Massage ideaal om stress bij paarden te verlagen

De boerderij waarin Jan is opgegroeid, is een familiebedrijf dat al verschillende generaties meegaat. Jarenlang had het gezin melkvee, maar de koeien verdwenen in de achtergrond toen de interesse omsloeg naar sla telen. “Tot we hoorden over de kracht van paardenmelk. We hadden altijd paarden en dus was het niet moeilijk om aan melk te komen”, vertelt Jan. De paardenmelkerij kwam in 1997 tot stand. Sindsdien steeg het aantal paarden zienderogen. Iets later kwam er naast de paardenmelkerij ook een pensionstalling bij. “Het fokken van springpaarden krijgt steeds meer aandacht. Vandaag wordt de fokkerij en pensionstal door mijn vader en zus geleid.”

Om paarden goede melk te laten geven is allereerst goed voer vereist. Dat moet van de beste kwaliteit zijn voor uitmuntende sportprestaties en vruchtbaarheid. “Het landbouwbedrijf telt bijna 90 ha aan landbouwgrond, waarvan een groot deel akkerbouw (mais, voederbieten, graan, aardappelen, graslanden). Het andere deel zijn weides. Het stro, hooi en voordroog zijn eigen productie, net als voederbieten en kuilmais.” Het rantsoen is in de winter (kuilmais, bieten en voordroog) voedsel met een hoge energiewaarde. Paarden die sportprestaties moeten leveren, krijgen ook krachtvoer in de vorm van een granenmix. “Maar het is niet al voer dat telt”, vertelt Jan. “Ook massage is goed voor het welzijn en de prestaties van het paard.”

Boerenzoon met liefde voor paarden

Van jongs af kende Jan een passie voor de natuur en dieren. Paarden, die vond hij aanvankelijk maar ‘gewoon’, maar de passie groeide. “Ik ben ertussen opgegroeid, misschien was dit de reden. Stal De Withoeve is een grote naam in de paardensport en ik heb het geluk gehad om vanaf heel jonge leeftijd ervaring met pony's en paarden te kunnen opdoen. Het kon ook niet anders of ik zou net als mijn zus ook de stap zetten naar het paardrijden”, vertelt hij.

Met zijn eerste paard, Sonate, was hij dan ook dolgelukkig. “Het was het ideale leerpaard. Met haar heb ik op hoog niveau gereden en kon ik deelnemen aan een topevent in de internationale paardensport, namelijk Jumping Mechelen. Verschillende jaren heb ik wedstrijden meegereden, naast springen, ook dressuur en cross. Het meest bijzondere was mijn deelname met Quevada Van De Withoeve aan de breederscup op Jumping Mechelen.”

Toen hij ging verder studeren verdween het paardrijden voor even naar de achtergrond. “Toen ik tijdens een reis door Mongolië oog in oog stond met een wild prezwalskipaard, veranderde dat weer. Ik werd er zo door geïnspireerd, dat ik mij voornam me weer met paarden te gaan bezighouden.”

Als het paard niet meekan...

Omdat Jan zoveel bezig is met paarden, merkte hij op dat er momenten zijn waarop het paard niet wil of beter gezegd niet kan. Stress of aandoeningen kunnen het welzijn van het paard sterk beïnvloeden. Daar wou hij iets aan doen. Na een clinic bij Bartels over dressuur leerde hij over chronische aandoeningen aan het bewegingsapparaat bij paarden die verkeerd getraind zijn. Daar kocht hij ook het boek van Gillian Higgins, waarin hij las over de beweging van het paard. “Daarin staat een heel stuk over de voordelen van paardenmassage. Na mij te hebben geïnformeerd over opleidingsmogelijkheden, besloot ik bij Massage Hippique te Weert (NL) de opleiding tot sportmasseur te starten.”

De opleiding die Jan volgde, bestaat uit 3 hoofdmodules. Een eerste module gaat over de verschillende handgrepen en massagetechnieken. Een tweede module is gericht op de hele anatomie van het bewegingsapparaat van het paard (skelet, spieren en gewrichten). Elke spiergroep heeft meerdere functies, die een sportmasseur moet kennen. Hierdoor weet je bijvoorbeeld waar je moet op letten als het paard moeilijkheden heeft om bepaalde oefeningen of bewegingen uit te voeren. In de derde module wordt in de praktijk gemasseerd.

Massage, goed voor meerdere diersoorten

Niet alleen bij paarden, ook bij honden, ezels en koeien kan volgens Jan massage ontspannend werken. De paardenman masseerde zelfs eens een hond. “Ze kunnen er net zo hard van genieten als een paard. Je bent alleen iets sneller klaar”, lacht hij. “Na het masseren kun je zien dat ze veel soepeler bewegen.” Bij koeien maakt hij de vergelijking met Wagyu-runderen. “Die worden gemasseerd om beter vlees te verkrijgen.”

Massage is echter meer urgent bij paarden die sportprestaties leveren. “De spieren worden veel meer op de proef gesteld, met als gevolg dat ze kunnen verzuren. Dan is masseren echt een goed hulpmiddel voor een vlotter herstel. Bovendien heeft massage een stressreducerende werking. In het melken is ontspanning ook belangrijk, anders laten ze de melk niet komen.”

Allereerst: stress vermijden

Het is zoals het spreekwoord zegt: beter te voorkomen dan te genezen. Stress bij paarden kan vermeden worden. De paardenkenner geeft dan ook wat tips mee bij het omgaan met het paard. Zo heeft het paard nood aan voldoende weidegang. Omdat het kuddedieren zijn, moet je ze ook niet isoleren. “Een wandeling met het paard in de natuur is ook goed voor paarden. Ze leren voorwaarts denken en het schept een vertrouwensband”, tipt hij.

Als je paarden traint, moet je uitkijken dat je niet te veel vraagt in een training. “Paarden worden vaak verkeerd getraind: er wordt te veel van hen verwacht of gevraagd, of ze worden onvoldoende lang in- of uitgestapt. Na een normale training is minimum 15 minuten uitstappen nodig.”

Daarnaast zijn er nog allerlei stressfactoren die ervoor zorgen dat paarden gespannen worden en spieren kunnen verkrampen. Eenzijdige arbeid is een belangrijke oorzaak van spierstijfheid. Transport van paarden naar wedstrijden brengt ook vaak veel stress. Ook een te kleine trailer en een donkere, kleine ruimte waar het paard in moet, zijn vaak heel stresserend, vooral voor jonge paarden.

Stress opmerken

Jan geeft ook mee hoe een paard zich gedraagt bij stress of pijn. Zo staat het dier vaak opgetrokken, staan de ogen groot en zweet het ook meer en sneller. “Bij het aanraken voelen ze vaak heel gespannen aan, alsof je een harde stevige kunststofplaat aanraakt. Er is weinig beweging in te krijgen.”

Het lijkt hem ook dat volbloeden stressgevoeliger zijn. “Dat merkte ik toen ik zo’n paard moest masseren. Het dier werd heel zenuwachtig, al bij de eerste aanrakingen. Dan is het dus heel belangrijk om afstand te nemen en eerst het vertrouwen te winnen van het paard.”

De masseur speelt dus ook een belangrijke rol. “Als de masseur zelf niet kan ontspannen of het juiste ritme kan vinden in de bewegingen, kan het vervelend zijn voor het paard en dus een lichte stress opleveren.”

Wel bij sport, niet bij ziekte

Is er een analogie met massage bij mensen net voor de sport? “Wel, een massage voor een wedstrijd kan zeker nuttig zijn, maar alleen als het paard al eens gemasseerd is geweest. Een paard kan na een massage namelijk heel anders aanvoelen. Als er al een langer (chronisch) probleem is, zorgt massage ervoor dat afvalstoffen in het lichaam zullen circuleren. Er wordt dus even meer gevraagd van het lichaam. Daarom geef je na een massage best een dagje rust. Stilstaan op stal is niet de bedoeling, daardoor kan er meer stijfheid optreden. Bied het paard weidegang of ga ermee aan de hand stappen. Massage na een wedstrijd is wel heel goed, zo kan het paard sneller herstellen en kan het paard verder worden getraind.”

Masseren is wel verboden bij koorts en kanker. De meningen over het laatste zijn echter wel verdeeld. “Het kan de kanker verergeren, maar in de laatste momenten van een paard kan het ook een stukje ontspanning brengen.” Heeft het paard kolieken, dan is het aangeraden eerst een dierenarts te consulteren. “Maar het masseren van de abdominale spieren kan verlichting brengen wanneer deze heel gespannen zijn. Zo kan een paard beter ademhalen en ontlasten.”

Tijdens massage letten op relax-signalen

Aan de signalen van een paard, kan de masseur zien of de behandeling aanslaat en de viervoeter zich ontspant. Zo zijn het ontspannen van de oogleden, kauwen, likbewegingen, trillen van de onderlip, of zelfs het geeuwen van het paard indicaties dat het kalm en relaxed is. “Bij ultieme ontspanning kan een paard bijna slapen”, lacht Jan.

Bij een eerste behandeling wordt het volledige paard gemasseerd. Daarbij wordt het de masseur duidelijk wat de probleemgebieden zijn. “De paardenmassagetechniek is vergelijkbaar met die bij een mens. Alleen kan een paard niet vertellen waar ze last hebben, dit moet je als masseur zelf kunnen opmerken.”

Bij een volgende behandeling wordt er extra aandacht besteed aan deze probleemgebieden, maar worden andere zones niet genegeerd. “Vaak treedt er compensatie op: als er probleemgebieden zijn, moeten andere spiergroepen – de compensatiegebieden – extra werken om de spieren in het probleemgebied te ontlasten. Deze compensatiegebieden moeten ook worden aangepakt. Het is echter niet altijd goed te voorspellen waar een paard zal compenseren.”

Essentiële oliën ontspannen

Jan gebruikt ook vaak essentiële oliën. Deze helpen het paard mentaal te ontspannen of zijn goed voor de spieren, gewrichten en weefsels. Hij heeft dan ook een heel gamma ter beschikking, zoals lavendel, basilicum, munt, wintergreen, rozemarijn, tijm en sinaasappel. “Voor een nors paard gebruik ik vaak sinaasappel en lavendel, die brengen rust en werken in op de gemoedstoestand.” Verder gebruikt hij de palpatie (een bepaalde handgreep in de massage) voor spiertesten en kan er wel eens een massagesteen aan te pas komen.

Veiligheid voor paard en masseur

Als de massage goed wordt uitgevoerd, dan blijft een paard wel staan. Zitten of liggen op het paard doet Jan niet, maar om goed de poten te masseren, gaat hij wel door zijn hurken. Veiligheid voor paard, maar ook voor de masseur blijft wel een belangrijk aspect. “Ik doe steeds een touw aan het halster en meestal staan ze ook op stal om ze te masseren. Het is belangrijk dat je een paard in een de voor hun vertrouwde omgeving masseert.”

De staldeur moet bovendien open blijven. “Moest er iets verkeerd gaan, dan kan ik naar buiten lopen. Ook gebruik ik bij het masseren steeds een veiligheidshand. Als ik bijvoorbeeld de rechterhals met mijn rechterhand masseer, dan zet ik de linkerhand voor de veiligheid tegen de dij van het paard aan. Zo kan ik niet geraakt worden mocht het paard schrikken.”

Marlies Vleugels