We moeten als boer vermarkten, maar telen is zoveel plezieriger!
Meer aan branding doen, een oud idee van een ‘landbouwfederatie’, een eigen snoeimethode, handmatig sorteren, het systeem van de coöperatie, oude soorten telen… Het zijn maar enkele voorbeelden van een gedreven ondernemer met een duidelijke visie. “In alles wat ik doe, staat kwaliteit voorop.” Of om het in één woord te omschrijven: alles moet ‘lekker’ zijn. “Maar dan heb je een mérk nodig. Landbouw is daarvoor vaak te generiek.”
Kritische geest
Lange houten ladders, grote rieten manden, het zoemen van de bijen, alle dagen zon en ja, zelfs het krakend verslag van een bergrit uit de Tour de France op de transistorradio. Karel Vaes herinnert zich de kersenpluk als opgroeiend kind levendig. “Mijn vader had aan de overkant een gemiddeld fruitbedrijf voor die tijd. Toen hij met pensioen zou gaan, was ik eerst niet van plan om het verder te zetten. Toch ben ik in de bres gesprongen. Je ontwikkelt de passie: ik wilde kersen en peren kweken. Vanaf het begin had ik ook een uitgesproken ecologische visie op landbouw.”
Het is de manier waarop Karel Vaes met beide Limburgse voeten in de snel evoluerende fruitwereld staat. “Ik heb een kritische geest. Ik pas die scherpziende geest niet alleen toe op landbouw, maar ook op andere domeinen en processen.” Een hoog Don Quichot-gehalte, zeggen dan weer anderen. Karel Vaes mist in de huidige landbouw enkel een gevarieerd contact met vernieuwende mensen. “Je hebt contact met vaste medewerkers, seizoenarbeiders, klanten… In volle plukseizoen met ruim 50 medewerkers zit je volop in de ‘instabiliteit’. Je raakt verslaafd aan het managen, maar ook aan de kick van de onzekerheid die de fruitteelt in zich draagt.”
Kerselaars ‘temmen’
“Ik plantte kersenbomen en ik wilde die graag ‘temmen’. Kerselaars zijn moeilijke bomen. Maar hoe moeilijker de bomen, hoe lekkerder de vruchten. Ik ben al die jaren koppig blijven focussen op het ambachtelijke: met een eigen snoeisysteem, handmatig blijven sorteren… Expert Tom Deckers van PC Fruit was door mijn methode verwonderd en aangenaam verrast. En daar doe je het voor. Dat geeft een kick. Dan weet je: ik ben goed bezig.”
Karel Vaes trekt de vergelijking tussen mensen en bomen graag door. “Kerselaars zijn ook levende organismen. Die bomen moet je leren lezen. Die hebben een bepaalde potentie, of beter: een bepaalde energie. Je ziet wat ze vorig seizoen hebben gepresteerd, een sterke of zwakke oogst, en als je die energie kent, moet je die in productie omzetten.” Energie is de optelsom van reactie (waar komt de nieuwe scheut?), knopvorming en productie. “Oude fruittelers konden die bomen ook veel beter lezen, vandaag gebeurt dat veel minder, door de schaalvergroting aan productie en medewerkers.”
Sterk merk uitbouwen
Naar eigen zeggen voelde fruitteler Karel Vaes al vlug dat veel collega’s van de consument vervreemden. “En als fruitteler ben je voor die consument de belichaming van dat fruit. Je bent zélf de vertegenwoordiger van je product, en dat wordt al eens vergeten. Sommigen hebben de ziel wat verloren en zien zichzelf alleen als een producent. De Vlaamse landbouw houdt te weinig rekening met smaak, diversiteit en een veranderende consument.”
Het Hellingenfort is heel organisch gegroeid, weinig op krediet. “Wat ik verdien, investeer ik graag. En dan groei ik.” Van 12 naar 25 ha op eigen domein. “Enkele jaren geleden heb ik met twee vrienden een ander fruitbedrijf van 40 ha overgenomen.” Peren blijven op het Hellingenfort de voornaamste teelt, en heel gedifferentieerd. “Met bomen die heel oud zijn, meer dan 100 jaar.”
En daar kan je met marketing en branding (bouwen aan je merk) zeker op inspelen. Karel Vaes is op vandaag al een sterk merk. Ja, maar een kleine brand”, lacht Karel. “We zouden willen opschalen maar als je dat doet, kom je allerlei weerstanden tegen. In de landbouw wordt een eigen merk niet aangemoedigd.”
Samensmelten van coöperaties
Ook veilingen dienen zich als coöperaties weer te branden en dan graag met hun producten en hun telers en niet enkel de eigen naam, vindt Karel Vaes. “Ze zitten wat gevangen in de huidige tijdgeest van nieuwe rassen, die enkel van hun zijn, maar hun telers telen vooral generieke rassen. Veilingen zijn iets te weinig coöperaties. Het handelsfonds is de totale productie van de leden en dat is wat ze moéten verdedigen. Maar ze zitten in een moeilijke positie omdat te doen, ook al proberen ze het met soms oprechte inspanningen, maar soms ook met weinig durf.” Karel Vaes is dan ook voorstander van een commerciële samensmelting van alle coöperaties die in de fruitsector actief zijn.
Kritisch over korte keten
Er is verder een gedifferentieerde aanpak nodig. “Er lopen momenteel enkele oefeningen in termijnverkoop. De grote volumes zullen een groepsaanpak noodzakelijk maken. Maar er is ook meer korte keten. Daarop bouwt men iets te veel hoop. Maar wat kan korte keten betekenen? Voor mij is korte keten… ‘verkorte’ keten. Ik lever aan iemand, die het aan de consument verkoopt: 1, 2 en 3. Korte keten is niet alleen in automaten verkopen of met een paar kistjes op lokale markten staan.” Of hoe Karel Vaes niet gelooft dat grote productiebedrijven nu ook kleine winkeliers moeten gaan worden.
“De korte keten wordt vandaag voor drie kwart door de niet-korte keten gebruikt: in marketing, in etiketten, op banners… Ze surfen mee op het sexy begrip. Het komt er gewoon op neer: wie zit tussen de producent en de consument, wat doet die, wat is de toegevoegde waarde…” Karel Vaes vraagt zich ook af hoe ‘ecologisch’ die korte keten dan wel is. “Het gaat over de aanmaak en de inzet van affiches, etiketten, banners… Als een boer een beetje hip is, heeft hij bijna een rechtstreekse lijn met een reclamebureau.” Het is overduidelijk dat een goed georganiseerde, generieke landbouw maatschappelijk waardevol is. “Dan heb je ook een goede koepelstructuur én wat frisse ideeën nodig. Korte keten is ook best interessant omdat precies de lange keten een negatieve invloed heeft op de kwaliteit en de prijs”, zegt Karel Vaes. Er is volgens hem te weinig fierheid, te weinig betrokkenheid, te weinig identiteit en te weinig vernieuwing.
Net zoals in de zorgsector is Karel Vaes voorstander van individuele rugzakjes voor landbouwers in een vrije markteconomie. “Geef de individuele boer een persoonlijk budget, zoals dat in de zorgsector gebeurt met gebruikers en cliënten. Laat de boer vrij aansluiten bij de organisatie of instelling die voor hem die diensten wil leveren. Je gaat weg van het institutionalisme en je kiest voor een soort vrije markt in de coöperatieve aansturing. Daar los je alles mee op. Er is op vandaag echter geen enkele plaats waar je zoiets kunt beslissen. Het is de taak van de overheid om een kader te scheppen, op aanvraag van de sector zelf.”
Pleidooi voor diversiteit
De Limburgse fruitteler was ooit voorzichtig voorstander van een soort van (landbouw)federatie, zoals bij de werkgevers, de voedingsindustrie, in de bouw, het transport… “Een federatie is een vereniging van bedrijven, niet van leden. Dat is duidelijker en misschien iets doelgerichter, maar ook niet makkelijk te besturen.”
Het huidige systeem van prijsvorming in de tuinbouw gaat vroeg of laat crashen, stelt Karel Vaes. “Ik heb ook geen wonderoplossing. Je zou de sector in handen moeten geven van één of twee spilfiguren met uitstraling, die een duidelijk plan opmaken. Landbouw is primaire productie en dat moet georganiseerd en gevaloriseerd worden.”
Zo hebben tuinbouw en fruitteelt niet alles gemeen met akkerbouw of veeteelt. “Nu wordt hierover al te vaak één visie ontwikkeld. Ik pleit voor diversiteit, ook in visie en implementatie. Weet je, ik zou nu graag eens hebben dat er een heel duidelijke economische analyse wordt gemaakt hoe economisch productief landbouw is.”
“Ik heb daar vroeger met Europese politici over gediscussieerd. Er is maar één Europees budget, dat is landbouw. Als je onderwijs in Europa van budgetten moet bijeentellen, dan merk je het budget van landbouw niet eens op. Om maar te zwijgen van de gezondheidszorg… Voedselproductie is iets dat met recht en reden ondersteund moet worden. Landbouw crasht in de vrije markt, en vooral de boer krijgt de klappen. Maar ook het onderwijs zou in een vrije markt crashen, ook de gezondheidszorg. Er wordt nogal op de kap van de landbouwers gezeten, grotendeels onterecht. Als we niet uitkijken wordt het realiseren van gezonde voeding een heel moeilijke doelstelling.”
Veel liefde voor het vak
Ondanks al deze uitdagingen houdt fruitteler Karel Vaes van het vak. Met veel liefde. Passie. Fierheid. “2018 was niet goed, gelukkig hebben we nu een mooie kersenteelt gehad. We hebben de schade kunnen beperken. We hebben gelukkig goede klanten die onze producten en het werk valoriseren.”
En daarmee zijn we terug bij het begin: de teelt van lekkere peren, lekkere appelen en lekkere, zoete, dikke kersen. “Ik blijf kritisch en eerlijk. Ja, dat heb ik van thuis uit mee. Je krijgt echter zelden applaus voor syndicale inspanningen. Die zijn vaak ook niet geweten. Maar toch is het belangrijk dat we geloven in onszelf en in onze fijne producten en wedijveren voor een positieve context. En onze organisaties opschalen.
Het blijft ook verder zoeken naar de deurtjes en de poortjes in de markt. En weten dat het nooit stopt. We moeten als boer vermarkten, maar eigenlijk is telen fijner. Ja, ik word tussen mijn kersen oud. Verse en lekkere kersen, met de hand gesorteerd. Dat is uniek. En dat zullen we verder branden. Heel wat klanten werken er exclusief mee. Zijn ze niet goed, dan krijgen ze het geld terug”, lacht Karel Vaes. “Mensen vinden kersen het lekkerste fruit dat er is. Klanten rijden soms 200 km voor 5 kilo zoete, dikke kersen. Ik wil me verder blijven onderscheiden door kwaliteit en fijne productiemethoden voor alle betrokkenen.”
Meer informatie vind je op www.fruitmethartenziel.be. Fruitbedrijf Hellingenfort, Helshovenstraat 16A in Hoepertingen, neemt op zondag 15 september deel aan de Dag van de Landbouw. Je bent er welkom van 10 tot 18 u.
