Interview over burn-out in de landbouw:‘Ondernemerschap is omgaan met risico’s en onzekerheid’

Steeds meer mensen lijden aan een burn-out. Ongeveer 1 op 10 bezoeken aan de huisarts heeft te maken met stress. Naar schatting hebben zo’n 30% van de psychische klachten waarvoor mensen hulp zoeken te maken met onnatuurlijke spanning. Ongeveer een tiende van alle werkenden ervaart stress. Een nieuw project in de Kempen zet in op burn-out therapie op de boerderij. De natuur, de dieren… het moet een heilzame werking hebben.

Maar ook in de landbouw zijn stressklachten helaas aan de orde van de dag. Greet Hillen groeide op als boerendochter. Haar vader en moeder hadden een kalvermesterij en daarnaast paarden. Door een scheiding maar ook financiële zorgen werd de boerderij verkocht. Vandaag is ze als burn-out-coach actief, ook binnen het Kempense project. Tijd voor een gesprek.

U noemt iemand die een burn-out-behandeling ondergaat een ‘coachee’. Geen klant of patiënt, zoals in de gezondheidszorg. Zit daar een gedachte achter?

Ik spreek liever van coachee dan van klanten of patiënten. Een coachee is iemand die gecoacht wordt, maar dus vooral zelf aan het werk is. Het is een neutrale term; er zit geen oordeel in. Ik vind de term klant wat afstandelijk, alsof je in een winkel staat. De term patiënt legt dan ook naar mijn smaak de nadruk te veel op het negatieve. Mijn nadruk ligt op zelfmanagement, op het positieve – het werken aan een oplossing.

Klopt het cliché dat het werk een burn-out vaak maar deels kan verklaren?

Soms liggen onderliggende trauma’s mede ten grondslag van een burn-out. Of ‘belemmerende overtuigingen’ die je bedoeld of onbedoeld hebt meegekregen als kind. Het is meer dan alleen de acute stress waar mensen onder lijden. Soms gaat een burn-out over in een chronische depressie. In dat geval wijzen we door. Ik denk dat we 20 tot 30% doorverwijzen voor meer verdiepende therapie bij een psycholoog of psychiater.

Ik kan me voorstellen dat mensen dat een moeilijke stap vinden. Geestelijke gezondheid, er is toch een stigma…

Inderdaad voelen veel mensen dat als een nederlaag. Het is ook een heftig gegeven. Mensen denken vaak dat ze de enige zijn. Zeker in de landbouw heerst een cultuur van hard werken, en minder van over dingen praten. Men heeft zijn trots, wat schaamte… Toch is dat praten heel belangrijk en ik hoop dan ook op een cultuuromslag in de landbouw. Vraag om hulp. Dat doe je ook als je een been breekt.

Het is intens, je moet alles bloot leggen. Het is maar natuurlijk dat mensen weerstand ervaren. Maar je moet het omdraaien: je wordt juist sterker, door een zwakte toe te geven. Ik noem dat de kracht van kwetsbaarheid. Naar een coach gaan is een kleinere stap dan een stap direct naar psycholoog of psychiater. Soms effent de coach de weg naar de psycholoog.

U neemt mensen met een burn-out mee naar de boerderij. Waarom is dat een goede plek voor een behandeling?

De open ruimte doet een mens veel goed. Mensen met een burn-out kunnen vaak niet relativeren, niet meer ver zien. Op een boerderij kun je ver kijken. Even weg van die 4 muren… het is bewezen dat het neurologisch positief werkt. En je komt symbolisch uit die tunnelvisie. Mensen met een burn-out zitten vaak binnen, komen moeilijk buiten en dan wordt dat gevoel dat er niet meer is dan die zorgen, steeds groter.

De sfeer is natuurlijk ook anders, zeker voor stedelingen.

Het is een andere energie. Het is groen, natuurlijk… er is stilte, rust. Het is een omgeving zonder al te veel prikkels, die je natuurlijk bijvoorbeeld in de binnenstad van Antwerpen wel voortdurend hebt. De omgang met dieren is ook heel gezond. Het brengt je in het hier en nu. Die koe moet nu gemolken worden, bij wijze van spreken.

Hoe raken mensen eigenlijk opgebrand? Hoe leidt stress tot een burn-out?

Het ontstaat door langdurige, voortdurende stress. Bij chronische stress neemt het reptielenbrein het roer over. Het oerbrein werkt traag, met logica en mentale processen. Het helpt je bijvoorbeeld te relativeren, het remt af. Het reptielenbrein is er 1 van snelle reacties. Het zet aan tot zweten, een verhoogde hartslag en maakt je impulsief. Wat mis gaat wanneer je een burn-out hebt, is dat de informatieoverdracht niet meer klopt. Je bent door de stress als het ware voortdurend in paniek over de korte termijn, door je reptielenbrein. Stress en paniek zijn normaal en met mate misschien gezond. Maar niet de hele tijd!

Dus dan grijpt je oerbrein in?

Als je oerbrein je continu moet bedaren, dan word je uiteindelijk doodmoe. Dan raak je opgebrand. De batterij raakt leeg en op den duur kun je die ook niet meer opladen. Bij voortdurende stress over de korte termijn, raakt de langetermijnvisie uit zicht. Het hoofd en het lichaam moeten elkaar terugvinden. Een ander probleem is ook waardering. Mensen moeten het gevoel hebben gewaardeerd te worden, dat hun inspanningen zinvol zijn. En dan is er nog de maatschappelijke kritiek...

De boerderij is een goede plek om burn-outs te behandelen. Maar boeren krijgen het natuurlijk ook… waarom zijn zij ondanks die heilzame omgeving kwetsbaar?

Landbouwers zijn steeds meer ondernemers geworden. Of moeten dat steeds meer zijn. Je weet van tevoren niet wat je gaat verdienen. Ondernemerschap betekent om kunnen gaan met risico’s en onzekerheid. Niet alle landbouwers zijn van nature ondernemers. Veel boeren zijn mensen van de techniek, van de praktijk. Sommigen komen misschien bedrijfsmatig in de problemen. Anderen lijden echt mentaal onder de onzekerheid. En wie geeft je een schouderklopje als je quasi alleen werkt?”

Landbouwers werken vaak alleen of in een kleine Égroep. Daardoor krijgen ze ook vaak maar weinig positieve feedback. Een ander kwetsbaar punt is het ontbreken van een sociaal netwerk. Dat geldt niet voor alle boeren, maar een deel heeft toch maar weinig collega’s, vrienden… altijd bezig met de boerderij. Het kan ook moeilijk zijn afstand te nemen van het werk. Bij een landbouwer lopen werk en privéleven door elkaar heen. Als je op het werk stress ervaart, kan je die privé ook moeilijker vergeten.

Je piekert dus te veel?

Gemakkelijker gezegd dan gedaan. Piekeren lost niks op, dus dat moet je aanpakken. Het is heel menselijk, maar alles dat je aandacht geeft, groeit. Schrijf op waar je over in zit. Zoek uit waar je energie lekt, maar ook waar je energie van krijgt. Vanzelfsprekend moet je die energie vast leren houden, maar ook op gaan wekken. Dingen doen die je energie geven. Zoek echte ontspanning.

Jan Cees Bron

Een burn-out aanpakken...

- Zoek naar de achterliggende oorzaak.

- Doe dingen die je ontspannen, waar je energie van krijgt. Iets waarbij je na thuiskomst denkt: ah, ik ben weer terug! Alles met een scherm werkt ‘helaas’ niet ontspannend.

- Leer nieuwe mensen kennen.

- Knuffel eens met je partner, daarbij komt een positief hormoon vrij.

- Beweeg wat meer, zonder daarin door te slaan. Veel boeren bewegen natuurlijk al veel.

- Indien van toepassing: matig alcoholgebruik.

- Bouw de dag goed af, zodat je gemakkelijker in slaap valt.

Zie voor tips ook: https://stressburnout.belgie.be/