Prei: makkelijk in de moestuin, lekker in de keuken
Nu de oogst in de moestuin begonnen is (denken we maar aan de vroege aardappelen, boontjes, worteltjes), komt er stilaan weer wat plaats vrij en kunnen we van start gaan met de teelt van latere gewassen zoals onder andere (winter)prei. Voor de liefhebber die op zoek gaat naar preiplantjes is het belangrijk om te weten of de gekochte plantjes wintervast zijn. Enkel dan kunnen de plantjes in de moestuin overwinteren
Wie zelf zijn plantjes opkweekt vanuit zaad, heeft keuze uit rassen van zomerprei (niet wintervast) of winterprei rassen. In de regel zijn beide teelten vergelijkbaar, maar het is nogal logisch dat de teelt van zomerprei vroeger in het seizoen begint, omdat de zomerprei reeds voor de eerste echte winterprik oogstrijp moet zijn.
Botanisch
Prei behoort tot de familie van de Alliaceae (uienfamilie). Net zoals de ui, bieslook, knoflook en sjalot behoort hij binnen deze familie tot het geslacht Allium (look). De wetenschappelijke benaming voor prei is Allium porrum. Prei is in ons klimaat een tweejarig gewas (bloeit in het tweede jaar), in de moestuin telen we hem als eenjarige. Prei, een kruidachtige plant met een typische, zij het milde, lookgeur, heeft een hele korte, ondergrondse stengel waarop zich aan de onderkant de wortels ontwikkelen en aan de bovenkant de bladeren die heel dicht bij elkaar staan en elkaar omsluiten. Het zijn deze bladscheden die een cilindervormig geheel vormen, de schacht, die geleidelijk overgaat in een waaier van groene bladeren.
Opkweek vanuit zaad
Op gespecialiseerde bedrijven worden de vroegste preirassen reeds uitgezaaid in december. Dit gebeurt in verwarmde serres bij een temperatuur van ongeveer 18° C. Deze plantjes worden uitgeleverd aan professionele preikwekers en zijn reeds begin mei klaar om geoogst te worden.
Ook voor de moestuin is zaad van vroege soorten (de zogenaamde zomerprei) beschikbaar dat reeds vanaf januari in een verwarmde ruimte uitgezaaid kan worden. Vanaf maart kan men de latere rassen buiten in de volle grond uitzaaien. Omdat de kieming vlugger gaat bij hogere temperaturen kan het zaaibed (men kan ook zaaien in kistjes) best worden afgedekt met plasticfolie. In de praktijk worden de wintervaste soorten enkele weken later uitgezaaid, zaaien kan tot einde mei.
Hou er wel rekening mee dat prei een trage kiemer is en afhankelijk van het zaaitijdstip en de kiemtemperatuur heel wat tijd nodig heeft om uit te groeien tot geschikt plantmateriaal. Wanneer de plantjes ongeveer een potlood dik zijn, kunnen ze worden gerooid (maak het zaaibed goed vochtig en maak de plantjes voorzichtig los) en zijn ze klaar om vollegronds te worden uitgeplant in de moestuin.
Uitplanten van de prei
Rond deze periode zijn de gezaaide preiplantjes van de winterrassen klaar om uitgeplant te worden op de vrijgekomen plaats in de moestuin. Voor diegenen die zelf geen prei uitgezaaid hebben, zijn de preiplantjes nu volop beschikbaar in de handel. Prei heeft behoefte aan een goed en diep bewerkte bodem met een hoog humusgehalte en geeft de voorkeur aan een zonnige, beschutte standplaats. Voor de plantjes de grond ingaan worden de worteltjes gelijkgesneden op een lengte van +/- 3 cm (zeker niet te kort terugsnijden).
Ook het groene blad wordt flink teruggesneden (snij alle plantjes op gelijke lengte) om het planten te vergemakkelijken, de verdamping te verminderen en de hergroei te bevorderen. Voor het maken van de plantgaten kan men zich in de handel een preiplanter aanschaffen, waarmee men op een eenvoudige en snelle manier een aantal plantgaten tegelijkertijd kan maken. Men kan hiervoor ook een aangescherpte borstelsteel gebruiken, waarmee men om de 15 cm een ongeveer 15 cm diep gat in de grond maakt. De afstand tussen de rijen bedraagt voor vroege soorten 30 cm, voor late soorten 40 cm. Vervolgens worden de plantjes in de gaten “gepoot”.
De gaten worden niet dichtgemaakt, maar met een gieter zonder broes vol met water gegoten. Hierdoor spoelen de gaten (gedeeltelijk) dicht, is de grond goed vochtig (in zomerse omstandigheden zeer belangrijk) en blijft de bodem voldoende luchtig. Voor het bekomen van een zo lang mogelijke witte preistengel is het belangrijk om voldoende diep te poten. Enkel het gedeelte onder de grond zal, bij gebrek aan licht, uitgroeien tot de witte preistengel. Eventueel kan men tijdens het groeiseizoen de plantjes aanaarden, waardoor men een langere witte stengel bekomt.
Oogsten
Het ras is bepalend voor het oogsttijdstip. De zomerrassen groeien veel sneller, worden minder zwaar en zijn fijner van structuur dan de winterrassen. Zomerrassen kunnen tijdens het groeiseizoen steeds vers geoogst worden voor gebruik. Ten laatste begin september moeten de resterende planten geoogst en eventueel ingevroren worden om te bewaren, anders vormen ze bloeistengels waardoor ze onbruikbaar worden in de keuken. Herfstprei, die wat langzamer groeit en wel wat vorst verdraagt, dient voor het jaareinde gerooid te worden.
De kwaliteit van deze wat grovere prei gaat bij strenge vorst vlug achteruit. Winterprei is een langzame groeier en vormt een grove, robuuste plant, die beter groeit bij lage temperaturen en zeer vorstbestendig is. Deze rassen blijven 's winters in de moestuin en kunnen naar believen geoogst worden tot eind april. Dit is afhankelijk van het ras. Doordat prei een tweejarig gewas is, zullen de planten die nog langer in de moestuin blijven, gaan “doorschieten” (bloeien) en niet meer geschikt zijn als groente.
Weetjes
-Prei houdt niet van onverteerde organische meststof. Werk stalmest en groenbemesters in voor de winter of gebruik goed verteerde compost. Prei heeft een grote behoefte aan stikstof (N) en kalium (K). Geef aan het begin van de teelt eventueel wat kunstmest met een (+/-) gelijke verhouding N/K. Tijdens de teelt kan men nog wat extra (snelwerkende) stikstof toedienen.
-Prei is gevoelig voor aantasting door rupsen van de preimot en larven van de preivlieg. Door te starten met voldoende sterk plantgoed en water te geven tijdens droge periodes (zodat de prei vlot doorgroeit), kan men aantasting trachten te vermijden. Ook insectengaas tijdens het begin van de teelt kan schade door deze insecten voorkomen.
-Het (normale) Belgische klimaat is uitermate geschikt voor de teelt van kwalitatieve en smakelijke prei.
