Urinewegstenen bij geiten:

beter voorkomen dan genezen

Urolithiasis is de aanwezigheid van stenen, ook calculi of urolieten genoemd, ergens in het verloop van het urinair stelsel. Bij geiten veroorzaken de stenen vaak problemen in de lagere urinewegen (urethra en/of blaas), terwijl bij de mens vaker nierstenen tot erge pijn leiden. Ook bij andere dieren (bijvoorbeeld kalveren) kan dit probleem optreden. Waarom urolithiasis een probleem is, de oorzaak, de behandelingsopties en de preventie worden hieronder verder besproken.

Problematiek

De aanwezigheid van stenen in het urinair stelsel vormt niet meteen een levensbedreigend probleem voor een dier. Urolieten kunnen maanden aanwezig zijn in de blaas zonder enig symptoom of ongemak voor het dier. Ze kunnen echter wel voor kleine beschadigingen van de blaaswand of urineweg zorgen, die vervolgens aanleiding kunnen geven tot ontstekingen waarbij meervoudig en kortstondig plassen opgemerkt kan worden.

De stenen vormen zich bij zowel mannelijke als vrouwelijke dieren. Ze zullen echter bijna uitsluitend bij bokken aanleiding geven tot problemen. Dittreedt op wanneer de stenen vast komen te zitten in het urinewegstelsel en wanneer deze een (sub)obstructie veroorzaken waardoor het dier niet meer of moeilijker kan plassen. Symptomen, zoals het zich afzonderen van de kudde en stoppen met eten, worden vaak opgemerkt. Daarnaast hoort men de dieren vaak tandenknarsen of kreunen, en in ergere gevallen zelfs schreeuwen. Ook ziet men ze meestal persen en dit zal steeds heviger worden. Uiteindelijk gaat het dier neerliggen en wil het niet meer recht gaan staan. Als er niet snel ingegrepen wordt, kan de nierfunctie ernstig beschadigd worden, en kunnen de bloedwaarden verslechteren. Uiteindelijk kan de blaas zelfs scheuren, met sterfte of euthanasie tot gevolg.

Oorzakelijke factoren

Qua oorzaak dient men vooral naar het rantsoen van het dier te kijken. De urolieten ontstaan door het neerslaan van mineralen in de urine. Een hoog energetisch rantsoen met veel krachtvoeder zorgt voor een hoge concentratie van mineralen in de urine. Na het neerslaan van enkele mineralen, zullen er zich steeds meer mineralen aan deze kern hechten, waardoor de stenen groter worden. Ook fibrinevlokken, die ontstaan bij ontstekingen in het urinair stelsel, kunnen als originele aanhechtingsbasis dienen. De grotere stenen kunnen uiteindelijk een obstructie veroorzaken. Buiten voeding is ook de watervoorziening uitermate belangrijk. Een tekort aan water zorgt voor een meer geconcentreerde urine waarin mineralen sneller zullen neerslaan.

Naast de oorzakelijke factoren zijn er ook enkele predisponerende omstandigheden die ervoor zullen zorgen dat stenen sneller een obstructie zullen veroorzaken. Mannelijke dieren, voornamelijk wanneer ze jong gecastreerd zijn, hebben meer kans op obstructieve urolithiasis door het minder uitzetten van de urineweg onder invloed van testosteron. Ook dieren met obesitas en dwerggeiten zijn veel gevoeliger voor deze aandoening. Bij obesitas gaat het dan voornamelijk over het dieet, terwijl dwerggeiten nauwere urinewegen hebben ten opzichte van de grotere rassen.

Behandelingsopties

Urolithiasis zal vaak pas opgemerkt worden bij het dier wanneer er een obstructie optreedt. Plassen voor het dier wordt dan onmogelijk en een behandeling dient zo snel mogelijk worden ingesteld. Een conservatieve therapie bestaat allereerst uit het toedienen van een spasmolyticum (bijvoorbeeld Buscopan). Hierdoor ontspannen de spieren rondom de urineleider en zal deze uitzetten. Op deze manier kan hopelijk de steen vanzelf doorschuiven en uitgeplast worden.

Daarnaast kan dit ook gecombineerd worden met het aanprikken van de blaas met een naald. Dit gebeurt het best onder echobegeleiding, om te voorkomen dat andere structuren aangeprikt worden. Vervolgens wordt de urine uit de blaas geëvacueerd, zodat de blaas meer ontspant. Tegelijkertijd kan de urine verzuurd worden door het toevoegen van ammoniumchloride aan het voeder. Deze methode van aanprikken is echter weinig succesvol en geeft vaak maar een tijdelijke oplossing.

Bij vrouwelijke dieren is het, door de kortere en bredere urineleider, mogelijk om te sonderen. Daarbij wordt de steen terug in de blaas geduwd. Vervolgens dient de urine verzuurd te worden via ammoniumchloride (oraal), om de steen, en mogelijke andere stenen, op te lossen.

Chirurgische ingrepen

Indien dit niet succesvol is, wordt er het best overgegaan tot een chirurgische ingreep. Een eerste mogelijkheid is het verwijderen van de processus urethralis, het fijne aanhangsel aan het uiteinde van de penis. Dit is echter enkel succesvol als het steentje in deze structuur is gelokaliseerd. Een voordeel van deze techniek is dat de dieren nog in staat zijn om hierna te dekken (indien ze niet gecastreerd zijn).

Een tweede chirurgische oplossing is een urethrostomie. Hierbij wordt een incisie in de huid gemaakt enkele centimeters onder de anus van het mannelijke dier tot aan de urineleider. Vervolgens wordt ook de urinebuis longitudinaal overgesneden over enkele centimeters en aan beide zijden vastgehecht aan de huid. Hierdoor ontstaat er een permanente opening waarlangs het dier kan plassen. Een nadeel van deze operatie is dat de artificiële opening zal dichtgroeien, meestal over een periode van ongeveer een jaar. Dit is echter sterk verschillend van dier tot dier. Een nieuwe operatie dringt zich dan vaak op, met verlaagde slaagkansen. Bijkomend zorgt de urine in sommige gevallen ook voor een irritatie van de huid aan de billen. Het is dan noodzakelijk om crème aan te brengen en om dagelijks meermaals te reinigen.

Een derde operatie is het aanbrengen van een zogenaamde ‘foley-katheter’ in de urineblaas. Hierbij wordt er een siliconen buis geplaatst, die de blaas verbindt met de buikwand via een opening onderaan de buik. De bedoeling hierbij is dat urine geëvacueerd kan worden en dat ondertussen het rantsoen, en bijgevolg de urine, verzuurd wordt. Door de zuurdere urine en door de aangetaste urinewegen te ontlasten lossen de obstructieve stenen op, waarna de katheter gradueel gedurende langere periodes wordt gesloten en het dier opnieuw plast via de normale urineleider. Eens het dier terug kan plassen, wordt de buis verwijderd en kan de huidwonde genezen. Deze operatie is een meer langdurige oplossing dan de vorige chirurgische methode, aangezien de plasbuis zelf niet aangetast wordt.

Preventieve maatregelen

Hoewel er behandelingen voor urolithiasis bestaan, is het motto ‘beter voorkomen dan genezen’ in deze problematiek veel belangrijker. De preventieve maatregelen zijn vooral gebaseerd op een gebalanceerd rantsoen en op het verhogen van de wateropname.

Allereerst dient men naar de voeding te kijken van de dieren. Vaak zijn de mineralen, bijvoorbeeld de Ca/P-balans, niet uitgebalanceerd. Daardoor ontstaan stenen makkelijker. Ook zullen ze in een hogere concentratie aanwezig zijn. Een correct dieet is dus noodzakelijk. Enkel dieren met verhoogde noden dienen krachtvoeder te krijgen, zoals groeiende, drachtige of lacterende dieren. Geiten die buiten deze categorieën vallen, hebben geen krachtvoeder nodig en krijgen dit idealiter in een zo laag mogelijke hoeveelheid.

Zoals eerder vermeld, is ook de watervoorziening zeer belangrijk. Water dient makkelijk bereikbaar en in overvloed aanwezig te zijn voor de dieren. Zo zal de urine minder geconcentreerd zijn en wordt het kristalliseren van mineralen voorkomen. In de winter is het aangewezen om de dieren lauw water aan te bieden, aangezien ze minder drinken van te koud water, hetgeen het risico op steentjes weer verhoogt.

Een derde belangrijke preventieve maatregelen is het castreren van bokken op een leeftijd ouder dan 6 maanden. Castratie op jongere leeftijd zorgt ervoor dat de urineweg minder zal ontwikkelen door het gebrek aan testosteron, die nodig is voor het uitzetten van het urinair stelsel.

Als laatst kan men preventief ammoniumchloride bijmengen in het voeder. Dit wordt ook therapeutisch gebruikt om stenen in de blaas op te lossen. Het ammoniumchloride in het voeder zal zorgen voor een zuurdere urine, en aangezien mineralen voornamelijk bij meer basische urine zullen kristalliseren tot stenen, wordt dit voorkomen. Er zijn commerciële producten beschikbaar, waarvan enkele kuren per jaar kunnen gegeven worden.

Als conclusie kunnen we dus stellen dat de vorming van stenen te allen tijde dient voorkomen te worden. Er zijn behandelingsopties, maar de meeste daarvan hebben helaas een gereserveerde prognose. De boodschap blijft dus om de preventieve maatregelen goed toe te passen , om een snelle diagnose te vormen en om snel over te gaan tot een adequate behandeling. Daarmee kan men niet enkel de prevalentie van deze aandoening verlagen, maar ook de overlevingskans verhogen.

Laurens Chantillon, UGent