Europese samenwerking

strijdt tegen gevreesde schimmel in vlasvezel

In het congrescentrum Ho-Meeting in Poulainville, in de buurt van Amiens in Noord-Frankrijk, organiseerde Arvalis een vergadering waarop vlastelers meer informatie kregen over Pathoflax.

Arvalis is een Franse organisatie die onder andere een Institut de Végétal telt en regelmatig studiedagen organiseert.

Kennis en nieuwe inzichten

Op die bijeenkomst kreeg het Interreg-project Pathoflax ruime aandacht. Pathoflax brengt 11 partners uit Frankrijk en België bijeen die kennis en nieuwe inzichten verzamelen voor een geïntegreerde bestrijding van verticillium in vlas.

Vlassers en vlastelers krijgen sinds een tiental jaar meer en meer af te rekenen met die schimmelziekte. Dat is een bodemschimmel- of verwelkingsziekte die in de vlassector in Noord-Frankrijk, Nederland en ons land een belangrijke bezorgdheid is.

“Momenteel zijn er geen effectieve bestrijdingsmiddelen”, zegt Romain Valade van Arvalis. “De schimmel kan meerdere jaren overleven in de bodem, zelfs zonder waardplanten. Zo daalt de beschikbare teeltoppervlakte in de loop van de jaren. De ziekte veroorzaakt opbrengstverliezen, maar heeft vooral een negatief effect op de kwaliteit van de vlasvezel.”

Infecteren van de wortels

Maar wat is nu die Verticillium dahliae? De ziekte tast het vlas al heel vroeg in het seizoen aan maar de ziekteverschijnselen zijn meestal pas eind juni, begin juli zichtbaar. De in de bodem resistente schimmelsporen (of microscleroten) kiemen en produceren myceliumdraden die de wortels zullen infecteren.

“De schimmel verspreidt zich in heel de plant (vaatziekte). De plant reageert door knoppen aan te maken in de vaten die dan de oorzaak zijn van een voortijdige verdroging van de stengels.

In de geïnfecteerde stengels worden nieuwe scleroten gevormd. Deze stengels worden broos en krijgen een blauwe tint bij het roten.”

Verticillium dahlia kan ook andere planten infecteren, zoals aardappelen maar ook onkruiden (ganzenvoet, zwarte nachtschade, amarant).

De biologische cyclus

De kieming van de microscleroten wordt onder andere gestimuleerd door de temperatuur en door de vochtigheid van de bodem. Zo dringt de schimmel in de wortels. De systemische ontwikkeling van Verticillium dahlia zorgt voor de afbraak van vezels en voor verwelking. De eerste symptomen zijn al bij het begin van de bloei merkbaar.

“Die symptomen zijn nog gemakkelijker merkbaar in juli/augustus, bij de afrijping zorgt dat voor blauwachtige vlekken. Tijdens het afsterven (juli/augstus) zitten de microscleroten op de stengels en de wortels.” Nog opvallend is dat de microscleroten maar liefst tot 14 jaar kunnen overleven in de plantenresten en in de bodem.

Hoe risico beperken?

Het risico op Verticillium dahlia kan onder andere worden ingeperkt door een aangepaste teeltrotatie: met de introductie van niet waardplanten (lokken) en resistente soorten. Daarnaast is ploegen te verkiezen boven bodembewerkingen zonder ploegen.

“Door het ploegen kunnen microscleroten worden begraven. Maar in de teeltrotatie kunnen die microscleroten, naargelang de teelt, weer naar boven komen. Andere vragen zijn hierbij echter de milieukosten en de precieze effectiviteit voor het vlas.”

Een ander aandachtpunt is ongetwijfeld ook het vernietigen van onkruiden. Uit onderzoek is gebleken dat bijvoorbeeld herderstasje, melkdistel en zware nachtschade waardplanten zijn voor de ziekte.

Geen bestrijdingsmiddel

Opgemerkt wordt verder dat vandaag geen enkel chemisch of biogecontroleerd vernietigingsmiddel beschikbaar is, niet voor zaaizaadontsmetting maar ook niet voor tijdens de teelt of toepassing op de bodem. “Fosfieten of zwavel kunnen misschien een invloed hebben.”

Een proef met mosterd bracht nog niet het verhoopte resultaat. Ook andere proeven met bestrijdingsmiddelen waren weinig effectief. Hoewel er in de literatuur een aantal interessante pistes zijn, is nog geen enkele tolerante/resistente variëteit voor Verticillium dahlia gevonden.

Bemesting en oogstresten

Bij katoen is inmiddels gebleken dat een hogere zaaidichtheid een daling van de dichtheid van het inoculum veroorzaakt. Of dat ook een effect heeft bij vezelvlas is ook onderwerp van verder onderzoek. “We merken ook dat er een hogere dichtheid van microscleroten wordt aangetroffen in een geïrrigeere grond, maar dat is niet van toepassing op vlas.”

Een ander aandachtspunt is de bemesting. Bij aardappelen is zo een vermindering van de aantasting gevonden dankzij een betere bemesting. Nog bij aardappelen vermindert een vroege oogst het inoculum van Verticillium dahliae. “Dat zou ook toepasbaar zijn op de periode van het roten, maar moet dan wel goed in het oog worden gehouden.”

Uit ander onderzoek is gebleken dat het verzamelen van het stro van olievlas het inoculum vermindert. “Dat wordt ook al gedaan met vezelvlas. Het contamineren van de naburige percelen kan ook worden vermeden door het oogstmateriaal goed te reinigen.”

Het project Pathoflax ontvangt 1,4 miljoen euro steun van het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling (EFRO) voor de Noord-Europese vlassector, die wereldleider is. Ook de provincie West-Vlaanderen en de Région wallonne dragen hun steentje bij.

“Pathoflax is begin dit jaar gestart en loopt 4 jaar. In de eerste plaats zullen de projectpartners onderzoeken in welke omstandigheden de ziekteverwekker zich ontwikkelt. Bedoeling is om de verspreiding en diversiteit van de schimmel te bepalen in Vlaanderen, Wallonië en Hauts-de-France.

Daarnaast willen we vlastelers helpen om de schimmel beter op te sporen. Een netwerk van laboratoria moet de landbouwers kunnen helpen bij de detectie van Verticillium”, zegt Lies Willaert van Inagro.

Daarnaast moeten vlastelers de ziekte beter kunnen beheersen. “Daarom willen we milieuvriendelijke bestrijdingsstrategieën uittesten en de effectiviteit van antagonistische stammen en van electoren (natuurlijke componenten die het afweersysteem van de planten bevorderen) evalueren. We zullen ook zoeken naar tolerante rassen en aangepaste teelttechnieken.”

Kennis ter beschikking

Die grensoverschrijdende kennis en ervaring van de Europese spelers in de vlassector zullen leiden tot doeltreffende oplossingen, rekening houdend met de verwachtingen van de vlastelers.

“Deze multidisciplinaire aanpak in Pathoflax verbindt lanbouwexperten van Arvalis en Inagro, specialisten in bodem- en gewasanalyses (ILVO), plantenveredeling (INEA, Terre de Lin), biotechnologie (FytoFend), fytopathologie (CRA-W, UGent), plantenbiologie (Université de Namur, Université de Picardie Jules Verne) en de sectororganisatie ABV (Algemeen Belgisch Vlasverbond)”, aldus Lies Willaert.

De vlastelers uit Vlaanderen, Wallonië en Hauts-de-France worden al van bij de start van het onderzoek betrokken en nemen deel aan de grensoverschrijdende samenwerking. “Zij zullen als eerste op de hoogte worden gebracht van de resultaten. Die bevindingen worden ook gecommuniceerd naar alle actoren in de keten.”

In ons land gebeurt dat door Inagro, CRA-W en het ABV, en in Frankrijk door onder andere de sectororganisatie Arvalis.

Lieven Vancoillie