Een tractor kantelt in minder dan één seconde!

Of ze nu groen, blauw, rood… zijn, tractoren kunnen zijwaarts kantelen of achteroverslaan wanneer zij hun stabiliteit verliezen. Dat gebeurt zeer plotseling en laat de bestuurder te weinig tijd om te reageren en dekking te zoeken. Hij zit dan vast onder het voertuig. Gelukkig zijn er preventieve en beschermende maatregelen die een dergelijk voorval kunnen voorkomen.

Een kwestie van stabiliteit

In tegenstelling tot een auto heeft een tractor een relatief hoog zwaartepunt en een grote bodemvrijheid. De combinatie van deze 2 punten maakt hem minder stabiel dan andere gemotoriseerde voertuigen.

Bij tweewielaangedreven modellen ligt het zwaartepunt tussen de 2 assen, dichter bij de achteras. Het grootste deel van het gewicht van het voertuig rust op de achteras. Bij de 4WD-versies ligt het zwaartepunt dichter bij de voorkant door het gewicht van de vooras. De positie kan echter veranderen als er een werktuig aan de tractor is gekoppeld. Dit is ook het geval als de machine is verzwaard, als de wielen gekoppeld zijn of als de frontlader in een hoge stand staat.

In bepaalde omstandigheden (rijden op een helling, verkeerd gebruik van de voorlader, aandrukken van een kuil…) wordt het zwaartepunt van de tractor zodanig verlegd dat de tractor minder stabiel is waardoor hij zijdelings kantelt of achteroverslaat.

Volgens preventiedienst Prevent Agri kantelt een tractor zeer snel: 0,5 seconde voor zijwaarts kantelen en 0,75 seconde voor het achteroverslaan.

Zijwaarts kantelen door een helling en een bocht

Zijwaarts kantelen wordt over het algemeen veroorzaakt door het effect van een helling. De invloed van de helling is groter naarmate het zwaartepunt van de tractor hoger ligt (dit wil zeggen als de tractor is uitgerust met een aangekoppeld of getrokken werktuig of als de frontlader zich in een hoge stand bevindt).

Wanneer de bestuurder draait, wordt de tractor onderworpen aan de middelpuntvliedende kracht. Daardoor wordt het voertuig naar de buitenkant van de bocht getrokken. Op een hellend veld verhoogt bergop draaien het risico op kantelen, omdat het effect van de helling en de middelpuntvliedende kracht wordt versterkt. Bergaf draaien daarentegen gaat het effect van de helling tegen en vermindert het risico op ongevallen.

Tractoren zijn niet de enige voertuigen die zijwaarts kunnen kantelen. Hetzelfde probleem doet zich voor met aanhangwagens. Hoe meer ze gevuld zijn, hoe hoger het zwaartepunt ervan ligt. Daardoor kunnen ze gemakkelijker kantelen als ze een helling op moeten, door de middelpuntvliedende kracht of als gevolg van een combinatie van beide.

Hoe voorkom je zijwaarts kantelen?

Er zijn een aantal gemakkelijk toe te passen preventieve maatregelen die kunnen worden genomen om een dergelijk ongeval te voorkomen.

In de eerste plaats moet men bedenken dat hoe groter het gewicht van de tractor (of de combinatie van tractor en aanhangwagen of werktuig) is, des te groter het effect van de middelpuntvliedende kracht is. Hoe zwaarder de aanhangwagen, hoe langzamer de bochten moeten worden genomen. Tegelijkertijd moet de aanhangwagen zijn uitgerust met doeltreffende remmen. Een bredere spoorbreedte verbetert ook de zijdelingse stabiliteit van de combinatie.

Ook de snelheid waarmee een bocht wordt genomen heeft een grote invloed op de middelpuntvliedende kracht, meer nog dan het gewicht van de aanhangwagen. Rijden met matige snelheden, vooral in bochten, helpt ongevallen te verminderen. Dit geldt des te meer wanneer op hellende percelen wordt gewerkt en/of met gemonteerde werktuigen. In dit verband adviseert de Waalse afdeling van Prevent Agri in zijn brochure Sécurité des tracteurs agricoles: risques et mesures de prévention om rekening te houden met de afmetingen en de traagheid van aangekoppelde machines bij het nemen van bochten.

Volledigheidshalve dient hieraan worden toegevoegd dat een tractor plotseling kan kantelen wanneer men aan een hoge snelheid op één wiel remt. Om dit te voorkomen, moeten de 2 rempedalen van de machine goed gekoppeld zijn, vooral op de weg waar men sneller rijdt dan op het veld. Prevent Agri beveelt nog aan om asymmetrische remmen alleen in het veld en bij zeer lage snelheden te gebruiken.

Zoals hierboven gezegd werd, moet de helling van een perceel voorzichtig en bedachtzaam worden benaderd. Bochten moeten, indien mogelijk, op een vlakke ondergrond worden gemaakt. Indien dit niet mogelijk is, is het raadzaam om langzaam en bergafwaarts te draaien. Het ideale manoeuvre bij het terugdraaien is als volgt: draai bergafwaarts, rijd recht achteruit en vertrek terug in de tegenovergestelde richting.

Op een helling is het altijd verstandig om gaten, greppels en andere obstakels die een ongeluk kunnen veroorzaken, te vermijden. Prevent Agri adviseert ook om de motorrem te gebruiken bij het afdalen van een helling, om niet terug te schakelen en om de remmen te gebruiken om het voertuig te doen vertragen.

Ten slotte wijzen zij erop dat de veehouders voorzichtig te werk moeten gaan bij het aandrukken van kuilen. De onregelmatigheid van het oppervlak verhoogt het risico op zijwaarts kantelen. Een preventieve maatregel is het gebruik van dubbele banden.

Het is niet mogelijk om te reageren!

Naar achteren kantelen, ook wel achteroverslaan genoemd, kan op 2 manieren gebeuren als gevolg van een rotatie van het chassis van de tractor. Ofwel kantelt de tractor rond de achteras, ofwel rond de as die gevormd wordt door de raakpunten van de achterwielen met de grond. Dit type kanteling komt vaker voor bij tractoren met tweewielaandrijving dan bij 4x4-versies. Bij deze tractoren ligt het zwaartepunt verder naar voren als gevolg van de invloed van het gewicht van de vooras, aldus de brochure Sécurité des tracteurs agricoles: risques et mesures de prévention .

In de brochure staat verder dat het slechts 1,5 seconde duurt voordat de voorkant van de tractor de grond raakt na een volledige halve draai, en dat het kritische kantelpunt al na 0,75 seconde wordt bereikt. Het is dan ook duidelijk dat de bestuurder niet de tijd heeft om te reageren of om uit het voertuig te ontsnappen.

Twee mogelijke rotatieassen

Hoe gebeurt het achteroverslaan? Het antwoord hangt af van de as waaromheen dit ontstaat.

Eerst geraken de achterwielen geblokkeerd. Daardoor kan een kanteling om het wielstel van de achteras ontstaan. Wanneer het aandrijfkoppel op de achteras de wielen niet langer meer kan doen draaien, wordt het chassis om het wielstel van de as gereden. Het voertuig helt over en kantelt, in het meest extreme geval, naar achteren.

Dit verschijnsel wordt in de volgende gevallen bevorderd: plotseling versnellen op een steile helling met een zware lading (zoals een aangekoppeld werktuig); starten bij een hoog motortoerental, een laag toerental en hoog koppel; plotseling koppelen terwijl de aandrijfwielen geblokkeerd zijn (obstakel) of niet kunnen draaien (vastzitten in de modder, bevroren grond); of bij het oprijden van een heuvel in de vooruitversnelling.

Rotatie rond het contactpunt tussen de achterwielen en de grond komt in totaal andere omstandigheden voor. Elke zware last weegt door de lastoverdracht op de achterwielen, maar houdt ook de tractor tegen, vooral bij het klimmen. Als de wielen slippen of als er geen voldoende zwaar gewicht aan de voorkant van het voertuig is bevestigd, kan de tractor achteroverslaan, vermeldt Prevent Agri. Dit tweede verschijnsel wordt ook in de hand gewerkt door een slecht beheer van de last (te zwaar of verkeerd gekoppeld).

Voorkomen dat het voertuig achteroverslaat

Het achteroverslaan kan worden vermeden door verschillende preventieve maatregelen te nemen.

In de eerste plaats moet rekening worden gehouden met de lasten en met de verdeling ervan. Getrokken lasten moeten bijvoorbeeld worden vastgemaakt op de daarvoor bestemde punten, aangezien elke afwijking van het bevestigingspunt ten opzichte van de dissel het voertuig gemakkelijker kan doen achteroverslaan. Bovendien wordt de combinatie stabieler als er gewichten aan de voorkant van de tractor worden bevestigd.

De chauffeur moet ook op zijn rijgedrag letten. Het is aan te bevelen om soepel en voorzichtig te versnellen en om, als de achterwielen blokkeren, achteruit te rijden en niet te blijven duwen. Rij bij het afrijden van een steile helling voorwaarts en rij achterwaarts bergop. Bij het starten wordt de voorkeur gegeven aan een hogere versnelling (met een laag koppel), die kan afslaan als de weerstand te groot is. Hierdoor wordt het risico vermeden dat de motor door het koppel afslaat, legt Prevent Agri uit in haar brochure.

Vastzitten in de modder kan er ook voor zorgen dat de tractor achteroverslaat. In plaats van verder te duwen en een ongeval te riskeren, is het beter om de modder van het voertuig te verwijderen en dit door achteruit te rijden. Hoe doe je dit concreet? Eerst graaf je achter de wielen de modder weg, daarna leg je planken op de grond en dan rijd je langzaam achteruit.

De laatste aanbevelingen

Er zijn nog 2 aandachtspunten die in acht moeten worden genomen bij het werken met een frontlader en op de oevers van rivieren of grachten.

Bij verplaatsing moet een frontlader in de lage stand worden gezet. De frontlader verplaatst het zwaartepunt van de tractor naar voren. Daardoor verliezen de achterbanden van tractoren met tweewielaandrijving hun grip op de weg. De frontlader en de tractor in evenwicht brengen door gewichten aan de achterzijde van de tractor te plaatsen kan ook het risico op ongevallen verminderen.

Het wordt ten zeerste aanbevolen om weg te blijven van de oevers van rivieren en grachten, die onder het gewicht van landbouwmachines kunnen bezwijken en deze kunnen doen kantelen. Prevent Agri raadt aan om op deze percelen een afstand aan te houden tussen de machine en de rand van de oever die gelijk is aan de diepte van de gracht. Als de gracht zich aan het einde van de rij bevindt, moet er ook voldoende ruimte zijn om te keren.

Jérémy Vandegoor