Struikelt Mercosur voor de finish of is de laatste sprint ingezet?

Op een paar dagen na is het een jaar geleden dat de Europese Commissie na 25 jaar onderhandelen een handelsakkoord sloot met de Zuid-Amerikaanse Mercosur-landen. Nu moeten ze nog voldoende lidstaten en een meerderheid in het Europees Parlement over de streep trekken.

Dat hoopt de Commissie tegen het einde van het jaar tot een goed einde te brengen. Naar verluidt vliegt commissievoorzitter Ursula von der Leyen op 20 december naar Brazilië om ceremonieel een handtekening onder het handelsakkoord te zetten. Het liefst vertrekt ze met goed nieuws.

Boeren beschermen

Een eerste horde is de goedkeuring van enkele maatregelen om boeren te beschermen tegen eventuele, maar volgens de Commissie weinig waarschijnlijke, marktverstoringen. “In het onwaarschijnlijke geval van een onvoorziene en schadelijke toename van de invoer uit Mercosur-landen of van een buitensporige daling van de prijzen voor EU-producenten, zou een snelle en effectieve bescherming in werking treden”, aldus de Commissie.

Deze beschermingsmaatregelen moeten Europese boeren met schrik voor oneerlijke concurrentie geruststellen, maar vooral sceptische lidstaten en Europarlementsleden over de streep trekken. Frankrijk, Italië en Polen zitten nog op het hek, maar vallen eventueel te overtuigen met deze bijkomende garanties.

De Raad (de lidstaten) keurde intussen zonder wijzigingen de safeguard-mechanismen goed. Dat betekent nog niet dat de lidstaten zich kunnen vinden in het handelsakkoord. Op de laatste EU-top van dit jaar (18-19 december) moet op het vallen van de markt nog een oplossing uit de bus komen.

Spoedprocedure mislukt

Nu moet het Europees Parlement zich nog uitspreken over de beschermingsmaatregelen. De conservatieve Europese Volkspartij (EVP) van Von der Leyen, de grootste fractie in het Parlement waar de cd&v in zetelt, probeert via spoedprocedures de verordening nog voor de deadline door het halfrond te jagen.

Met de nadruk op proberen. Een eerste poging op 19 november tijdens de Conferentie van de Voorzitters (n.v.d.r. een politiek orgaan van het Europees Parlement) strandde. De EVP trachtte op 25 november nogmaals een spoedprocedure goedgekeurd te krijgen, maar trok haar verzoek deze keer in nog voordat erover gestemd kon worden door het Parlement.

Nu moet het voorstel van de Commissie haar normale gang gaan. Op 2 december buigt de Commissie Internationale Handel zich over het voorstel. Terug probeert de EVP het proces te versnellen door voor te stellen om, net zoals de lidstaten, het voorstel van de Commissie aan te nemen zonder wijzigingen. “Door de tekst te handhaven zoals voorgesteld door de Commissie zal snelle vooruitgang worden geboekt met betrekking tot een instrument dat essentieel is voor het waarborgen van de Europese landbouw in het kader van de overeenkomst tussen de EU en Mercosur”, aldus rapporteur Gabriel Mato (EVP).

Het safeguard-mechanisme biedt volgens Mato ‘een adequaat antwoord’ op de bezorgdheden van Europese landbouwers door te zorgen voor ‘marktstabiliteit en betrouwbare bescherming tegen plotselinge verstoringen’.

Wouter Beke (cd&v) zegt dat zijn partij de ‘stevige’ beschermingsmaatregelen voor boeren ‘volmondig steunt’. “Het voorziet precies die grendels waar wij al langer om vragen: het houdt import binnen de perken en voorkomt grote prijsverschillen. Dit is voor ons het absolute minimum om landbouwers in de meest kwetsbare sectoren te beschermen. Als deze verbeteringen er daadwerkelijk komen, en met voldoende tanden, kunnen we het akkoord wellicht steunen wanneer het ter stemming wordt voorgelegd, op voorwaarde dat de Commissie strenger toeziet op gelijke standaarden voor ingevoerde producten én op voorwaarde dat het safeguard-mechanisme snel en efficiënt wordt geactiveerd zodra het nodig is.”

Op 8 december stemt de handelscommissie over het voorstel, waarna het op 16 december naar de plenaire zitting van het Europees Parlement gaat.

Hof van Justitie

Ondertussen probeert een groep Europarlementsleden (waaronder 6 Belgen) over de partijgrenzen heen het Mercosur-akkoord voor het Hof van Justitie van de EU (HvJ-EU) te dagen. Begin november dienden zij een ontwerp-resolutie in om het HvJ-EU om advies te vragen over de verenigbaarheid van het akkoord met de Europese verdragen.

“De ontwerp-resolutie waarin het HvJ-EU verzocht wordt om zich uit te spreken over de verenigbaarhed van de overeenkomst tussen de EU en Mercosur met de Europese verdragen, is geen tekst voor of tegen de overeenkomst”, zegt de Waalse Saskia Bricmont (Ecolo), een van de ondertekenaars. “Het doel is ervoor zorgen dat de overeenkomst, waarover 25 jaar lang is onderhandeld, juridisch solide is.” Het is volgens de trekkers van het initiatief ‘een kwestie van geloofwaardigheid’ dat alle handelsovereenkomsten van de EU juridisch in orde zijn.

De Europarlementsleden maken zich bijvoorbeeld zorgen over het nieuwe herstelmechanisme dat er op vraag van de Mercosur-landen kwam. Zij zouden daardoor een schadevergoeding van de EU kunnen eisen als die een maatregel of wet (aan-)neemt die de exportbelangen van de andere partij schaadt. “Dit mechanisme vormt een ernstige bedreiging voor het vermogen van de Europese Unie om vrij wetgeving te maken”, aldus Elio Di Rupo (PS), die het initiatief eveneens tekende. “Concreet betekent dit dat de EU onder druk gezet kan worden of zelfs sancties kan krijgen omdat zij wetgeving heeft aangenomen ter bescherming van het milieu, de volksgezondheid of de consument. Denk aan het verbieden van producten afkomstig van ontbossing, het opleggen van strengere gezondheidsvoorschriften of het nemen van beschermende maatregelen voor onze Europese landbouw.”

Yvan Verougstraete, voorzitter van Les Engagés en een Europarlementslid die het initiatief mee steunde, beaamt de zorgen van Di Rupo en de rest van zijn collega’s. “Het Hof om advies vragen, is een garantie dat de Unie geen juridisch onstabiele overeenkomst aangaat die op termijn onze normen, onze landbouwers en onze wetgevende soevereiniteit zou kunnen ondermijnen. Het is een kwestie van ernst, methodiek en rechtszekerheid.”

Vertragingsmanoeuvre

Zes Belgische Europarlementsleden steunden het initiatief vanaf het begin: 5 Waalse en 1 Vlaams Europarlementslid (de linkse Rudi Kennes). Onder andere Wouter Beke (cd&v) besloot het parlementair initiatief niet te tekenen. “Het is vooral een vertragingsmanoeuvre van Europarlementsleden die de deal in se niet willen. Zulke procedurele stappen creëren onnodige onzekerheid voor bedrijven en exporteurs die net van deze afzetmarkten willen profiteren en die willen groeien. Bovendien duwen ze het akkoord opnieuw op de lange baan, terwijl we in een geopolitiek turbulente wereld net sterke partnerschappen moeten smeden. Wij focussen liever op de inhoud van het akkoord zoals het nu voorligt, mét de versterkingen die we zelf hebben afgedwongen, in plaats van het proces te blokkeren via juridische omwegen.”

Volgens Beke pleit ‘het geopolitieke plaatje’ vandaag duidelijk voor het Mercosur-akkoord. “Het creëert het grootste handelsblok ter wereld, versterkt onze strategische positie, diversifieert onze partnerschappen en verzekert toegang tot cruciale grondstoffen. Tegelijk opent het offensieve kansen voor onze industrie, van chemie en farma tot machines, maar ook voor bepaalde landbouwsectoren, zoals zuivel en diepvriesaardappelproducten.”

Politieke inmenging

Uiteindelijke tekenden 145 Europarlementsleden de ontwerp-resolutie, maar tevergeefs. Op 18 november strandde het initiatief van Europarlemenstelden om het akkoord voor het HvJ-EU te brengen op een techniciteit. Het verzoek zou volgens de diensten van het Parlement niet ontvankelijk zijn, omdat de Raad zijn verzoek om goedkeuring nog niet aan het Parlement had voorgelegd.

Onder andere Bricmont en haar Waalse collega Benoît Cassart (MR) vinden het ‘politieke inmenging in het bestuur van het Europees Parlement om de goedkeuring van een handelsovereenkomst te vergemakkelijken’. Ze zien ook geen enkele rechtsgrondslag om de beslissing te rechtvaardigen en vrezen dat het Parlement zo afhankelijk wordt gemaakt van de Raad. “Deze dwangmaatregel zal sporen nalaten bij de Europeanen en hun beeld van het democratische systeem van de EU”, aldus Cassart. “Het is zeer verrassend, om niet te zeggen schandalig, dat Europese parlementsleden, die de volkeren van onze Unie vertegenwoordigen, worden verhinderd om het HvJ-EU om advies te vragen over de verenigbaarheid van de Mercosur-overeenkomst met de Verdragen.”

De Europarlementsleden geven zich niet gewonnen en vragen nu om uitleg van de voorzitter van het Europees Parlement, Roberta Metsola, en een schriftelijk advies van de juridische dienst van het Europees Parlement. Zo willen ze duidelijkheid scheppen over de procedure om het HvJ-EU om advies te vragen over de verenigbaarheid van voorgestelde handelsverdragen met de verdragen van de EU.

Boerenverzet

Europese boeren hebben zich in het verleden al gemobiliseerd tegen het Mercosur-handelsakkoord. Ze vrezen voor oneerlijke concurrentie met landbouwproducten uit de Mercosur-landen zoals rundvlees en suiker.

Op 18 december komen Europese boeren terug op straat tegen het handelsakkoord (en nog een rits andere grieven). Koepelorganisatie Copa-Cogeca hoopt 10.000 boeren bijeen te brengen om zich te verzetten tegen deze ‘historische fout’. “Wij hebben eerlijke en transparante handelsregels nodig die de EU-normen en de meest gevoelige sectoren beschermen.” Een 40-tal Europese landbouworganisaties nemen deel aan de actie, waaronder Boerenbond. “We verzetten ons tegen oneerlijke handelsakkoorden zoals Mercosur.”

Thor Deyaert