Directzaai: waarom ermee beginnen?

Gert Annendyck werkt al 15 jaar niet-kerend op zijn akkerbouw- en veebedrijf in Herne, waarvan 7 jaar met directzaai waar mogelijk. Dit omdat hij heel begaan is met zijn bodemleven en het zo veel mogelijk wil sparen. Oorspronkelijk kocht hij zijn directzaaimachine ‘Sky easy drill’ om gras door te zaaien voor de vernieuwing van zijn weilanden. Ondertussen zaait hij verschillende teelten in directzaai, onder andere de mengteelt veldbonen en tarwe. Gert maakt ook deel uit van een focusgroep van B3W, waar hij samen met enkele andere landbouwers werkt rond de thema’s bodem en bemesting.

De voordelen: meer dan enkel kostenbesparing

Doordat er geen grondbewerkingen uitgevoerd worden, bespaar je met directzaai aanzienlijk op arbeids- en brandstofkosten. Maar er zijn zeker nog andere voordelen: door geen bodembewerking toe te passen bouw je het organische stofgehalte op in de toplaag, waar steeds de meeste plantenwortels voorkomen. Dit in tegenstelling tot geploegde grond, waarbij het organisch materiaal meer gelijkmatig over de bodemlagen verdeeld wordt. De opbouw van organische stof draagt bij aan een betere bodemkwaliteit en zorgt op erosiegevoelige percelen voor minder afspoeling van water en gronddeeltjes. Bovendien verbetert het de vochtbeschikbaarheid voor gewassen en bindt duurzaam CO2 in de bodem, wat een belangrijke rol speelt in klimaatmitigatie.

Daarnaast vormt organische stof een belangrijke voedselbron voor bodemleven. Door de bodem minimaal te verstoren heeft dit bodemleven de kans zich optimaal te ontwikkelen. Door niet te ploegen blijft het skelet van wortels en wormengangen ook intact, wat zorgt voor de natuurlijke draagkracht en drainage van de grond. Er zal dus minder snel structuurschade optreden en er worden minder diepe sporen gevormd.

Tot slot zorgt de minimale verstoring van de bodem ook voor een minder explosieve mineralisatie. Hierdoor komt stikstof meer geleidelijk vrij en is de kans op uitspoeling of vervluchtiging dus kleiner.

De uitdagingen van directzaai

De voornaamste reden dat de implementatie van directzaai uitblijft in Vlaanderen is door het hogere teeltrisico. Vooral de stijgende onkruid- en ziektedruk brengen zorgen met zich mee. Bij directzaai kiemen de onkruiden relatief laat, waardoor ze niet bestreden worden tijdens de conventionele onkruidbestrijding. Gert bestrijdt onkruid met de wiedeg, een groter probleem voor hem bleken slakken. Daarom gooit hij bij het zaaien meteen slakkenkorrels. Doordat ploegen achterwege gelaten wordt, vergroot ook de kans op ziektes. Gewasresten, groenbemesters en onkruiden worden niet meer ondergewerkt. Bij verschillende teelten, bijvoorbeeld maïs onder monocultuur, heeft dit een belangrijke impact op de ontwikkeling van schimmels.

Bij opbrengstvergelijkingen tussen directzaai en de meer gangbare zaaimethoden zijn de conclusies niet eenduidig. Verschillende onderzoeksgroepen in België en Nederland rapporteren een daling in opbrengst bij het telen van maïs en wintertarwe in directzaai, maar veel landbouwers zien wel al resultaat met directzaai. Het succesverhaal hangt sterk af van het teeltplan. “Je moet jezelf de vraag stellen waarom het niet opbrengt”, vertelt Tuur Vandeweyer, landbouwadviseur bij LATitude. “Wanneer je als groenbemester grassen teelt en daarna maïs of granen zaait, is het niet verwonderlijk dat de opbrengsten achterblijven, want je zit in een monocultuur van grasachtige.”

Praktische tips: hoe begin ik met directzaai?

Een eerste belangrijke stap is de keuze van de directzaaimachine. “Voordat je een directzaaimachine aankoopt, moet je goed weten wat je ermee wil doen”, vertelt Tuur. “Je hebt niet per se de duurste nodig, kijk daarom naar wat past bij jouw bedrijf. Wil je enkel een groenbemester zaaien, dan kan dit al met een omgebouwde cultivator.”

Daarnaast zijn de juiste omstandigheden van groot belang. “Alle percelen zijn geschikt voor directzaai”, zegt Gert, “maar ze moeten in een goede staat zijn.” Is de bodem verdicht, dan is er eerst structuurherstel nodig. Ook bij te natte bodems is het opletten: na zaaien blijft het best nog een twee- tot drietal dagen droog. Wanneer er direct neerslag valt, kan het zaad namelijk rotten doordat de geultjes getrokken door de directzaaimachine dicht slempen. In natte jaren of bij een verdichtte bodem voert Gert nog oppervlakkige, niet-kerende bewerkingen uit, bijvoorbeeld met de diepwoeler of de schijveneg.

Verder wordt de eerste stikstofgift best zo snel mogelijk gegeven. De opneembare stikstof wordt namelijk in het begin van het seizoen gebruikt om kafjes en stroresten te verteren, wat kan zorgen voor een tekort in de winter en het voorjaar. In het algemeen is er bij teelten in directzaai minder kunstmest nodig, al betekent dit niet meteen dat bemesten achterwege gelaten kan worden. De eerste jaren is een gefaseerde kunstmestgift zeker nog nuttig, aangezien de bodemreserves nog niet voldoende opgebouwd zijn. Teel je vlinderbloemigen in onderzaai, bijvoorbeeld bij tarwe, dan kan de bemesting ook een stuk omlaag omdat deze gewassen zelf stikstof fixeren. Maar de beste tip blijft om een bodemstaal te laten nemen voordat je (bij)bemest.

Pluspunt: ecoregeling

De ecoregeling ‘Teelttechnische erosiebestrijdende en bodemverbeterende technieken’ voorziet een vergoeding voor landbouwers die directzaai of een vorm van niet-kerende bodembewerking toepassen. Deze ecoregeling zet in op het behoud van vruchtbare bodems en minder inputverlies. De voorwaarden voor de ecoregeling zijn onder andere dat het perceel volledig niet-kerend bewerkt moet worden en dat er op het moment van de niet-kerende bodembewerking voldoende gewasresten aanwezig moeten zijn op het perceel. Indien aan alle voorwaarden voldaan, wordt er momenteel een bedrag van 86 euro/ha voorzien. Bekijk zeker alle voorwaarden op de infofiche Teelttechnische erosiebestrijdende en bodemverbeterende technieken van het agentschap Landbouw & Zeevisserij.

Definitief naar directzaai?

Het succes van directzaai is dus sterk afhankelijk van verschillende factoren. Belangrijk om voor ogen te houden is dat je directzaai niet als een definitieve omschakeling van bedrijfsvoering moet zien. Wanneer de omstandigheden niet goed genoeg zijn, is het voordeliger om een minimale bodembewerking te doen en directzaai achterwege te laten.

Meer weten?

Ook interesse in directzaai maar geen idee waar te beginnen? Volg Gert doorheen het seizoen via de blog van B3W. Afhankelijk van de weersomstandigheden zal er midden augustus ook een thematisch uitwisselingsmoment doorgaan op een perceel van Gert. Hier zullen we de machine van Gert aan het werk zien wanneer hij een complex groenbedekkermengsel inzaait.

Jelina Terrijn (B3W)