Terugblik Belgisch voorzitterschap deel 1: "De snelle herziening van het GLB was onze voornaamste verwezenlijking"

Als attaché landbouw bij de Permanente Vertegenwoordiging van België bij de EU (vanuit het Vlaams Agentschap Landbouw en Zeevisserij) heeft Pieter Lietaer de voorbije 6 maanden door het Belgisch voorzitterschap niet stilgezeten. Hij stond minister David Clarinval inhoudelijk bij bij het voorzitten van de landbouwraad en zat zelf de voorbereidende meetings van het Speciaal Comité Landbouw voor.

Hoe kijken jullie terug op het Belgische voorzitterschap?

Omdat het mandaat van het Europees Parlement en de Europese Commissie op zijn einde liep, hadden wij ons op het vlak van landbouw eigenlijk voorbereid op een rustig voorzitterschap. Door de boerenprotesten is dat uiteindelijk helemaal anders verlopen.

Normaal gezien verlopen zaken op Europees niveau volgens een vast stramien, maar toen moesten we reageren op een toch wel heel gespannen situatie. Er vonden een aantal betogingen plaats, waaronder begin februari een stevige waar de zenuwen gespannen stonden. Het was toen belangrijk om zo te reageren dat die boeren zo rustig mogelijk bleven en zo snel mogelijk naar huis gingen.

We wilden ook een adequaat antwoord geven op de verzuchtingen van landbouwers. Dat betekent niet dat we alles moesten doen wat de boeren vroegen, maar het was wel duidelijk dat er iets moest gebeuren. Hun ontevredenheid zat en zit nog altijd voor een stuk heel diep.

Achteraf gezien heeft België als voorzitter van de Raad daar goed en, naar Europese normen, toch snel op gereageerd.

Bedoelt u dan de herziening en vereenvoudiging van het GLB?

Ja, in de eerste plaats wel. De Europese Commissie is toen vrij snel met een aantal maatregelen gekomen. De belangrijkste daarvan was een herziening van het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (GLB), en dan voornamelijk de normen voor een goede landbouw en milieuconditie (GLMC’s) of randvoorwaarden waar landbouwers aan moeten voldoen om subsidies te krijgen.

Waarom was het zo belangrijk dat die vereenvoudiging er kwam?

De verzuchtigingen van landbouwers waren heel breed, maar op Europees niveau zeker gericht op milieu- en natuurregels zoals GLMC’s. De vereenvoudiging van administratie maakt daar onderdeel van uit.

Er lag niet echt een scenario op tafel van hoe we dit zouden moeten aanpakken. Normaal gezien duurt het Europese besluitvormingsproces heel lang, zeker als het over controversiële elementen zoals die GLMC’s gaat. Tijdens de vorige GLB-hervorming werden die GLMC’s nog zwaar bediscussieerd.

Achteraf gezien is die hervorming uiteindelijk snel goedgekeurd, maar dat was op het moment dat de Commissie het voorstel op tafel legde nog niet zeker. In de Raad en het Europees Parlement waren er immers partijen die niet zo ver wilden gaan, terwijl andere juist meer wilden. Als voorzitter moet je dan het voortouw nemen en voor een gekwalificeerde meerderheid zorgen ( n.v.d.r. steun van 55% van de lidstaten met tenminste 65% van de totale EU-bevolking ). De bedoeling van een voorzitterschap is immers om deals te maken.

We moesten wel snel beslissen hoe we lidstaten over de streep zouden trekken. Uiteindelijk hebben we besloten om het voorstel van de Commissie als een ‘te nemen of te laten’ pakket voor te leggen en om geen amendementen toe te laten. Voor bepaalde lidstaten was dat niet gemakkelijk: zij waren niet tevreden met wat er op tafel lag. Dankzij de nodige druk van het Belgisch voorzitterschap is het voorstel toch goedgekeurd met quasi unanimiteit. Enkel Duitsland heeft zich onthouden.

Dan moest het Europees Parlement nog akkoord gaan om het pakket maatregelen zonder wijzigingen aan te nemen. Dat was zo kort voor de Europese verkiezingen niet zo evident, maar het is dan toch op een vrij vlotte manier gelukt.

Op het vlak van landbouw was deze herziening van het GLB op zo’n kort tijdsbestek toch de voornaamste verwezenlijking van het Belgisch voorzitterschap.

Hoe is het gelukt om alle neuzen grotendeels in dezelfde richting te krijgen?

Voordat hun voorstellen officieel voorgesteld werden, hadden we de Commissie al uitgenodigd in meetings van het Speciale Comité Landbouw om een inkijk te krijgen in hun plannen. De geesten moesten duidelijk rijpen en we wilden dat van een zo vroeg mogelijk stadium doen, ook door heel nauw samen te werken met de Commissie.

We waren daarnaast vanuit het voorzitterschap duidelijk over het risico indien we dat scenario niet zouden volgen. We weten niet wat de reactie van landbouwers zou geweest zijn, mocht er geen oplossing gevonden zijn voor hun verzuchtingen.

Het hielp natuurlijk dat de boerenprotesten niet alleen in Brussel, maar ook in veel lidstaten zelf plaatsvonden. Landbouwministers voelden de hete adem in hun nek. Daarnaast waren er overal verkiezingen, wat heel wat druk op de ketel heeft gezet. Zo is uiteindelijk iedereen, behalve Duitsland en mits enkele technische wijzigingen, met ons voorstel meegegaan.

Inkomen van boeren

Van de Commissie kwamen ook voorstellen om de positie van boeren in de agrovoedingsketen en hun inkomen te verbeteren. Welke vooruitgang is daar onder het Belgisch voorzitterschap in geboekt?

De Europese Commissie stelde hun voorstellen over de positie van de boeren in de voedingsketen een beetje later voor. Die waren dan ook nog eens veel minder uitgewerkt dan die over het GLB.

Uiteindelijk hebben we dan ook niet zo heel veel kunnen doen rond deze voorstellen. Een eerste concrete realisatie is de Agri-Food Chain Observatory. De rest van de voorstellen zijn slechts besproken in de Raad en in het Speciaal Comité Landbouw, maar werden zeker door de lidstaten verwelkomd. Verdere besprekingen zijn uitgesteld tot na de zomer.

Het gaat specifiek over een herziening van de GMO ( n.v.d.r. de gemeenschappelijke ordening van de markten voor landbouwproducten ) en over een nieuwe verordening voor het regelen van grensoverschrijdende oneerlijke handelspraktijken. Er bestaat al een aantal jaar de richtlijn over oneerlijke handelspraktijken, maar blijkbaar zijn er nog problemen wanneer er grensoverschrijdende transacties plaatsvinden.

Nu, de druk was eigenlijk al voor een groot stuk van de ketel, omwille van de vrij snelle GLB-herziening. De onvrede bij de boeren was nog niet volledig weg, maar was voor een stuk gekanaliseerd. Het is momenteel ook zomer en eindelijk een beetje beter weer, dus de boeren hebben minder tijd om naar Brussel te komen. De lidstaten vonden het dan ook niet nodig om nog zwaar druk te zetten om die maatregelen zoals eerst gepland in juni te realiseren.

De situatie is ondertussen volledig veranderd: er is een nieuw Europees Parlement met andere politieke wensen, en volgend jaar wordt ook gestart met de planning van een nieuw GLB. Voordat we daarmee beginnen, kan er al best een beslissing gevallen zijn over de GMO en over oneerlijke handelspraktijken. Anders ben je met 2 herzieningen tegelijk bezig.

Green Deal

Heeft de Europese Unie als reactie op de boerenprotesten alle milieu-ambities van de Green Deal losgelaten?

De Commissie noemt de herziening van het GLB gericht, zonder te willen raken aan de ambitie op het vlak van milieu en klimaat. De minder strikte regels geven echter wel meer flexibiliteit op het vlak van milieu en klimaat.

Dat betekent wel niet dat alles overboord werd gegooid. De GLMC’s bestaan nog steeds, weliswaar in een minder sterke vorm. Ecoregelingen zijn er ook nog altijd, net zoals de tweede pijler, de agromilieu- en klimaatmaatregelen.

Ik begrijp wel de frustratie van een aantal ngo’s. Zij waren al niet tevreden met het GLB zoals besloten in 2021. Natuurlijk zijn zij minder tevreden met een nog verder afgezwakte versie.

Is een minder strakke Green Deal een lijn die de EU verder doortrekt naar de toekomst?

Ambities op het vlak van milieu en klimaat zullen verder aangescherpt worden in de toekomst, maar op een trager tempo. De Green Deal was het vlaggenschip van de vorige Commissie, ook al zorgden Covid en de inval in Oekraïne ervoor dat daar andere prioriteiten bij kwamen.

De volgende Commissie zal de ingeslagen weg op het vlak van milieu- en klimaatambities nog wel bewandelen, maar op een trager tempo, misschien ook met meer samenwerking met landbouwers, zodat zij aan boord blijven van het beslissingsproces. Ik verwacht echter wel nog altijd ambitieuzere regels voor de landbouwsector.

Daarnaast hoop ik in het volgende GLB toch meer de wortel en minder de stok te zien. Meer milieu- en klimaatmaatregelen die landbouwers stimuleren, in plaats van hen economisch af te straffen, zodat zij er misschien eens iets aan overhouden.

De toekomst van het GLB

Een van de ambities van het Belgisch voorzitterschap was om al een bijdrage te leveren aan de voorbereiding van het volgende GLB. Is dat gelukt?

Een aantal conferenties moesten tijdens het eerste deel van ons voorzitterschap brede input verzamelen. Zo hebben we een symposium en een technisch GLB-seminarie in Gent, en een voedselconferentie in Leuven georganiseerd.

Daaruit kwam input voor onze raadsconclusies over de toekomst van de landbouw in de Europese Unie. We konden even breed de kleppen openzetten over wat er nu eigenlijk nodig is op langere termijn voor een leefbare landbouw in de EU, voordat we over het GLB zelf zouden denken.

Uiteindelijk zijn de conclusies beperkt gebleven tot voorzitterschapsconclusies. Raadsconclusies moeten immers met unanimiteit goedgekeurd worden. Roemenië kon de tekst niet goedkeuren omwille van een passage over externe convergentie (n.v.d.r. een proces dat GLB-steun per ha in elke lidstaat dichter bij het gemiddelde EU-niveau moet brengen). Slovakije heeft zich uiteindelijk ook onthouden, maar de steun van de 25 andere lidstaten blijft een breed draagvlak voor die conclusies.

De boodschappen in de voorzitterschapsconclusies zijn op zich niet vernieuwend, maar moeten een kader bieden aan de nieuwe Commissie, wanneer ze haar plannen voor het GLB en andere thema’s met een impact op landbouw uittekent.

Wat moet er volgens jullie voorzitterschapsconclusies anders bij het opmaken van nieuwe Commissieplannen?

In de eerste plaats is het duidelijk geworden dat landbouw beoefenen meer leefbaar moet worden, de economische poot van duurzaamheid. Het is belangrijk dat een boer kan leven van zijn economische activiteit.

Op het vlak van milieu en klimaat erkent de tekst dat landbouwers al veel inspanningen geleverd hebben, maar dat er nog zullen moeten volgen. Daar moeten dan wel de nodige begeleidende maatregelen voor voorzien worden, eventueel via die stimulerende maatregelen. Er staat ook een stuk over de steeds groter wordende impact van klimaatverandering op landbouw in. Kijk maar naar de wateroverlast en -tekorten.

Verder gaat de tekst over de noodzaak om jonge landbouwers aan te trekken en over de rol van innovatie en onderzoek. Het gaat dan vooral over het feit dat meer resultaten van academisch onderzoek naar de praktijk van de landbouwer vertaald moet worden.

De paragraaf over handel was zeer moeilijk om te onderhandelen. Uiteindelijk hebben we een balans bereikt tussen enerzijds de voordelen van handel voor de agrovoedingssector, en anderzijds de aandacht die nodig is voor de impact ervan op zo’n kwetsbare en gevoelige sector. Zo wilden de landbouwprotesten bijvoorbeeld dezelfde eisen voor ingevoerde producten als die de EU oplegt aan Europese landbouwers.

Lees deel 2 van het interview hier.

Thor Deyaert