Hoe ziet de toekomst van het GLB eruit?

Tot op het laatste moment onderhandelde de Europese Commissie nog over de details, maar in de late namiddag van 16 juli kon een zichtbaar vermoeide Ursula von der Leyen dan toch haar plannen voor de volgende meerjarenbegroting van de EU (MFK) voorstellen. “Dit is een begroting voor een nieuw tijdperk, die past bij de ambitie van Europa, de uitdagingen van Europa aanpakt en onze onafhankelijkheid versterkt.”

De Commissie bepleit een meerjarenbegroting die 1,26% van het bruto nationaal inkomen (bni) van de EU bedraagt. Dat komt volgens communicatie van de Commissie overeen met ongeveer 2.000 miljard euro (2 biljoen euro). Het gaat om een forse toename. “De meest ambitieuze meerjarenbegroting ooit”, aldus Von der Leyen. In de huidige periode van 2021 tot 2027 beschikt de EU over zo'n 1.200 miljard euro of 1,1% van het bni, het uitzonderlijke coronaherstelfonds van 800 miljard euro niet meegeteld

Critici wezen direct op het feit dat de Commissie in werkelijkheid maar 1,8 biljoen euro vrijmaakt voor de beleidsprogramma’s van de EU. Het uitvoerend orgaan zou in haar eigen communicatie de toekomstige inflatie en de terugbetaling van leningen voor het Coronaherstelplan meetellen.

Het voorgestelde budget is amper genoeg om de kosten van het verleden af te betalen, zeggen socialistische Europarlementariërs Kathleen Van Brempt en Bruno Tobback. “Laat staan om de investeringen in onze toekomst te financiëren.” Waarschijnlijk zal het uiteindelijke bedrag nog dalen tijdens de aanstormende onderhandelingen.

Wat verandert er nog in het volgende MFK?

De meerjarenbegroting zou niet enkel fors toenemen, ook de opmaak ervan zou beduidend veranderen. Grote traditionele uitgaveposten als landbouw en het cohesiebeleid worden met andere fondsen, zoals migratie, grensbewaking en veiligheid, ondergebracht in ‘Nationale en regionale partnerschapsplannen’. Die zouden over een totaal budget van 865 miljard euro beschikken.

Landbouw en cohesie zijn uitgavenposten waarbij elke lidstaat tot dusver specifieke enveloppes ontving. De Commissie wil echter komaf maken met de wirwar aan fondsen en uiteenlopende criteria in de Europese begroting en voortaan met elke lidstaat één nationaal plan uitwerken voor al die steunmaatregelen. Dat zal volgens haar eenvoudiger en transparanter zijn, en meer op maat van elk land afgestemd. Uitbetalingen worden ook strikt gekoppeld aan respect voor de rechtsstaat.

Hoeveel geld gaat naar landbouw?

Het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (GLB) staat dus niet meer op zichzelf. Landbouwbeleid wordt net zoals cohesiebeleid, grensbeheer en sociaal beleid ondergebracht in ‘Nationale en regionale partnerschapplannen’. De verdeling van de fondsen wil de Commissie koppelen aan de opmaak van een nationaal plan per lidstaat. Nationale overheden zullen dus zelf kunnen kiezen welke beleidsdomeinen prioritair zijn voor hen, zolang ze voldoen aan de doelstellingen van de EU.

Wel vrijwaart de Commissie zo’n 300 miljard euro voor inkomenssteun van boeren. Een daling van minstens 20% ten opzichte van de 386,6 miljard euro die in de huidige begroting (2021-2027) naar het GLB gaat, met zo’n 290 miljard euro voor directe inkomenssteun, maar ook nog eens 95 miljard voor plattelandsontwikkeling.

Eurocommissaris voor Landbouw Christophe Hansen benadrukte in de landbouwcommissie van het Europees Parlement dat die 300 miljard euro het absolute minimum is dat lidstaten zullen uitgeven aan landbouw. “Lidstaten zullen meer geld kunnen investeren naargelang hun noden en plannen voor andere beleidsdomeinen.” Volgens Hansen blijft het GLB een prioriteit voor en hoeksteen van het EU-budget. Hij beloofde Europarlementsleden een pint mochten ze een voorstel vinden dat geld uit de zakken van boeren neemt.

Wat plant de Commissie nog voor de Europese landbouw?

Heel wat, maar de precieze impact van wat de Commissie plant voor het volgende GLB is nog moeilijk in te schatten. Bij het ter perse gaan van dit artikel zijn de documenten nog niet gepubliceerd.

Oppervlaktegebaseerde inkomenssteun blijft, maar met degressiviteit en aftoppingen moet er meer geld gaan naar landbouwers die het echt nodig hebben: jonge boeren, en kleine en familiale landbouwbedrijven.

De gevrijwaarde inkomenssteun zal ook breder gedefinieerd worden dan enkel op oppervlakte gebaseerde steun. Het bevat ook andere subsidieprogramma’s voor boeren, zoals agromilieumaatregelen en investeringssteun voor jonge boeren. “De GLB-gereedschapskist blijft vol”, belooft Hansen. “Het inkomen en de steun van boeren is veiliggesteld en ze kunnen met meer vertrouwen plannen en investeren.”

“Inflatie zal de waarde van die steun niet uithollen.” Een automatisch instrument voor inflatieaanpassing moet boeren beter beschermen tegen onvoorspelbare prijsschommelingen. De Commissie wil de waarde van de landbouwcrisisreserve verdubbelen naar 6,3 miljard euro.

Lidstaten zullen meer mogen uitgeven onder de post gekoppelde inkomenssteun. Die verhoogt in het voorstel van 13% naar 20%. “Met een extra 5% mogelijk voor sectoren en regio's die dit het meest nodig hebben, zoals veehouderij en gevoelige grensgebieden.”

Stimulansen vormen de kern van het nieuwe beleid. “We stappen af van ingewikkelde, dwingende vereisten naar een systeem dat boeren beloont voor hun extra inspanningen om de bodem, het water, de biodiversiteit en het dierenwelzijn te beschermen.”De Commissie voegt ecoregelingen en agromilieumaatregelen samen in één enkele, door de lidstaten medegefinancierde agromilieumaatregel. Daarin is ook meer ruimte voor maatwerk door de lidstaten dan de huidige milieuconditionaliteiten.

Er komt tot slot een forfaitair bedrag van maximaal 200.000 euro om landbouwbedrijven te helpen met ambitieuze transitieplannen, en een starterspakket voor jonge boeren met meer steun per ha en startsubsidies.

Waar haalt de Commissie het geld?

De stijgende uitgaven moeten uiteraard ook gefinancierd worden. Het zijn de lidstaten die het gros van het geld ophoesten, maar von der Leyen wil naar eigen zeggen de nationale bijdragen ‘stabiel’ houden. “De budgettaire capaciteit van de lidstaten wordt beschermd”, suste ze op een moment dat vele lidstaten de grootste moeite hebben om de overheidsfinanciën onder controle te houden.

De nationale bijdrages worden aangevuld met zogenaamde eigen middelen. De Commissie zet voor deze meerjarenbegroting volop in op nieuwe eigen inkomsten, met onder meer een heffing voor bedrijven met een omzet van minstens 100 miljoen euro, een belasting op elektronisch afval, een taks op tabaksproducten en een deel van de inkomsten uit CO2-uitstootrechten en de koolstofgrenstaks. Ze raamt dat de totale eigen inkomsten zo kunnen toenemen tot bijna 60 miljard euro per jaar.

In het lijstje met nieuwe EU-belastingen ontbreekt nog de Europese digitaks, een belasting op grote digitale bedrijven zoals Google en Meta, zeggen onder andere de cd&v-Europarlementsleden en Groen-parlementslid Sara Matthieu. Het Europees Parlement zijn klassiek grote voorstanders van meer eigen middelen voor de EU.

Hoe reageren boeren op de aankondiging?

Kwaad. Enkele honderden boeren betoogden woensdag, nog voor details van het commissievoorstel bekend waren, voor het Berlaymontgebouw uit vrees voor besparingen. Naast Belgische organisaties – Boerenbond, het Algemeen Boerensyndicaat (ABS), de Fédération Wallonne de l'Agriculture (FWA), de Fédération unie de groupements d'éleveurs et d'agriculteurs (Fugea) en de Fédération des jeunes agriculteurs (FJA) – namen ook boerenorganisaties uit Polen, Italië, Spanje, Frankrijk, Oostenrijk, Griekenland, Ierland, Portugal en Servië deel aan deze Europese mobilisatie.

Volgens de boeren bespaart het MFK-voorstel van de Commissie te veel op landbouw. Ze vrezen ook het verdwijnen van een toegespitst budget voor Europees landbouwbeleid en de renationalisatie ervan, nu het GLB opgaat in de ‘Nationale en regionale partnerschapsplannen’.

De voorstellen getuigen volgens ABS en Jong ABS van schijnheiligheid, niet van oprechtheid. Volgens ABS moet het GLB ook in de toekomst de basis blijven voor een strategische Europese voedselproductie op het niveau van de lidstaten. “De kleinschalige familiale Vlaamse stadslandbouw heeft immers andere noden dan de Oost-Europese megabedrijven.” Ook vanwege administratieve belemmeringen en een niets ontziende controledrang is er volgens ABS nog heel wat aanpassingswerk mogelijk.

Philippe Duvivier, voorzitter van de FWA, hekelde het ‘budgettaire geknutsel’ van de voorzitter van de Europese Commissie, Ursula von der Leyen, en riep op tot ‘solidariteit tussen staten om de toekomst van de komende generaties veilig te stellen’. “We zullen deze toekomst niet kunnen verzekeren zonder een sterke, verenigde en gemeenschappelijke landbouwbegroting.”

Boerenbond noemt het MFK-voorstel een slag in het gezicht van de sector en een aanslag op het landbouwbudget, dat met een vijfde krimpt. “De begroting staat in schril contrast met de woorden van von der Leyen eerder dit jaar dat de landbouw een strategische sector is”, aldus de Boerenbond. De organisatie beloofde alvast dat het niet bij de actie van woensdag blijft en roept lidstaten en het Europees Parlement op hun verantwoordelijkheid te nemen. “Toon dat het je echt menens is met de rol van de landbouwsector in het kader van veiligheid, economie en voedselautonomie van Europa.”

Al maanden maken landbouworganisaties duidelijk dat ze steigeren bij de plannen van de Commissie voor het volgende MFK en GLB. Daarbij toonden ze zich strijdvaardig. “Mijn tractor staat klaar”, zei de voorzitter van Copa eerder. Op welke manier is nog niet duidelijk, maar de Europese koepelorganisatie is van plan zich te mobiliseren.

Wat vindt het Europees Parlement ervan?

(Belgische) Europarlementariërs waren over het algemeen bijzonder kritisch voor de Commissie. Ze zijn er dan ook van overtuigd dat landbouwers zullen lijden onder de geplande hervormingen.

Het Europees Parlement had zich eerder al uitgesproken tegen het samenvoegen van fondsen, waaronder die voor landbouw en het cohesiebeleid, in ‘Nationale en regionale partnerschapsplannen’, zoals de Commissie dat wil. Die aanpak ‘dreigt beleid dat concrete resultaten heeft opgeleverd en de levensstandaard heeft verbeterd te ondermijnen’, aldus de rapporteurs voor de meerjarenbegroting in het Europees Parlement in een gezamenlijk persbericht. Ze vrezen vooral dat de rol van de lokale en nationale overheden verzwakt wordt, en dat landbouwers worden opgezet tegen de regio's, of de regio's tegen de nationale overheden.

“We zullen geen begroting goedkeuren dat gefragmenteerde nationale plannen promoot zonder link met Europese doelstellingen. Europa heeft nood aan een gedeelde visie, niet 27 verschillende boodschappenlijstjes”, aldus de parlementsleden nog. Ze vinden ook dat de lidstaten ‘geen excuus’ hebben om een akkoord te bereiken over nieuwe inkomstenbronnen.

“In plaats van samen sterker te worden, dreigen we toe te kijken hoe de verschillen tussen lidstaten groter worden. De nieuwe architectuur komt de facto neer op een nationalisering van het Europees budget”, zeggen Europarlementsleden van Vooruit. “Net op een moment dat het Europese budget de kloof tussen de lidstaten zou moeten verkleinen en het Europese belang bijkomend zou moeten dienen.”

De liberaal Benoît Cassart betreurt het dat het budget voor landbouw met 20% wordt verlaagd en dat het wordt ondergebracht in één fonds. “Het plan van de Europese Commissie zal leiden tot een renationalisatie van het GLB en een verlies van eenheid op Europees niveau”, waarschuwde hij. Europese boeren met elkaar laten concurreren zou ‘zelfmoord’ zijn in een wereldmarkt die al ‘zeer concurrerend’ is.

Volgens Yvan Verougstraete (Les Engagés) schuilt achter de flexibiliteit die de Europese Commissie voorstelt het risico dat boeren in de steek worden gelaten. “Als elk land financiert wat het wil, hoe het wil, zonder een sterk gemeenschappelijk kader, zal het GLB datgene verliezen wat het tot een echt Europees beleid maakt. Het zou slechts een coördinatie-instrument worden, ontdaan van zijn ambitie en samenhang”, aldus het Europarlementslid en voorzitter van Les Engagés.

Wouter Beke (cd&v) verwelkomde de flexibiliteit van de begroting, die 400 miljard voorziet voor toekomstige crisissen, maar waarschuwde dat boeren niet de rekening mogen betalen. “Onze boeren mogen ook niet opdraaien voor de stijgende defensiekosten. In Europa haken steeds meer boeren af; in Vlaanderen is de gemiddelde leeftijd 56 jaar, slechts 13% heeft een opvolger en 1 op 5 melkveehouders dreigt binnenkort te stoppen. Een apart landbouwbudget blijft essentieel, net als gerichte steun voor jonge boeren”, aldus Beke, die de besparing van 20 à 30% betreurt. “Ik kijk wel positief naar de bijkomende flexibiliteit om klimaat- en milieuregels toe te passen in de realiteit van een sterk verstedelijkt Vlaanderen.”

Saskia Bricmont (Ecolo) noemt nieuwe architectuur van het GLB, waarbij de pijler voor plattelandsontwikkeling volledig opgaat in een groter fonds, niet solidair. “We hebben genoeg van een Europees beleid dat leidt tot het verdwijnen van boerderijen en dat boeren geen fatsoenlijk inkomen biedt. We willen een GLB dat boeren een fatsoenlijk inkomen garandeert, de biodiversiteit in stand houdt door hen te betalen voor de diensten die ze leveren aan de natuur en hen ondersteunt bij de noodzakelijke ecologische transitie. Het voorstel van de Europese Commissie, dat voorziet in een vermindering van 20% van de middelen voor landbouw, voldoet niet aan de behoeften van de boerengemeenschap.” Ook Vlaams Belang noemt de daling ‘een verdere uitholling van de Europese landbouw’.

Wat nu?

De presentatie van de meerjarenbegroting vormt traditioneel het startschot voor lange en slopende onderhandelingen, die doorgaans uitmonden in meerdaagse Europese toppen. Onder de lidstaten is er het klassieke spanningsveld tussen de zogenaamde zuinige landen die de vinger op de knip willen houden en de financieel minder sterke landen die meer uit de begroting ontvangen dan ze moeten bijdragen. Duitsland en Nederland noemden de voorgestelde verhoging van het budget onaanvaardbaar.

Ook het Europees Parlement, waar een meerderheid doorgaans een sterker budget eist, moet zijn fiat geven. “Het parlement is bereid om al zijn bevoegdheden ten volle te gebruiken om ervoor te zorgen dat de volgende meerjarenbegroting beantwoordt aan de ambities en de uitdagingen van de EU, en onder volledig democratisch toezicht staat”, besluiten de corapporteurs, die de onderhandelingen over de begroting binnen het parlement zullen leiden.

Thor Deyaert/Belga