Botanische tulpen: kleinbloemig, vroegbloeiend en bijzonder elegant

Door selectie – tulpen maken van nature gemakkelijk mutanten – en gerichte kruisingen ontstonden er letterlijk ontelbare cultivars. Om het overzicht enigszins te behouden werd het sortiment Tulipa cultivars door plantkundigen ingedeeld in 16 groepen (Classified List of Tulip Names). De eerste 15 groepen bundelen de cultivars, de zestiende groep verzamelt de botanische tulpen of de soorten zoals ze in de natuur voorkomen. En het is deze groep die we in dit artikel wat nader bekijken.

Tulpen in de natuur

In de natuur treffen we tulpen voornamelijk in Azië aan in de bergketens van de Himalaya. Tulpen zijn dus van oorsprong bergplanten. Er zijn meer dan 150 soorten tulpen bekend en er worden nog steeds nieuwe soorten ontdekt. Hun oorspronkelijk groeigebied verklaart meteen ook hun groeiritme: 3 maanden groeien, bloeien, energie opdoen voor het volgende seizoen en verdrogen, en dan valt er al opnieuw sneeuw. Dit maakt dat deze tulpen, als ze in onze tuinen onder de juiste omstandigheden worden aangeplant, zeer sterk zijn en jaar na jaar opnieuw opduiken en soms zelfs, geholpen door muizen, de hele tuin rondgaan. Botanische tulpen blijven laag. Ze hebben een korte steel en bloeien met kleine, vaak stervormige, soms geurende, bloemen. De tulpjes verwilderen goed, dus ze kunnen in de grond blijven staan. De botanische tulp komt in vrijwel iedere kleur voor, zelfs in het paars, bruin en fluorood.

Bostulp (‘Tulipa sylvestris’)

In tegenstelling tot alle andere botanische tulpen is er eentje die ook bij ons heel af en toe kan worden waargenomen in de natuur, voornamelijk op de as Antwerpen-Mechelen-Leuven, met een stabiele populatie in het provinciaal domein Rivierenhof in Deurne. Oorspronkelijk groeit deze tulp in het Middellandse Zee-gebied en werd ze gelijktijdig met de Ottomaanse tulpen in Noord-Europa geïntroduceerd. Daar kwam ze vaak terecht op grote landgoederen en in kasteeltuinen. In tegenstelling tot de andere tulpensoorten kon zij uit deze tuinen ontsnappen en vestigde ze zich heel lokaal in de vrije natuur. In tegenstelling tot wat haar naam doet vermoeden is het geen bosplant, maar geeft ze de voorkeur aan een groeiplaats in de volle zon. Eens goed ingeburgerd, vermeerdert ze zichzelf door middel van ondergrondse knolletjes en kleurt ze in het voorjaar hele oppervlakten felgeel.

Botanische tulpen in de tuin

Botanische tulpen worden wel eens ‘tulpen voor luie tuiniers’ genoemd, omdat ze weinig tot geen zorg nodig hebben. Oktober en november zijn de meest geschikte maanden voor het aanplanten van de tulpenbollen (in september en december lukt het ook wel). Plant de bolletjes voldoende diep (10 tot 15 cm) om schade door strenge vorst te vermijden. Bijna alle soorten gedijen het best in de volle zon in goed doorlatende grond en doen het ook goed in een verwilderd stukje gazon. Na de bloei in het voorjaar kan je het best de uitgebloeide bloemen wegknippen. De stengels en het loof laat je afrijpen tot ze vergeeld zijn en je ze makkelijk uit de grond kan trekken. Als de bolletjes het naar hun zin hebben, ben je daarna verzekerd van vele jaren tuinplezier.

De bolletjes zijn nu overal te koop. In de tuincentra vind je tussen het gangbare assortiment bloembollen ook wel enkele soorten botanische tulpen. Via de gespecialiseerde handel (tuinbeurzen, internet of op bestelling bij je vertrouwde tuincentrum) kan je een keuze maken uit vele tientallen soorten botanische tulpen. Het overzicht van enkele bijzondere soorten dat hierna volgt is dus verre van compleet.

Enkele mooie tuinsoorten

Tulipa humilis Deze tulp had ik zelf in de tuin en verraste me telkens opnieuw vroeg in het voorjaar (maart) met zijn bekervormige, violetkleurige bloemen, die zich op zonnige dagen volledig openplooien als een ster, zodat het gele hartje zichtbaar wordt. Deze soort houdt van een eerder vochtige grond en doet het beter in de halfschaduw dan in de volle zon. Zoals haar naam zegt – ‘humilis’ betekent bescheiden – wordt het tulpje maar 15 cm hoog, maar het is naar mijn mening een echte tuintopper.

T. acuminata Dit is een tulpensoort die afkomstig is uit Turkije en die vooral opvalt door haar vreemd gevormde bloemen. Uit de lange, dunne bloemknoppen komen in april lange, smalle bloemen in een gele kleur met rode strepen, die zich openen tot spinachtige bloemen. Hoogte: tot 40 cm.

T. kaufmanniana Dit is een van de makkelijkste soorten om te laten verwilderen. De bloemblaadjes zijn niet spits maar stomp en de bloemen gaan bij het eerste straaltje zon heel wijd open. Daardoor lijken ze op een waterlelie. De licht geurende bloemen hebben een roodachtige buitenkant en zijn aan de binnenkant roomwit met een geel hart. Hoogte: 20-25 cm. Bloei: maart-april.

T. orphanidea Dit is een bijzonder tulpje van zo’n 20 cm hoog dat bloeit in april-mei met oranjerode bloemen met een zwart hartje. De cultivar ‘Flava’ heeft gele bloemen met rode topjes, die aan de buitenkant een zweem van groen en oranje hebben. De cultivar ‘Splendens’ heeft koperbronzen bloemen met een scharlaken gloed op de buitenkant van de blaadjes.

T. praestans Dit is een van de bekendere botanische tulpen waarvan uit iedere bol tot wel 5 bloemen tevoorschijn kunnen komen. De brede grijsgroene bladeren hebben een opvallende middennerf. Deze tulp bloeit in april-mei met oranjerode bloemen. Hoogte: 30 cm.

T. undulatifolia Deze tulpensoort werd door Wilhelm Eichler ontdekt in Iran en wordt ook vaak verhandeld onder de naam T. eichleri. De vuurrode bloemen met een zwart hart zijn in verhouding tot de gehele hoogte van de plant (25 cm) opvallend groot. Op een zonnige plaats die in de zomer goed droog blijft, kan deze tulp gemakkelijk verwilderen.

Geert Brantegem