De SmaakBoerderij van Rik Calus en Tine: ‘Velen denken traditioneel, maar het kan anders’
Eén ding is zeker: als de resultaten die worden geboekt recht evenredig zijn met de bevlogen manier waarop Rik en Tine hun betoog houden, dan is de niet zo vanzelfsprekende uitdaging nu al geslaagd.
Hun job mag dan al hoofdzakelijk uit advies- en dienstverlening bestaan, het gezamenlijk project in de herstellende landbouw krijgt elke dag een praktijkgerichte toets mee.
Na één jaar zijn de geboekte resultaten en bevestigde indrukken al mooi, toch meer dan voldoende om er een sterk en wel over nagedacht vervolg aan te breien. “We leven nu in die realiteit en pakken die nu ook aan.”
Sterke verbondenheid
Wat de trigger was? “De interesse in paarden”, zegt Tine. “We wilden op een goede en natuurlijke manier paarden houden. Zonder slaaf te zijn van onze paarden, maar hen het allerbeste én het meest natuurlijke geven. We beschikken nu over 2 ha grond en wilden aan de paarden zoveel mogelijk kwaliteit geven en voor ons zo min mogelijk werk en zorgen.” Het ant-woord: de paddock paradise. “Paarden hebben de vrije ruimte om in de weide rond te stappen. De paarden hebben altijd toegang tot de paden die rond de verschillende weideblokken liggen. Ze drinken, eten en rusten op verschillende plaatsen. De weide is verdeeld in blokken, die afwisselend begraasd worden. Er zijn ook 3 eetplaatsen, dus ze moeten even nadenken als ze willen eten. Het is hun keuze: de paarden kiezen. Als ze eens 100 m in galop willen rennen, kunnen ze dat ook. De paden zijn omringd door eetbare bomen en struiken waar de paarden, weliswaar vanop afstand, toegang toe hebben. We gaan voluit voor een natuurlijke habitat.”
Hun project begint maar eindigt niet bij die paarden. “Alles draait rond de grond, rond een gezonde bodem. We willen de grond béter maken. Dan komen we uit bij de principes van de herstellende landbouw. Dan moet je wel afstappen van de traditionele landbouw en nog meer gaan nadenken over bijvoorbeeld waterhuishouding, over minerale huishouding... Het is voor ons dan maar een kleine stap naar het composteren van de mest van onze paarden. Dat is de ideale voedingsbodem voor het gras. De paardencompost is een bijzonder waardevolle grondstof en uitermate geschikt en veilig om die op de weides aan te brengen.”
En op die weides met paardencompost gemest gras werd met succes een project met een 20-tal rondscharrelende vleeskippen opgestart. “De focus ligt op kwaliteit: van vlees, dierenwelzijn en duurzaamheid. We merken een grote interactie tussen de rondscharrelende kippen, die met een mobiele kippenren telkens weer een andere plaats krijgen. Zo wordt hun mest ook op een egale manier op het gras verspreid. En na hun verplaatsing gaan ze telkens weer op een andere plaats zoeken naar insecten. Ook die mest doet positief werk: malser gras, dat dan weer ideaal is voor de grazende paarden.”
Labels zijn regels
“Anderen passen deze principes in Europa op veel grotere schaal toe, en het is intussen bewezen dat het ook voldoende rendabel kan zijn. Zo reageren afzet en consument positief op onze vleeskippen. Zo is er een traiteur uit de buurt die sterk geïnteresseerd is voor de uitbouw van haar zaak om meer weidedieren te presenteren en zo ook het vlees van onze grasgekweekte vleeskippen in het assortiment op te nemen.”
Is de volgende stap ‘bio’? “We zoeken momenteel bijvoorbeeld naar goede biovoeders, met zo weinig mogelijk soja en we kweken onze kippen op een zo natuurlijk mogelijke manier. We houden niet zo van die labels, alles wordt dan weer aan voorwaarden en regeltjes gekoppeld. Natuurlijker dan de natuur bestaat niet. Ik heb de voorbije jaren enorm veel gelezen en geleerd. Uiteraard boeken we die resultaten niet van vandaag op morgen. Dat vraagt de nodige tijd. Met vallen en opstaan zetten we stappen vooruit en de praktijk leert ons intussen dat we de juiste weg bewandelen. Iedereen is hier welkom om te komen kijken wat we doen. We geven ook heel graag uitleg. Dat verhaal vertellen, is belangrijk. En daarmee spelen we ook uitgebreid in op de vernieuwde belangstelling in deze coronatijden voor bijvoorbeeld de korte keten.”
In een luxepositie
Rik en Tine leven niet van hun landbouwproject, wat een slok op een borrel scheelt. “Dat klopt en we zijn ons daar heel goed van bewust”, vult Tine aan. “We zitten in een luxepositie. Ons loon halen we elders uit. Maar toch, het is een bewuste keuze, die we graag uitdragen in de gemeenschap. Voor anderen gaat dat inderdaad soms niet. Er werden stallen gebouwd, zware investeringen die verder moeten afgelost, tradities die blijven leven. Men doet verder, ondanks alles, maar vooral uit passie, uit liefde voor de stiel. We weten dat heel goed. We hebben daar heel veel respect voor.
Maar die herstellende landbouw is volledig ons ding. En we hebben ondertussen ook ondervonden dat het vaak heel belangrijk is om zelf de klik in het hoofd te maken: ‘Als het goed is voor de bodem, is het goed voor de boerderij’. Het kan ook anders. Daar zijn we rotsvast van overtuigd. Wie weet dat een van ons beiden er later voltijds mee doorgaat.”
Paarden, kippen, aangevuld met schapen of vleesvee, straks ook bomen met walnoten en kastanjes – voor onder meer olie – en de aanplant van klein fruit, een rondscharrelend varkentje. En in hun ideale wereld wordt dat later allemaal dichtbij verkocht in een kleine hoevewinkel. Verticale landbouw dus, op een klein landbouwareaal. “Waar teelten elkaar niet in de weg staan, maar elkaar versterken. 3D-boeren, zeggen we wel eens. In een extra dimensie. Ons plan in de praktijk omzetten, geeft ons energie. Zonder ook de economische realiteit uit het oog te verliezen.
We zijn niet naïef, rekenen realistisch en bekijken stap voor stap. Joël Salatin, Richard Perkins... (auteurs die schreven over regeneratieve landbouw) het zijn allemaal voorgangers. En ook dichter bij huis vinden we gelijkgestemde zielen, dus er wordt veel kennis en ervaringen uitgewisseld. Heel open, met voorop kennisdeling en uitwisseling van informatie. Door in overleg te gaan, bereik je meer.” Het is ook meer dan agroforestry. “Een bos met beesten, zeggen we wel eens lachend. Daar willen we naar werken. Agroforesty kan een tussenstap zijn. Wij willen nog vele stappen verder gaan”, aldus Tine.
Landbouwer worden, het is met de huidige regelgeving bijvoorbeeld niet eenvoudig om subsidies en vergunningen te krijgen. “We vallen wel eens tussen de mazen van het net. Het zou fijn zijn dat initiatieven voor herstellende landbouw meer gesubsidieerd worden. Zelf ben ik bijvoorbeeld meer voorstander van subsidies die afhangen van het organisch materiaal in de bodem. Laat de boer dan als ondernemer zelf de vrijheid wat hij er met welke dieren en met welke planten en gewassen doet”, weet Rik.
Omdenken is belangrijk
Nog een ander voorbeeld. “Landbouwers zaaien groenbedekkers als vanggewassen in. Laat daar een kudde koeien over lopen. Het is een lekker mals eiwitgewas. Die bedekkers zullen worden vertrappeld, maar dan moet je die niet meer inwerken en kan je enkele werkgangen uitsparen. Omdenken, dat is belangrijk. Ook landbouworganisaties zouden dat meer moeten doen. Er wordt volgens ons vandaag te veel gefocust op de omzet. Ik begrijp heel goed van waar die ingesteldheid komt: oorlog, honger, subsidies om voldoende voedsel te hebben...
Subsidies zijn nodig om te overleven, om zelfs nog maar rond te komen. Die marges zijn voor de landbouwers zo klein geworden. Ook internationale handelsverdragen spelen een belangrijke rol. Zijn de producten die worden geïmporteerd voldoende kwalitatief, in de breedst mogelijke zin van het woord? Weet en beseft de consument nog voldoende wat kwaliteit is? Moet die ook soms niet worden heropgevoed of wordt die zo gebrainwasht door bepaalde schakels in de voedselketen?”
Onderwijs, heropvoeding, evangelisatie...“Of ik mij een predikant voel? Nee, heel zeker niet”, lacht Rik. “Ik vertel er wel met enorm veel passie over: over het waarom, over het hoe, en aan de hand van de praktijk, de eigen praktijk. De producten zijn ook beter, maar het komt er vooral ook op aan om die consumenten in heel dat verhaal mee te hebben. Ja, dit is ons levenswerk dat onze band alleen nog maar sterker maakt. Het is ons kindje. We doen niks liever dan met de natuur bezig te zijn. Met de paarden, de kippen, wroeten met de handen in de aarde, buiten zijn, tussen de beesten zitten.”
Het draait rond bewustmaking, rond het in vraag stellen van enkele principes. Zonder alles overboord te gooien. “Veehouders zouden bijvoorbeeld mits kleine aanpassingen al mooie resultaten kunnen boeken met meer en beter geplande begrazing. Zo zouden runderen in de winter kunnen doorgrazen, zo heb je minder voordroog maïskuil nodig. Pas op, ook wij slagen daar nog niet in. Ons bodemleven is nog te zwak, waardoor het gras moeilijk de aanwezige stikstof kan opnemen en dus nog te traag groeit. Meer organisch materiaal in de bodem is dus onze prioriteit om het jaar rond te kunnen grazen.”
Verder resultaten boeken
Hoe vader André Calus, gepokt en gemazeld in de landbouw, tegen dit alles tegenaan kijkt? “Het zorgt voor aangename gesprekken en discussies. De eerder traditionele landbouwer tegenover een progressieve boer. Hij steunt ons voluit en respecteert wat we doen. Alleen resultaten zullen hem voldoende overtuigen. Als directeur van een onderzoekscentrum stond hij altijd open voor nieuwe ideeën en nieuwe kansen, ook nu. Of het lukt, wijst de toekomst uit. We konden dit 20 jaar geleden ook niet. Ook die ideeën zijn gerijpt. We hebben ook een weg en veel tijd nodig gehad om te komen waar we nu zijn. Dat landbouwverhaal is gegroeid door hier te komen wonen. En daar werken we nu keihard aan.”
