Het begin van een optimaal bedrijfsresultaat

Zowel de ooi als de ram moet in optimale conditie zijn voor het dekseizoen.

Bronstseizoen van de ooi

Algemeen kan er gesteld worden dat ooien in bronst komen wanneer de daglichtlengte verkort en de temperatuur verlaagt. De bronst is de benaming voor het begin van de cyclus waarbij de eisprong plaatsvindt en waarbij de ooi dekking zal toelaten: dit zal ongeveer 25 uur duren met een variatie van 18-30 uur. De cyclus van de ooi duurt 17 dagen en het periodiek terugkeren van een bronst of oestrus wordt het bronstseizoen genoemd. Bij 80% van de ooilammeren, met een leeftijd van van 5 tot 9 maanden, loopt het bronstseizoen van november tot en met december. De overige dieren komen in het eerste jaar niet in oestrus. Het doel van deze seizoensgebonden voortplanting is dat, na een dracht van ongeveer 145 dagen, de lammeren in het voorjaar geboren worden wanneer het terug warmer wordt. Bij het spenen zijn de omstandigheden qua klimaat dan optimaal, waardoor de kans op goed voedsel groter is.

Bronstsymptomen

De cyclus van de ooi komt op gang als ze 60% van haar volwassen gewicht bereikt heeft. De ram zal nodig zijn om duidelijke bronstsymptomen bij de ooi op te wekken. Dit gedrag zal te zien zijn aan: hurken, urineren, kwispelen met de staart, omkijken naar en aanschuiven tegen de ram. Het aantal eisprongen tijdens één bronst neemt toe van september tot november. De vruchtbaarheid van de ooi is het grootst bij dekking in het vierde tot zesde levensjaar en tijdens de derde en vierde oestrus.

De fertiliteit kan positief beïnvloed worden door extra energierijk voedsel te verstrekken: ‘flushen’ genoemd. Dit wilt zeggen dat 6 tot 8 weken voor het dekseizoen de ooien op een schrale weide worden gezet, zodat de uier optimaal uitdroogt. Nadien worden ze 4 weken voor het dekken gevoederd met eiwitrijk gras of zetmeel, zodat ze een betere lichaamsconditie krijgen. Dit heeft een positief effect op de eierstokken en de eisprong, waardoor de worpgrootte vergroot.

Ram specifiek

De essentie van de meeste professionele schapenbedrijven is zo veel mogelijk lammeren per ooi per jaar afleveren met een zo hoog mogelijk slachtgewicht. Jammer genoeg zullen deze 2 kenmerken moeilijk te combineren zijn binnen één ras. Een juiste combinatie tussen ram en ooi zal de optimale vleeslammeren geven. Meestal zal dit de Texelaar, Suffolk of Charollais als vader zijn.

De ram moet vrij zijn van erfelijke gebreken (zoals een varkensgebit waarbij de bovenkaak langer is dan de onderkaak) en moet goed beenwerk hebben. Ook het voortplantingsstelsel van de ram moet optimaal functioneren. Uitwendig kunnen de testikels en penis beoordeeld worden. De penis mag niet ontstoken zijn en moet goed kunnen uitschachten. De testikels moeten beide mooi ingedaald zijn, vrij kunnen bewegen en ongeveer dezelfde grootte hebben. Het weefsel zelf moet stevig zijn, maar mag niet té hard aanvoelen: hard weefsel kan wijzen op meer bindweefsel en dus op vroegere ontstekingen.

Een ram is vruchtbaar vanaf de leeftijd van ongeveer 4 à 5 maand, maar in principe zal de spermaproductie al rond 3 maanden leeftijd op gang komen. Een oudere ram kan een kudde met ongeveer 50 à 60 ooien dekken, terwijl een jongere ram eerder bij 25 à 30 ooien zal gezet worden. Een ram heeft een voorkeur voor oudere ooien, waardoor het efficiënter is om de kudde op te delen in jaarlingen en oudere ooien. Het is ook belangrijk om intensief contact tussen ooien en rammen mogelijk te maken, waardoor het aan te raden is om de kudde tijdens het dekseizoen op een kleinere weide te zetten.

Ter controle wordt er vaak een dektuig met een dekblok geplaatst, tussen de voorpoten van de ram, die elke 17 dagen van kleur wordt verwisseld. Zo is duidelijk wanneer een ooi opnieuw gedekt werd. Wanneer zorgvuldig geregistreerd wordt wanneer een ooi gedekt werd, kan men later eenvoudig een overzicht maken van de verwachte werpdata. De ram heeft geen directe invloed op het aantal lammeren, maar wel op het drachtpercentage van de ooien.

Nieuwe ram in quarantaine

Bij aankoop van een ram zal deze het best 2 weken in quarantaine verblijven, zo wordt ziekte-insleep voorkomen en kunnen er voorzorgsmaatregelen getroffen worden. Er moet een zekerheid zijn dat de ram geen rotkreupel heeft, omdat deze aandoening zeer hardnekkig is en gemakkelijk ingebracht kan worden in de kudde door aankoop van nieuwe dieren. Ook ontwormen en behandelen tegen uitwendige parasieten is aangewezen.

Ras specifiek

Per ras zullen er verschillende karakteristieken zijn op het vlak van de voortplanting. Wanneer er problemen gezien worden bij de ooien, lammeren of tijdens het werpen zelf, kan er overwogen worden om in te kruisen met een ander ras.

Texelaar De Texelaar is een sterk gespierd schapenras en komt oorspronkelijk uit Nederland, maar zal momenteel het meest voorkomende ras in België zijn. De ooien hebben ongeveer een gewicht van 70 à 80 kg, terwijl de rammen 10 à 15 kg meer zullen wegen. Bij het lammeren zal er vaak assistentie nodig zijn, zeker bij een grote eenling. De ooien kunnen aflammeren vanaf het eerste jaar en hebben een vrij lange productieve levensduur. Ze werpen eenmaal per jaar en geven gemiddeld 1,6 lammeren, die rond de 4 à 5 kg zullen wegen. Ze groeien zeer snel. Dit wordt mede mogelijk gemaakt doordat de moeders goed melk geven.

Suffolk Dit Engelse schapenras wordt gekenmerkt door de hoge groeisnelheid en door een stevige kop en stevige poten. De ooien wegen op volwassen leeftijd rond de 90 kg, terwijl een ram tot wel 140 kg kan wegen. Door de snelle gewichtsaanzet hebben zij het risico om snel te vet te worden, wat het aflammeren niet zal bevorderen. Suffolk-ooien hebben een lange bronstperiode die in augustus start, waardoor het mogelijk is om vroege (paas)lammeren te hebben. Moeilijkheden tijdens het lammeren komen vooral voor bij ooien met een (te) goede conditie, maar ook bij jaarlingen duiken er regelmatig problemen op. Doordat de poten stevig zijn qua conformatie, en het bekken relatief smal is, zal er vaak hulp nodig zijn tijdens het lammerseizoen. Ook de lammeren zelf zijn niet altijd levendig wanneer ze net geboren worden. De ooien werpen eenmaal per jaar met een gemiddelde worpgrootte van 1,7 lammeren. De lammeren zullen meestal iets meer wegen dan een Texelaarlam, met een geboortegewicht dat tot 8 of 9 kg kan gaan (meestal bij eenlingen).

Swifter Swifters werden in de jaren 70 speciaal ontwikkeld in Nederland om goede productie-eigenschappen in één ras te krijgen. Ze hebben een rustig karakter, een lang bronstseizoen en een hoge vruchtbaarheid. Hun hoge melkgift en zeer goede moedereigenschappen zorgen ervoor dat lammeren snel groeien. Swifters worden vaak gebruikt in kruisingen met een vleeslamvaderdier zoals Charollais, Suffolks of Texelaars. Gemiddeld geven de ooien ongeveer 2,5 lammeren per worp, met als kenmerk dat ze snel zelfstandig drinken kort na de geboorte.

Rouge de l’Ouest Dit Franse ras is kenmerkend omdat deze schapen een rode, rimpelige kop hebben. Het zijn forse dieren met een goede bespiering. De ooien hebben een zeer lange bronstperiode waarbij er 3 worpen zijn op 2 jaar. Ten opzichte van andere schapen hebben ze, in natuurlijke omstandigheden, een vroeger lammerseizoen: de eerste lammeren worden dan eind december geboren. De lammeren worden klein geboren, maar zullen snel groeien, waardoor de ooilammeren vroegrijp zijn en het eerste jaar al gedekt kunnen worden. Als jaarling zal de Rouge de l’Ouest een worpgrootte hebben van gemiddeld 1,7 lammeren, terwijl oudere ooien vaak 2,2 lammeren geven. Als moeders zijn de ooien zeer zorgzaam en hebben ze een hoge melkgift, waardoor ze gemakkelijk een drieling kunnen onderhouden.

Kunstmatige voortplanting via bronstsynchronisatie en -inductie

In bepaalde situaties is het handig om de ooien samen in oestrus te brengen: bijvoorbeeld wanneer ze op een korte periode moeten lammeren (beperking lammersterfte en uniforme opfok), bij inseminatie of wanneer er een dekram gehuurd wordt. Om de oestrus te synchroniseren kan de ooi behandeld worden met prostaglandines, maar het sponzen van de ooi zal betere drachtresultaten hebben. Dit sponsje wordt in de vagina van de ooi gebracht en zal progesteron bevatten. Het wordt na ongeveer 10-13 dagen verwijderd en nadien krijgt de ooi een injectie met eCG (ook wel PMSG genoemd). De ram wordt ongeveer 2 dagen later toegelaten. Om een echte bronst te induceren wanneer de ooi zich niet in het voortplantingsseizoen bevindt, zal er een hogere dosis aan PMSG nodig zijn.

Kunstmatige inseminatie (KI) en embryotransplantatie

In België is KI en embryotransplantatie vrij zeldzaam en zal het nagenoeg enkel worden toegepast bij waardevolle fokrammen. De reden waarom het niet zo veel gedaan wordt, is omdat er veel sperma nodig is per inseminatie en de ram relatief weinig sperma produceert en er een beperkt aantal verdunningsmogelijkheden bestaan. Daarnaast zijn KI en embryotransplantatie duur en arbeidsintensief.

Marjolein Brack, UGent