Welke juridische acties tegen het stikstofbeleid?

Het stikstofdecreet is, zoals de naam het zegt, een decreet. Daarom kan het enkel worden aangevochten bij een specifieke instantie.

Grondwettelijk Hof

Een decreet kan enkel worden aangevochten voor het Grondwettelijk Hof. Dat is de hoogste rechterlijke instantie in België die de bevoegdheid heeft om bepalingen van decreten nietig te verklaren als ze bepaalde grondwettelijke principes schenden. Onder deze grondwettelijke principes vallen het gelijkheidsbeginsel, het verbod op discriminatie, verschillende rechten en vrijheden (zoals het recht op onderwijs, privacy, arbeid, huisvesting en vrijheid van meningsuiting), en de bescherming van vreemdelingen in België.

Procedure om decreet aan te vechten

Iedereen die er belang bij heeft, kan binnen de 6 maanden na de publicatie ervan in het Belgisch Staatsblad een wet of decreet aanvechten. Daartoe moet bij het Grondwettelijk Hof een verzoekschrift tot vernietiging worden ingediend, waarin de verzoekende partij enerzijds uitlegt wat haar belang is en anderzijds waarom zij meent dat de aangevochten bepalingen van een decreet moeten worden vernietigd. Bij de uitleg over haar belang moet de verzoekende partij uitleggen hoe zij persoonlijk, rechtstreeks en ongunstig door de aangevochten bepaling wordt geraakt. Bij de inhoudelijke onderbouwing moet de verzoekende partij uitleggen welke regel juist wordt aangevochten, welke grondwettelijke bepalingen hierdoor worden geschonden en waarom.

Eenmaal een beroep tot vernietiging is ingediend, wordt dit ook bekendgemaakt in het Belgisch Staatsblad. Dit opent dan weer de mogelijkheid voor andere partijen om tussen te komen in de procedure voor het Grondwettelijk Hof. Deze tussenkomst kan erop gericht zijn om het beroep tot vernietiging te ondersteunen of juist omgekeerd om het beroep tot vernietiging te laten afwijzen. Na de publicatie in het Belgisch Staatsblad van het ingestelde beroep hebben belanghebbende partijen 30 dagen de tijd om een memorie van tussenkomst in te dienen.

Beslissing

De beslissing van het Grondwettelijk Hof over een beroep tot vernietiging is een arrest. Indien het beroep tot vernietiging gegrond is, wordt de bestreden wetskrachtige norm geheel of gedeeltelijk vernietigd. Vernietigingsarresten hebben een absoluut gezag van gewijsde vanaf hun bekendmaking in het Belgisch Staatsblad. Dit betekent dat het arrest en de vernietiging voor iedereen gelden. Een vernietiging werkt bovendien in principe met terugwerkende kracht, zodat de vernietigde norm geacht wordt nooit te hebben bestaan.

Het Grondwettelijk Hof kan de terugwerkende kracht van de vernietiging wel verzachten door de gevolgen van de vernietigde norm te handhaven. De door het Grondwettelijk Hof gewezen arresten waarbij beroepen tot vernietiging worden verworpen, laten het onderzochte decreet uiteraard bestaan, maar zijn ook bindend voor de rechtscolleges wat de door die arresten beslechte rechtspunten betreft. Dit brengt met zich mee dat gewone rechters bij eventuele discussies die voor hen gebracht worden geen prejudiciële vraag meer kunnen stellen aan het Grondwettelijk Hof over die artikelen van een decreet die al eerder onderzocht werden.

Raad van State

Ook de Raad van State speelt een belangrijke rol in de totstandkoming en controle op het stikstofbeleid, in de eerste plaats doordat de afdeling Wetgeving van de Raad van State een advies uitbracht voordat het stikstofdecreet werd gestemd. Dit advies was zeer kritisch, zodat het te verwachten valt dat partijen die het stikstofdecreet willen aanvechten dit gezaghebbend advies in hun argumenten voor het Grondwettelijk Hof zullen verwerken.

De Raad van State heeft echter ook een afdeling Bestuursrechtspraak. Dit deel van de Raad van State is de hoogste rechtbank van het land waar administratieve rechtshandelingen worden gecontroleerd. In het kader van het stikstofbeleid zullen bijvoorbeeld de uitvoeringsbesluiten van de Vlaamse regering of van de bevoegde minister onderworpen kunnen worden aan een toezicht door de afdeling Bestuursrechtspraak van de Raad van State. Ook hier geldt dat elke belanghebbende een beroep tot nietigverklaring kan indienen om (een deel van) een administratief besluit aan te vechten. Deze procedure moet worden ingesteld binnen de 60 dagen na publicatie in het Belgisch Staatsblad.

En nu?

Het instellen van procedures voor het Grondwettelijk Hof schorst de werking van het stikstofdecreet niet. Dit betekent dat het stikstofdecreet onverkort van toepassing blijft, ook als er een of meerdere beroepen tot vernietiging tegen worden ingesteld. De Vlaamse regering kan zelfs lopende de procedure nog uitvoeringsbesluiten nemen en aanpassen.

Jan Opsommer