‘Fermettisering’ van platteland neemt toe: aanvragen in 5 jaar tijd verdrievoudigd
De aanvragen om actieve boerderijen om te zetten naar zonevreemde woningen – zoals landelijke villa’s – zijn in 5 jaar tijd verdrievoudigd. Dat blijkt uit cijfers die N-VA-parlementslid en burgemeester van Rumst, Jurgen Callaerts, heeft opgevraagd bij Vlaams minister van Omgeving en Landbouw Jo Brouns (cd&v), zo schrijft De Standaard. De krant spreekt over de ‘fermettisering’ van het platteland.
Het aantal aanvragen om landbouwbedrijven om te zetten naar residentiële woningen steeg in 5 jaar tijd van 236 (in 2019) tot 726 (in 2024). Ook het aantal (deels) vergunde aanvragen is toegenomen, van 167 in 2019 naar 399 in 2024. “Landbouwbedrijven worden in sneltempo omgezet naar zonevreemde hoeves en fermettes. Dat is een stevig onderbelicht probleem, omdat zo steeds meer landbouwgrond verdwijnt”, zegt N-VA-parlementslid Jurgen Callaerts.
Moeilijk evenwicht
Volgens Callaerts is het voor lokale besturen moeilijk om te zoeken naar een evenwicht in het verhaal. “Het is niet zwart-wit. Oudere landbouwers zijn natuurlijk geïnteresseerd als een rijke villabewoner zijn portefeuille opentrekt om hun boerderij over te kopen. Dat is hun appeltje voor de dorst. Maar tegelijk moeten we de jongere landbouwers voldoende perspectief geven en zo veel mogelijk landbouwgrond behouden.”
Verzet tegen geur- of lawaaihinder
Bovendien ondervinden actieve landbouwers vaak nadeel van de nieuwe, kapitaalkrachtige bewoners in hun zonevreemde fermette. “Zij beginnen zich dan plots te verzetten tegen geur- of lawaaihinder, terwijl ze juist te gast zijn in landbouwgebied”, aldus Callaerts. Hij maant minister Brouns aan tot actie en verwijst daarbij ook naar het Vlaamse regeerakkoord, dat expliciet belooft om ‘de open ruimte te beschermen tegen vormen van ongewenst zonevreemd gebruik’.
Geen kapitaalvernietiging
Brouns benadrukt in De Standaard dat het om een logische en te verwachten tendens gaat. “Slechts 12% van de oudere landbouwers heeft een opvolger klaarstaan. We zullen hoe dan ook steeds meer geconfronteerd worden met uitstroom. De vragen naar regularisaties ontstaan bijvoorbeeld zodra er een familiekeuze gemaakt moet worden en de woning of gronden verdeeld of verkocht worden.” Dit najaar wil het kabinet-Brouns nieuwe regels uitwerken over hoe de Vlaamse administratie daarmee moet omgaan.
Brouns deelt de mening dat landbouwgebied maximaal gevrijwaard moet worden voor landbouwactiviteit. “Maar bij stoppende landbouwers bots je op een spanningsveld”, zegt hij. “Dat mag niet leiden tot kapitaalvernietiging van alles wat ze al die jaren zorgvuldig hebben opgebouwd.” In de toekomst moet het volgens de Vlaamse regering mogelijk blijven om over te schakelen op andere landbouwgerelateerde activiteiten, van een dierenartspraktijk tot hoevetoerisme of paardenfokkerij. Maar aan de regularisatie van de bedrijfswoning zullen wel voorwaarden worden gekoppeld.
Brouns verwijst onder meer naar de verplichte afbraak van de bijgebouwen van boerderijen, zoals varkens- of koeienstallen. “Het kan niet de bedoeling zijn om die te gebruiken voor niet-landbouwactiviteiten, zoals het stockeren van auto’s. Die gebouwen moeten worden afgebroken als ze niet meer worden ingezet voor landbouwdoeleinden, zodat we meer landbouwgrond vrijwaren.”
Klagende stadsmussen
Voor eigenaars van de zonevreemde fermettes moet het ook moeilijker worden om nog procedures aan te spannen tegen naburige landbouwers. “Nu horen we vaak dat klassieke beeld van een stadsmus die op het platteland gaat wonen en dan klaagt over de geur als een boer zijn mest uitrijdt. Wie bewust gaat wonen in landbouwgebied moet dat respecteren”, stelt Brouns. Tegelijk wil hij ook het voorkooprecht voor landbouwers uitbreiden als landbouwgrond wordt verkocht.
Of dat in de toekomst voldoende is om het verlies van landbouwgrond af te remmen, valt af te wachten. N-VA-parlementslid Callaerts schatte in hoeveel hectare er al verloren ging door de omzettingen. “Op basis van een doorsnee landbouwbedrijf in Vlaanderen komt dat al op 990 ha sinds 2019. Dan reken ik enkel de verhardingen (stallen, gebouwen en opritten). Weilanden en akkers die mogelijk ‘verpaard’ of ‘vertuind’ worden zitten er niet in”, zegt hij. “Dat zijn bijna 1.388 voetbalvelden, ofwel circa 19% van het nettoverlies aan beschikbare landbouwoppervlakte de voorbije 5 jaar. De laatste jaren lag de focus vaak op het feit dat natuur de schaarse landbouwgrond inneemt. Maar dat is duidelijk niet de enige oorzaak: het oneigenlijk omzetten van landbouwwoningen met bijbehorende vertuining is zeker zo problematisch.”
Groen wil zonevreemde functiewijzigingen schrappen
Groen wil dergelijke zonevreemde functiewijzigingen voor hoeves gewoon geschrapt zien. “Landbouwers worden weggeconcurreerd door de vastgoedmarkt, en de Vlaamse regering laat dat toe”, laakt fractievoorzitter Mieke Schauvliege. “We willen dat dat stopt. Die open ruimte speelt immers ook een belangrijke rol voor de strijd tegen de klimaatverandering. Als die open ruimte verder wordt ingepalmd door de vastgoedmarkt, verliezen we allemaal”, aldus Schauvliege.
Schauvliege noemt de houding van N-VA in het dossier ook ‘hypocriet’. “Minister Demir (N-VA) was jarenlang bevoegd. De cijfers waar we vandaag over spreken gaan over haar legislatuur. Ze stond erbij, keek er naar, en deed verder niets. Integendeel: ze legde zelf deze versoepelingen op tafel tijdens de laatste parlementaire zitting. Wat wil de N-VA nu eigenlijk?”
Boerenbond wil actiever beleid
Boerenbond zegt in een reactie bezorgd te zijn. De landbouworganisatie wil een actiever beleid van de Vlaamse regering om landbouwgronden en boerderijen te beschermen. In de conceptnota over het Beleidsplan Ruimte Vlaanderen staan enkele aanknopingspunten om hiermee aan de slag te gaan. “Prioritair moet maximaal worden ingezet op de vrijwaring van agrarisch gebied. Bij verkoop van boerderijen en gronden moeten actieve landbouwers steeds voorrang hebben”, zegt adjunct-woordvoerder Gerrit Budts. “Is er toch een herbestemming van een boerderij, dan moeten de gronden van het bedrijf worden gevrijwaard voor landbouwgebruik. De bijbehorende grond moet worden afgesplitst en effectief landbouwgrond blijven, die kan worden gebruikt door een actieve landbouwer.”
Verder is er volgens Budts nood aan een strikter kader voor de functiewijziging, zodat er geen impact is voor omliggende actieve bedrijven, bijvoorbeeld door geuroverlast van omliggende landbouw omdat er is herbestemd naar een feestzaal of villa. “Het is onaanvaardbaar dat landbouwers beknot worden omdat nieuwe bewoners klagen over lawaai- of geurhinder.”
ABS: landbouwgrond is vogelvrij
Het Algemeen Boerensyndicaat klaagt al sinds jaar en dag het feit aan dat landbouwgrond als enige bestemming vogelvrij is. Volgens het ABS is er geen enkel verbod of rem op het innemen van landbouwgrond voor andere doeleinden dan die waarvoor die bestemd is: landbouw.
“We moeten realistisch durven zijn. De vrijgekomen hoeves zullen vaak een bestemming buiten landbouw krijgen. Ze allemaal afbreken getuigt van weinig realiteitszin. En de vraag van landbouwers is eerder klein, daar ze veelal niet meer voldoen voor een landbouwuitbating mede en ook omwille van het gevoerde voedsel- en landbouwbeleid, dat voedselproductie ontmoedigt”, aldus ABS- beleidsmedewerker Mark Wulfrancke.
“Dit is met een goed beleid op te vangen, zowel voor boer als burger. Daarvoor moet er wel worden ingegaan tegen de bekende Vlaamse ruimtelijke wanorde en zijn er enkele moedige en noodzakelijke beleidswijzigingen nodig. Ook de vele achterpoorten in andere wetgeving moeten dicht om vertuining en verdere ongewenste verbossing te stoppen.”
De eerste en meest urgente stap is volgens het ABS de bestemming landbouw hard te maken en de mogelijkheden om naar believen landbouwgrond in te nemen voor eender wat sterk te beperken of zelfs onmogelijk te maken. “Dit vereist ook een afdoende, juridisch sluitende regelgeving die ervoor zorgt dat de lust van de nieuwe plattelandsbewoner niet de last van de boer wordt”, zegt Wulfrancke. “Die bescherming van de landbouwgrond is ook broodnodig om ervoor te zorgen dat huiskavels die bij de verkoop vaak inbegrepen zijn en de gronden onder afgebroken gebouwen landbouwareaal blijven.”
Wulfrancke stelt nog dat het ook niet zo kan zijn dat wat in het verleden al als zonevreemde woning goedgekeurd is tot in het oneindige gevrijwaard blijft van eventuele nieuwe wetgeving die paal en perk stelt aan de vervreemding van landbouwgrond. “Kapitaalkrachtige burgers zullen anders altijd een achterpoort vinden om hun eigen paradijs te hebben ten koste van alles en iedereen.”
