "Hopelijk schudt ons onderzoek mensen wakker"
Een recente studie van de Nederlandse klimaatwetenschapper René Van Westen en zijn collega’s voorspelt dat de Golfstroom in de Atlantische Oceaan al deze eeuw kan instorten, met desastreuze gevolgen voor de landbouw in onze streken.
Het zachte klimaat in West-Europa maakt het aangenaam en productief boeren in onze streken. Dat is voor een groot stuk te danken aan de Golfstroom in de Atlantische Oceaan. Als die stilvalt, zou dat voor veel problemen zorgen voor onze landbouwsector. Een Nederlandse klimaatstudie dat wetenschapper René Van Westen trok, voorspelde dat een einde van de Golfstroom deze eeuw al een realiteit kan zijn. “De volgende generaties landbouwers staan voor flinke uitdagingen.”
Waarom is de Golfstroom zo belangrijk voor Europa?
De Golfstroom is een warme stroming die een onderdeel is van een grotere circulatie van warm en koud water in de Atlantische Oceaan, de ‘Atlantic Meridional Overturning Circulation’ (AMOC). Door warmte naar West-Europa te transporteren, zorgt de AMOC voor een fijn en gematigd klimaat in de Lage Landen. Normaal gezien zouden we op basis van de hoeveelheid zonnestraling even strenge en koude winters als Canada hebben, maar de AMOC werkt als een kachel in onze achtertuin.
Stort die circulatie in, en draaien we als het ware de kachel toe, dan zal het hier drastisch afkoelen. Eerst bestond er debat of het circulatiesysteem wel kan instorten, maar vorig jaar toonde een studie van ons aan dat het wel degelijk een reëel gevaar is. In een simulatie lieten we de ijskap van Groenland beetje bij beetje smelten en voegden we zoet water toe aan de Atlantische Oceaan. Dat destabiliseerde de circulatie van de Atlantische Oceaan, waardoor de AMOC instort.
De recente studie neemt meer effecten van klimaatverandering, zoals temperatuurstijgingen, mee in onze simulatie. We zien dat de AMOC nog steeds instort.
In die nieuwe studie voorspellen jullie ook wanneer de AMOC precies zal stilvallen.
Stel jezelf zeker geen dramatische situatie voor zoals in de film ‘The Day After Tomorrow’. De AMOC stort niet volledig in op een week, dat is een proces dat een eeuw zal duren. Maar eenmaal dat kantelpunt overschreden is, is er ook geen weg meer terug. De AMOC zal stelselmatig verzwakken tot die stilvalt en geen warmte meer transporteert naar onze gebieden, met spectaculaire gevolgen voor ons klimaat.
Wanneer bereiken we dat kantelpunt?
In het meest pessimistische klimaatscenario, waarbij we geen enkele maatregel nemen om een mouw te passen aan de klimaatverandering, overschrijdt de aftakeling van de AMOC een kritische grens in 2055.
Gelukkig zitten we niet in dat scenario. Kijken we naar een meer gematigd en realistisch scenario met zo’n 3°C opwarming in 2100, dan bereiken we het kantelpunt binnen 40 jaar, in 2063. Met het huidige beleid stevenen we af op zo’n 2,7°C tegen het einde van de eeuw. Het is dus een realistisch scenario. Zelfs als we ons aan de doelen van het Parijsakkoord houden (n.v.d.r. maximaal 2°C opwarming) blijft er nog steeds een 25% kans dat de AMOC tegen het einde van de eeuw instort.
Waarom zal de AMOC stilvallen?
De drijvende motor achter de circulatie van stromingen in de Atlantische Oceaan is water dat zwaarder wordt en zinkt naar de bodem. Warm water stroomt van de Golf van Mexico naar Noord-Europa en verliest onderweg veel warmte aan de atmosfeer. Tegelijk verdampt het water en wordt het dus zouter. De watermassa die uiteindelijk bij Groenland aankomt, is kouder en zouter, en dus zwaarder, waardoor deze zinkt en op grote diepte terug zuidwaarts stroomt. Vergelijk het met een heteluchtballon die stijgt als de lucht verwarmd wordt en die terug daalt als het afkoelt.
Het smelten van de ijskap in Groenland door klimaatverandering maakt het water echter zoeter en dus minder zwaar. Klimaatverandering verwarmt bovendien het water. Beide effecten zorgen ervoor dat water in het Noorden minder goed zinkt, waardoor de AMOC hapert.
Het zijn effecten die zichzelf versterken. Een zwakkere stroming transporteert minder zout water naar het Noorden, waardoor het nog zoeter wordt, waardoor de stroming nog zwakker wordt... Uiteindelijk bereik je een kantelpunt en stuikt het hele systeem in elkaar.
Wat zijn de gevolgen van de instorting van de AMOC voor de landbouw in West-Europa?
Noordwest-Europa zal flink afkoelen, waardoor de winters langer, kouder en extremer worden, met sterke windstormen. Pakijs keert zelfs terug naar de Noordzee en zal tot de Waddeneilanden komen. Je kan dan zelfs verwachten dat er ijsbergen voor de Belgische kust zullen drijven. De zomers in de gebieden rond de Noordzee zullen tegelijk licht afkoelen ten opzichte van nu. In het Middelandse Zeegebied bijvoorbeeld worden de zomers dan weer heter.
Een andere studie van ons bestudeert de gevolgen van de instorting van de AMOC voor de neerslag in onze streken. We schatten dat die met zo’n 20% zal afnemen, maar het gaat nog over voorlopige resultaten.
Voor landbouwers belooft een toekomst zonder AMOC dan ook een grote uitdaging te worden. Enerzijds krijg je ongelooflijk strenge winters en tegelijk wordt het een pak droger – zelfs zonder een instorting van de AMOC toonden projecties van de klimaatverandering aan dat Europa zou verdrogen. Landbouwopbrengsten zullen sowieso flink afnemen, al is dat voor de Lage Landen nog niet in cijfers uitgedrukt (n.v.d.r. Een instorting van de AMOC zou in het Verenigd Koninkrijk het landbouwareaal met zo’n 20% doen krimpen).
Hoe kunnen we deze toekomst voorkomen?
Er is een positieve noot te vinden in onze studie. We kunnen de kans dat de AMOC instort verkleinen en het kritische kantelpunt uitstellen door maatregelen te nemen om onze uitstoot te beperken. De mondiale samenleving moet een ambitieus klimaatbeleid voeren en nog meer investeren in de groene transitie. De bal ligt wel in het kamp van beleidsmakers. Als wetenschappers hebben we veel ideeën hoe we deze crisis het best aanpakken, maar zij zijn het die knopen moeten doorhakken en daarbij verschillende belangen afwegen. Soms kan dat best wel lastig zijn voor ons als wetenschapper.
Nog een voordeel is dat deze transitie niet van de ene dag op de andere zal gebeuren. In een eeuw kan je veel maatregelen nemen om je voor te bereiden op de weersextremen, maar het blijft een moeilijke opgave. Nu zien we al dat we moeite hebben met oude huizen te isoleren tegen de hitte van vandaag, of dat boeren lijden onder droogte of overmatige neerslag door klimaatverandering. De volgende generaties landbouwers staan voor flinke uitdagingen.
Hopelijk schudden de conclusies van ons onderzoek mensen wakker. Als we nu handelen om onze impact op het klimaat te verminderen, kunnen we nog een verschil maken en de kans dat de AMOC instort, verkleinen.
Op de website amocscenarios.org kan je zelf ontdekken wat er gebeurt met ons klimaat als de Golfstroom instort.
