Hervormingen voor Vlaams vergunningenbeleid

Het vergunningenstelsel in Vlaanderen staat onder druk. Vergunningen zijn nochtans de motor voor zowat alles wat Vlaanderen nodig heeft: natuurontwikkeling, woningen, scholen, bedrijven en infrastructuur. Vandaag zorgen complexe procedures en lange doorlooptijden te vaak voor vertraging en onzekerheid. De Vlaamse regering maakt daar nu komaf mee met een reeks structurele hervormingen.

Kernpunten van het Actieprogramma

De Vlaamse regering kiest bewust voor structurele vernieuwingen die vergunningen sneller, voorspelbaarder en juridisch robuuster maken – in het belang van burgers, lokale besturen én ondernemerschap.

Recht op vooroverleg

Vooroverleg verhoogt de slaagkansen van projecten, beperkt de juridische risico’s en voorkomt onnodige kosten en vertragingen voor initiatiefnemers. Initiatiefnemers krijgen voortaan een decretaal recht op kosteloos vooroverleg binnen een redelijke termijn. Zo kunnen knelpunten vroeg worden opgespoord en plannen worden bijgestuurd vóór de formele aanvraag.

Een projectontwikkelaar wil bijvoorbeeld een meergezinswoning optrekken in een dorpskern. Tijdens het vooroverleg kan het lokale bestuur wijzen op gekende aandachtspunten, zoals parkeerdruk of ruimtelijke inpassing. De initiatiefnemer kan zijn ontwerp nog vóór de formele indiening aanpassen, bijvoorbeeld door de parkeeroplossing te herbekijken, wat de kwaliteit en de slaagkansen van de aanvraag verhoogt.

Pauzeknop in de procedure

Aanvragers kunnen de procedure tijdelijk opschorten om overleg of aanpassingen mogelijk te maken, zonder het dossier volledig te moeten herstarten. De pauzeknop maakt het mogelijk om projecten bij te sturen zonder ingewikkelde procedures. Zo krijgen initiatiefnemers de ruimte om tot gedragen en kwalitatieve oplossingen te komen, zonder verlies van tijd of investeringszekerheid.

Wanneer een omwonende bijvoorbeeld een bezwaar indient, kan je in de toekomst als initiatiefnemer de pauzeknop induwen om aan dit bezwaar tegemoet te komen in je project en een oplossing uit te werken. Nu zijn er strikte voorwaarden over de termijn en de verlenging waarbinnen een vergunning verleend moet worden, waardoor hier geen tijd voor is en de procedure vaak moet worden herstart.

Tijdens de vergunningsprocedure worden bezwaren ingediend die wijzen op mogelijke hinder of tekortkomingen in het ontwerp. Met de invoering van de pauzeknop kan de initiatiefnemer de procedure tijdelijk laten schorsen om het project bij te sturen of bijkomend overleg te voeren. Zo kan een aangepast ontwerp opnieuw in de procedure worden gebracht zonder het volledige traject te moeten herstarten.

Maatschappelijke meerwaarde als beoordelingscriterium

Bij de beoordeling van een aanvraag voor een omgevingsvergunning, kan de vergunningverlenende overheid in haar beslissing rekening houden met de maatschappelijke, ecologische, culturele, economische of sociale meerwaarde van het aangevraagde project.

Bij de beoordeling van een aanvraag voor bijvoorbeeld de bouw van een nieuwe school kan de vergunningverlenende overheid rekening houden met de maatschappelijke en sociale meerwaarde van het project bij de beoordeling van de aanvaardbaarheid van hinder of ruimtelijke impact.

Eén geïntegreerd advies

Voortaan komt er per dossier 1 helder, niet-bindend advies, na overleg tussen alle betrokken adviesinstanties. De klassieke tweedeling tussen ‘gunstig’ en ‘ongunstig’ advies verdwijnt. Adviesinstanties spreken zich in hun advies uit over de wettigheid van een project, niet over de wenselijkheid. Dit wordt onderstreept. In een beroepsprocedure zal een negatief advies ook niet langer opgeworpen kunnen worden als argument om in beroep te gaan; het is een niet-bindend advies. Dit benadrukken we met in het actieprogramma.

Hervorming van het openbaar onderzoek

Er wordt slechts 1 openbaar onderzoek georganiseerd in eerste aanleg. Indien een administratief beroep wordt ingesteld, volgt enkel nog een openbaar onderzoek over de ontwerpbeslissing, niet meer over de volledige aanvraag. Voor Vlaamse projecten worden er 2 openbare onderzoeken georganiseerd. Dit zal de kwaliteit van de vergunningsbeslissingen verbeteren.

Attentieplicht

Alle bezwaren moeten op het juiste moment in de procedure worden ingebracht. Zo vermijdt men dat argumenten moedwillig pas in de beroepsfase opgeworpen worden en komt het debat waar het hoort: tijdens de vergunningsprocedure zelf. Alle kaarten worden meteen gespeeld.

Ook de Europese Commissie heeft een voorstel gedaan om de attentieplicht in te schrijven in de project-milieu-effectenrichtlijn: ‘In the context of judicial proceedings relating to environmental assessments within the meaning of this regulation, member states may preclude arguments from being raised before a court of law where they were not raised during the administrative stage, as long as the competent authority made available the necessary information in due time so that those arguments were known or could have been known and reviewed during the administrative stage leading to the authorisation of the project, without prejudice to the right of access to justice.’

Gerichte toegang tot beroep

Enkel wie een concreet, actueel en persoonlijk omgevingsbelang kan aantonen, kan nog een beroep instellen. Misbruik van beroepsprocedures wordt maximaal tegengegaan, onder meer via geldboetes bij kennelijk onrechtmatig beroep. De Raad voor Vergunningsbetwistingen zal handvaten aangereikt krijgen om dergelijke geldboetes effectief op te leggen.

Een buitenlandse ngo kan bijvoorbeeld niet langer een beroep instellen tegen een omgevingsvergunning voor een chemiebedrijf in de Haven van Antwerpen. Enkel wie een persoonlijk en actueel omgevingsbelang kan aantonen, behoudt toegang tot de beroepsprocedure.

Vereenvoudiging van de rechtsbescherming

In dossiers met een beslissing over de ‘zaak der wegen’ worden parallelle beroepsprocedures afgeschaft. De Raad voor Vergunningsbetwistingen zal in de toekomst beide elementen samen kunnen behandelen.

Artikel 23 van de Grondwet beschermt het recht op een gezond leefmilieu, een principe waar de Vlaamse regering volledig achter staat. In de praktijk zorgt de huidige interpretatie van het zogenoemde standstill-beginsel echter voor rechtsonzekerheid bij omgevingsregels en vergunningen, waardoor noodzakelijke beleidsaanpassingen moeilijk of zelfs onmogelijk worden. Daarom vraagt Vlaanderen aan de federale overheid om de draagwijdte van artikel 23 te verduidelijken, zodat milieubescherming verzoenbaar blijft met democratische besluitvorming, nieuwe inzichten en maatschappelijke evoluties.

Inwerkingtreding

Het volledige actieprogramma wordt de komende maanden vertaald in decreten en uitvoeringsbesluiten. Tegelijk worden het Omgevingsloket en de digitale platformen aangepast en krijgen administraties, lokale besturen en adviesinstanties opleiding in de nieuwe werking. Deze hervorming treedt de komende jaren stapsgewijs in werking, met een grondige monitoring en een jaarlijkse bijsturing waar nodig.

Koninginnestuk van deze regering

“Dit wordt het koninginnenstuk van deze Vlaamse regering. We maken van vergunningen opnieuw een instrument dat vooruithelpt in plaats van afremt. Ondernemers, lokale besturen en burgers krijgen meer duidelijkheid, snellere procedures en echte rechtszekerheid. Zo versterken we tegelijk het investeringsklimaat én de kwaliteit van onze leefomgeving. Robuuste vergunningen zijn essentieel om de welvaart in Vlaanderen veilig te stellen. Met dit ambitieuze plan houden we woord: de vergunningenrevolutie kan starten”, stelt Vlaams minister van Omgeving Jo Brouns.

“Vergunningen moeten zaken mogelijk maken. En niet alles onmogelijk maken. We moeten af van dat pestgehalte rond ons vergunningenbeleid. Vandaag kan je projecten immers te makkelijk blokkeren of eindeloos rekken. Dat stoppen we. Bezwaren moeten meteen op tafel komen, met open vizier. Adviezen moeten helder en oplossingsgericht zijn. Beroep is alleen mogelijk voor wie echt betrokken partij is. Kortom, dit is een stevige hervorming met één doel: vergunningen een pak vlotter maken. Zo krijgt de Vlaming sneller duidelijkheid over wat er met een bepaalde vierkante meter mag en kan”, besluit Vlaams minister-president Matthias Diependaele.

FVDL