Vanuit economisch perspectief is uiergezondheid de belangrijkste ziekte op een melkveebedrijf. Een goede uiergezondheid levert geld op. Zo zijn er op melkveebedrijven met een betere uiergezondheid minder behandelingskosten en worden er meer liters melk per koe geproduceerd.
Er dient opgemerkt te worden dat de bedragen die in dit artikel aan bod komen, gebaseerd zijn op een studie uit 2010 op een bedrijf met 65 koeien. Het voorbeeldbedrijf had een 12-stands melkput, een melkproductie van 8500 kg/koe/jaar en een gemiddelde mastitisincidentie met een tankmelkcelgetal van 200.000 cellen/ml melk.
Handschoenen dragen tijdens het melken
Misschien wel de meest eenvoudige preventiemaatregel is het dragen van handschoenen tijdens het melken. Indien een koe met mastitis gemolken wordt is het bovendien aangewezen de handschoenen te ontsmetten met alcoholgel. Hierdoor kan het aantal klinische mastitis gevallen veroorzaakt door koegebonden kiemen met bijna 20% worden verminderd, maar voor het verminderen van omgevingsgebonden kiemen is het minder effectief. Bovendien is deze maatregel zeer kosteneffectief met een netto opbrengst van 8 euro/koe/jaar.
Een andere maatregel die tot een sterke afname in mastitis incidentie kan leiden is het gebruik van één individuele doek per koe tijdens de voorbehandeling. Bij voorkeur wordt hiervoor wegwerp papier gebruikt.
Dippen of sprayen na het melken
Op de tweede plaats in de lijst met meest effectieve maatregelen staat de speendesinfectie onmiddellijk na het melken. De dipmiddelen hebben naast een ontsmettende werking ook een huidverzorgende functie. Hierdoor zullen wondjes aan de spenen rapper genezen, blijven de spenen soepeler en wordt de kans op het binnendringen van mastitisverwekkers kleiner. Uit onderzoek is gebleken dat er geen verschil in effectiviteit is tussen dippen of sprayen. Alleen is er bij dippen wel meer zekerheid dat de hele speen met de vloeistof is bedekt, maar mits de nodige aandacht kan uiteraard hetzelfde resultaat ook met sprayen bereikt worden.
Overbezetting en melkvolgorde
In de preventie van omgevingsgebonden mastitis staat het voorkomen van overbezetting op een derde plaats. Er wordt van overbezetting gesproken wanneer het aantal dieren groter is dan het aantal beschikbare ligboxen.
Ondanks een verwachtte vermindering van het aantal klinische mastitisgevallen met 22% is er een negatieve netto opbrengst van -10 euro/koe/jaar. Bij de preventie van koegebonden mastitis vinden we op deze plaats het als laatste melken van koeien met klinische en subklinische mastitis. Deze laatste maatregel kan zorgen voor een afname van meer dan 30 % in het aantal klinische mastitisgevallen. Niet alleen het als laatste melken van ‘probleemkoeien’, maar ook het spoelen van de melkstellen na het melken van ‘probleemkoeien’ als alternatief helpt om het aantal klinische mastitis gevallen drastisch te verminderen. Deze twee laatste maatregelen zijn dus vooral effectief in geval van problemen met koegebonden kiemen zoals Staphylococcus aureus .
Vervangen van tepelvoeringen
Om een goede speen(top)conditie te behouden dienen de tepelvoeringen regelmatig vervangen te worden. Na verloop van tijd neemt de elasticiteit van de tepelvoeringen in de tepelhouders af, waardoor deze tijdens het melken minder goed zullen openen en sluiten. Hierdoor wordt de melktijd onnodig langer, zijn de koeien vaak onvolledig uitgemolken en verslecht de speenconditie. Een vuistregel hierbij is dat rubberen tepelvoeringen elke 2.500 melkingen dienen te worden vervangen en siliconen elke 7.500 melkbeurten. Hoewel de investering 2 euro/koe/jaar hoger ligt dan de vermeden kosten kan er met deze maatregel een afname van 11% omgevingsgebonden en 15% koegebonden mastitis gerealiseerd worden.
Vastzetten aan het voederhek
Een zeer goedkope en effectieve maatregel om het aantal klinische uierontstekingen te verminderen is het vastzetten van de koeien aan het voederhek. Er is zelfs jaarlijks een opbrengst van 10 euro per koe bij het toepassen van deze maatregel. Na het melken zijn het slotgat en het tepelkanaal nog niet helemaal gesloten en als de dieren dan direct gaan neerliggen, stijgt uiteraard het risico op infecties. Het is dus belangrijk om de koeien na iedere melkbeurt voor minstens een half uur vast te zetten aan het voederhek. Dit kan gestimuleerd worden door het aanbieden van vers voeder.
Schoonmaken van de ligboxen en roosters
De preventieve kost voor het schoonmaken van de ligboxen en roosters ligt hoog door de extra arbeid. Maar het effect ervan is niet te onderschatten. Met een afname van 18% in incidentie van omgeving gebonden mastitis staat het schoonmaken van de ligboxen zelfs op een 5de plaats in de lijst van de meest effectieve maatregelen. Niet alleen het schoonmaken maar ook het type ligbox is van belang voor de uiergezondheid. Er kan gekozen worden voor diep ingestrooide boxen of voor een box bedekt met matten, matrassen of waterbedden.
Hierbij geniet een zandbedding van 15 à 20 cm veruit het meest de voorkeur. Omdat zand een inert beddingmateriaal is, bevat het weinig bacteriële groei. Het grote nadeel van een zandbedding is dat het extra arbeid vergt en duurder is. Hierdoor worden er in plaats van zand vaak matten en matrassen gebruikt. Ten opzichte van matten hebben matrassen het voordeel dat de koeien meer neerliggen en herkauwen. Een nadeel is wel dat na verloop van tijd de matrassen hun veerkracht verliezen en zo een risico vormen voor hakletsels. Om deze letsels te voorkomen winnen waterbedden – die veel duurzamer zijn dan matrassen - steeds meer aan belang. Voor een goede hygiëne en koe comfort is het wel belangrijk dat er dagelijks strooisel op deze box bedekkingen gestrooid wordt. Het meest populaire is zaagsel maar dit levert een risico voor besmettingen met coliforme bacteriën. Sommige landbouwers voegen gebluste kalk toe aan het zaagsel om het kiemgetal te verminderen maar dit heeft enkel de eerste dag een effect.
Droogzetten met langwerkende antibiotica
De veruit meest effectieve maatregel om uierinfecties onder controle te houden, en dit zowel voor deze veroorzaakt door omgevings- als deze veroorzaakt door koegebonden kiemen, is het droogzetten van alle dieren met antibiotica.
Ten opzichte van bedrijven die deze maatregel niet toepassen is er maar liefst een netto opbrengst van 27 euro/koe/jaar. Bij droogzetten van koeien met antibiotica is het heel belangrijk dat elk kwartier met antibiotica drooggezet wordt. Het droogzetten van één kwartier met antibiotica terwijl de andere kwartieren doorgemolken worden is niet correct. Verder is het ook van belang dat vooraleer de veehouder de tubes inbrengt, de spenen eerst goed ontsmet worden.
Om een verantwoord gebruik van antibiotica in de diergeneeskunde te bevorderen is het evenwel aangeraden om rekening te houden met de bedrijfsflora en resistentie op het bedrijf. Er wordt dus best regelmatig een bacteriologisch onderzoek van de klinische mastitis gevallen gedaan. Uit een recente studie blijkt zelfs dat selectief droogzetten voor de meeste bedrijven economisch nog aantrekkelijker is dan het behandelen van alle dieren met antibiotica.
Teat Sealer
Het behandelsucces kan berekend worden door het percentage genezen koeien in de droogstand te bepalen (hoog celgetal voor droogzetten en laag celgetal na droogzetten). De streefwaarde hiervoor ligt op meer dan 70%. Naast antibiotica kan er ook gebruik gemaakt worden van inwendige speenafsluiters of teat sealers . Door middel van een siliconen prop wordt de speen beschermd tegen het binnendringen van bacteriën. Ook hier dient er aandacht besteed te worden aan het hygiënisch inbrengen van de speenafsluiter. Na het kalven dient de teat sealer verwijderd te worden door minimaal 10 stralen stevig weg te melken. Een inwendige speenafsluiter is vooral erg effectief tegen nieuwe infecties veroorzaakt door omgevingskiemen.
Soms nog hoger
Dooordat de melkprijs geen constant gegeven is, zullen de vermeden kosten te wijten aan klinische mastitis bij een hogere melkprijs nog hoger zijn. Bovendien is de melkproductie de laatste jaren toegenomen en zullen de verliezen in geval van mastitis dus ook groter zijn. De verhouding tussen de baten en de kosten van deze maatregelen zal dus op sommige bedrijven nog hoger liggen dan de schattingen vermeld in dit artikel. Hoewel niet alle preventieve maatregelen even kosteneffectief zijn is het duidelijk dat je meer kan verdienen door te streven naar minder kiemen.
Drs. Igor Van Den Brulle
M-team UGent &
Onderzoekseenheid Mastitis & Melkkwaliteit
