Moet Dries door de PAS zijn droom aan de kant schuiven?

Eén jaar geleden, op 25 februari 2021, sprak de Raad voor Vergunningsbetwistingen het zogenaamde stikstofarrest uit. Het wettelijke kader dat de Vlaamse overheid hanteerde voor omgevingsvergunningen, bracht de effectieve stikstofimpact van landbouwbedrijven onvoldoende in beeld. Het resultaat was dat de vernietiging van de vergunning voor de uitbreiding van een pluimveebedrijf te Kortessem, invloed had op zo goed als alle landbouwvergunningsaanvragen die sindsdien nog liepen.

De overheid beloofde tegen eind 2021 een akkoord te bereiken over een nieuwe Programmatische Aanpak Stikstof (PAS), maar kon die belofte nog steeds niet waarmaken. PAS heeft als algemeen doel om bij te dragen aan de realisatie van de instandhoudingsdoelstellingen (IHD) van de Europees beschermde speciale beschermingszones.

Invloed op familie Pouls

Roger Pouls kon meer dan 30 jaar geleden het bedrijf van zijn ouders overnemen, inclusief heel wat landbouwgrond die hij nodig heeft om zijn gewassen op te telen. Dat bedrijf heeft hij uitgebreid tot een capaciteit van 160 koeien. Een boer kan niet zonder zijn grond, en daar wringt nu juist het schoentje. Twee jaren na zijn overname werd wel 60% van zijn grond – zijn huiskavel én de helft van zijn stal – plots ingekleurd als habitatgebied, waarvan 2,5 ha gelegen is in natuurgebied. De inkleuring als habitatgebied gebeurde zonder openbaar onderzoek. De familie was zich van geen kwaad bewust.

In 2014 kreeg de inkleuring als habitatgebied plots een gevolg. Bedrijven met invloed op habitatgebieden zouden moeten verdwijnen. De familie Pouls voelde de bui dus al hangen, met een rode PAS-brief als gevolg. Door enkele wetswijzigingen veranderde dat even later naar oranje, maar zoon Dries kan in de toekomst zijn bedrijf op geen enkel vlak meer uitbreiden zonder zware investeringen.

Als de overheid met de nieuwe PAS beslist dat op habitatgebieden een nulbemesting geldt en dat gewasbeschermingsmiddelen verboden worden, verliest die grond bijna alle waarde voor Roger en zijn gezin. Er is ook een kans dat enkel ontheven gebieden een versnelde nulbemesting krijgen opgelegd en dan gaat het voor de familie maar om 2,5 ha. Dat is een groot verschil, en dat zorgt bij hen voor een knagende onzekerheid.

Niet op de hoogte gebracht

Roger legt uit hoe zijn grond zonder enige uitleg plots habitatgebied werd: “In 1992 werd 60% van onze grond ingekleurd als habitatgebied. Niemand heeft ons daar ooit over ingelicht. We zijn daar zelf achter gekomen bij het invullen van de Mestbank aangifte. Toen we daar inlichtingen over vroegen, werd ons gezegd dat dat geen invloed zou hebben op ons bedrijf. Op een vergadering in 2014, hoorde ik plots dat het nieuwe stikstofdossier een grote invloed zou hebben op habitatgebieden. Dat was voor ons een hele schok.”

Van rood naar oranje

“Even later kregen we die rode PAS-brief”, vertelt Roger. Onze zoon zat net op de landbouwschool, dus dat was ook een slag in het gezicht voor hem. Hij heeft zijn studie wel afgemaakt, maar zit sindsdien ook al met veel vragen.

Na het ontvangen van de rode PAS-brief zijn we veel gaan lobbyen, en ongeveer een jaar later kregen we dankzij een nieuwe rekenmethode een oranje PAS-brief. Nu mag ons bedrijf dus toch blijven bestaan, maar uitbreiden lijkt bijna onmogelijk.

Suzanne en ik hebben in die periode, samen met enkele collega-landbouwers, Ruimte voor Boeren opgericht. We zijn naar het Grondwettelijk Hof gegaan om het decreet rond de PAS aan te vechten, en dat hebben we toen gewonnen, omdat er geen openbaar onderzoek in werking was gesteld om de PAS vorm te geven. We hebben toen onder andere ook een tractorenactie op poten gezet en een petitie opgesteld.

Eigenlijk hebben wij ervoor gezorgd dat het toenmalige nieuwe wettelijke kader dat de Vlaamse overheid zou hanteren voor omgevingsvergunningen, in vraag werd gesteld. Dat was toen een heel goede zaak, want bij elke beslissing rond de vorming van de definititieve PAS, moest nu een openbaar onderzoek gebeuren. De kwestie blijft echter maar aanslepen en de overheid kan geen akkoord bereiken, waardoor nu heel de sector in onzekerheid leeft. Minister Demir probeert dat probleem eindelijk op te lossen, en daarin geven we haar gelijk. Er moet dringend rechtszekerheid komen.”

Zwaard van Damocles

“Wij willen nu echt wel weten wat ze van plan zijn met de habitatgebieden”, zegt Suzanne. “Die onzekerheid is als een zwaard van Damocles dat boven onze gronden hangt. We kunnen ons bedrijf wel redden dankzij de oranje PAS-brief, maar wat zijn we met een bedrijf zonder grond om te bewerken? Als men een nulbemesting oplegt voor habitatgebied, waar Demir nu naar streeft, zijn wij gezien. Ook onze mest kunnen we dan niet meer kwijt, waardoor we ook nog zouden moeten betalen voor de afzet daarvan.”

Zoon Dries pikt daarop in: “Bij zo’n beslissing wordt het rechthouden van dit bedrijf simpelweg te duur. Naast het bemestingsverbod, wil minister Demir ook dat alle landbouwbedrijven hun emissie-uitstoot verlagen door middel van het verkleinen van de veestapel of het investeren in dure staltechnieken. Bedrijven in de buurt van habitatgebied moeten misschien nog extra hun emissie-uitstoot verlagen. Dat allemaal samen zou sowieso betekenen dat ik mijn droom om melkveehouder te worden aan de kant moet schuiven en een andere job moet zoeken.”

“Dat klopt, jammer genoeg”, gaat Suzanne verder. “Als de overheid straks beslist dat ons bedrijf moet inkrimpen, en dat we dus minder koeien kunnen houden, zullen we ook minder inkomsten hebben. Dat betekent dat we dan moeten bekijken of Dries wel aan de slag kan blijven als zelfstandig helper op ons bedrijf. Wij moeten ongeveer nog 10 jaar werken en moeten ook nog een leefbaar inkomen hebben. Het idee dat we onze zoon dan moeten ‘ontslaan’, is hard.

Het is ook frustrerend dat onze gronden zomaar ingekleurd werden als habitatgebied. De overheid legt plots het habitatgebied over onze eigendom neer, waardoor wij na zoveel generaties zouden moeten verdwijnen.”

Nationale Parken

Roger: “We zijn mogelijk dus al 60% van onze grond kwijt aan habitatgebied, maar dat is nog niet alles. Met de nieuwe plannen rond landschapsparken en Nationale Parken valt heel ons bedrijf volledig in het landschapspark Kempenbroek. Andere grond, die tot nu toe gespaard was gebleven, ligt in het uitbreidingsgebied van Nationaal Park Hoge Kempen. Als we dat allemaal optellen, zijn we 75% van onze grond kwijt. Het doet ons pijn dat dat allemaal zomaar gebeurt.”

Landbouw versus natuur

“We zijn een tijdje geleden gaan wandelen in het natuurgebied waar ons bedrijf invloed op zou hebben”, vertelt Roger. “In het najaar hebben ze daar het gras afgedaan, zodat weidevogels daar in het voorjaar kunnen broeden. Wat we daar zagen, deed ons echt wel pijn. Daar lag een grote berg gemaaid gras te rotten. Daar komt ook stikstof uit vrij, en de sappen daarvan lopen ook in het grondwater, maar voor bergen maaisel uit natuurgebieden zijn er blijkbaar amper regels. Vaste mest mag bij ons in de periode van 1 november tot 15 januari maar 2 maand op een perceel blijven liggen, én moet afgedekt zijn, anders krijgen wij een boete. Die berg gras ligt daar duidelijk al een paar maanden onafgedekt. Ik denk niet dat de natuurverenigingen een boete zullen krijgen voor die berg gras, of dat zij N-residustalen moeten nemen. Dat is niet eerlijk.”

Flankerend beleid

“De overheid spreekt nu wel van een flankerend beleid, maar als ze met alle mogelijke nieuwe maatregelen het hele waardeverlies van ons bedrijf willen compenseren, moeten ze toch met een groot bedrag over de brug komen”, zegt Roger. “Eigenlijk kan je het afnemen van een huiskavel niet eens compenseren. Wij vragen ons af of ze elke getroffen landbouwer effectief een eerlijke vergoeding kunnen aanbieden.”

Blijven afwachten

“Gelukkig is Dries nog maar 23 jaar”, zegt Suzanne. “Dat geeft hem de mogelijkheid om even te wachten met een overname of met het starten van een vennootschap en om nog even zelfstandig helper te blijven. Ik vind het heel erg dat ze nu de jonge boeren blokkeren. De gemiddelde landbouwer was in 2016 al 54 jaar oud, die leeftijd zal nu waarschijnlijk nog hoger liggen. De kans is dus groot dat de komende 10 jaar nog veel landbouwbedrijven zullen verdwijnen. De veestapel zal op die manier dus ook wel verkleinen. Ik hoop dat de overheid daar ook rekening mee houdt.

Een andere manier om de veestapel te beperken is de landbouwers betere en correcte prijzen geven voor hun producten. Als wij altijd een goede melkprijs hadden gehad, moesten wij in het verleden niet uitbreiden om een degelijk inkomen te hebben. Zo is dat bij de meeste landbouwbedrijven gegaan.

Geef de jonge, gemotiveerde boeren toch een kans. Zij willen mee met hun tijd, en zij zullen er alles aan doen om, op een economisch haalbare manier, aan de klimaatnormen te voldoen. In de toekomst hebben we ook nog landbouwers nodig, en daar staan mensen nu soms te weinig bij stil.”

Landbouwdroom

“Dries wilde van kleins af aan al landbouwer worden”, zegt Suzanne. "Zijn oudere zus en broer hebben ook veel affiniteit met de landbouw, maar geen interesse in een overname van het ouderlijk bedrijf. Ze gunnen het Dries wel heel hard en zouden ook graag hebben dat het bedrijf blijft bestaan. Zij maken zich dus ook heel veel zorgen om de nieuwe PAS.

Het grootste deel van onze collega-landbouwers hier uit de buurt heeft ook een opvolger die de boerderij graag zou overnemen. Die opvolgers zitten allemaal in hetzelfde schuitje als Dries. Ze leven vaak al heel hun leven naar een overname toe, en krijgen nu te horen dat ze dat perfect leefbare bedrijf van hun ouders niet meer kunnen overnemen en dat ze iets anders moeten zoeken. Ook voor ons als ouders is het moeilijk om te weten dat onze zoon nog perfect met dit bedrijf had kunnen doorgaan, maar dat het beleid van de overheid zijn toekomst en droom in een vingerknip aan banden kan leggen.”

Sanne Nuyts