PAS: eind goed, al goed?
PAS, de Programmatische Aanpak Stikstof, zorgde een vijftal jaren geleden voor een ware schokgolf onder rundveebedrijven die zich dichtbij natuurgebieden bevinden en een code oranje of rood kregen toebedeeld. Er volgde een reeks projecten die mee zorgde voor meer duidelijkheid en inzicht wat dat betreft. Die nadert nu zijn einde. Maar dat betekent niet dat de PAS-kwestie nu definitief van de baan is.
Op 20 augustus pakte de Katholieke Universiteit Leuven uit met een onrustwekkend bericht. “In heel Vlaanderen vormt de neerslag van stikstof een ernstige bedreiging voor het voortbestaan van essentiële schimmels in graslanden. Daardoor komt de biodiversiteit onder druk te staan,” stond er te lezen. Tobias Ceulemans, onderzoeker aan deze universiteit, reageerde daarop met de melding dat de normen voor neerslag van stikstof dus nog strenger moeten, en dat de beleidsverant-woordelijken met de landbouw- en transportsector zullen moeten bekijken ‘welke ondersteunende maatregelen er nodig en mogelijk zijn om de uitstoot van stikstof verder te beperken’. Met wat tot nu toe op PAS-vlak is gebeurd, lijkt de stikstofsaga dus nog niet ten einde.
Vier categorieën
Hanne Leirs, Innovatieconsulent bij Innovatiesteunpunt vzw, herhaalt nog even de essentie van het PAS-verhaal: “De overheid wil dat bepaalde natuurgebieden, namelijk de Natura 2000-gebieden, in stand gehouden worden of in goede staat komen. Eén van de maatregelen die daarvoor nodig zijn, is vermijden dat daarop teveel stikstof valt. Die komt ofwel van stikstofoxiden, NOx, ofwel van ammoniak, NH3. NOx komt vooral van verkeer en industrie; ammoniak komt van landbouw, meer bepaald veeteelt. In die context kadert PAS.”
Onder meer houdt PAS verplichte inspanningen in om de ammoniakuitstoot te verlagen. Zo’n inspanningen worden ook gevraagd aan bijvoorbeeld varkens- en pluimveebedrijven, maar de grootste uitdaging ligt bij rundveebedrijven, vooral omdat de technieken die daarvoor moeten zorgen vaak nieuw zijn in Vlaanderen. Leirs: “In Nederland waren er enkele. De technieken die ginder ontwikkeld zijn, werden geëvalueerd en op de PAS-lijst, de lijst met toegestane maatregelen om ammoniakemissie te beperken, gezet.” De PAS-lijst is onder meer te vinden op de website van ILVO.
De maatregelen die daar staan, zijn in te delen in 4 categorieën: loopvloer reinigen (met onder meer mestrobotten en vernevelaars), vloersystemen, beweiden en luchtwassers. Verschillende van die technieken focussen dus op de vloer en het reinigen ervan: reden is dat het overgrote deel van de emissie daar ontstaat.
Goed GeRUND
Aangezien de verplichting om ammoniakemissie te beperken nieuw was voor de rundveesector, startte Innovatiesteunpunt project Goed GeRUND: “Ons eerste doel was informeren en sensibiliseren rond die problematiek en de bijhorende, nieuwe regelgeving. Dat project liep tot 2016. We maakten toen ook een demoruimte bij Hooibeekhoeve en ILVO. Daar worden, tot op vandaag, alle PAS-maatregelen voorgesteld: mestrobot, kleine stukjes vloer…” Het Agentschap Natuur en Bos was eveneens betrokken in het project.
Een brochure die Goed GeRUND samenvat, is te vinden op de site van Innovatiesteunpunt (zie de links onderaan dit artikel). Onder andere is daar meer diepgaande informatie te vinden omtrent elk van de maatregelen op de PAS-lijst.
Goed GePASt
“In de loop van project Goed GeRUND is de regelgeving nog eens helemaal aangepast,” gaat Leirs verder. “Zo merkten we op het eind van ons project dat we nog niet klaar waren met informeren en sensibiliseren. Ook hadden we gemerkt dat heel weinig maatregelen op die PAS-lijst één op één zonder problemen geïmplementeerd konden worden.”
Dus besloten Innovatiesteunpunt, Inagro, ILVO en de Hooibeekhoeve verder te gaan met een tweede project: Goed GePASt. “Daarin legden we ons dus verder toe op informeren en sensibiliseren. Ten tweede wilden we duidelijk krijgen welke knelpunten er waren en hoe we ze konden oplossen. Een derde doel was: op de sites van ILVO en Hooibeekhoeve enkele van de PAS-maatregelen, die ammoniakuitstoot moeten verminderen, implementeren om er praktijkervaring mee op te doen.”
In het kader van Goed GePASt is onder andere een busreis georganiseerd naar Nederland, waar meer ervaring is met dergelijke technieken: “Daar zagen we luchtwassers, een ammoniakemissiearme vloer, en een aeromix. De aeromix blaast luchtbelletjes in de mestkelder en dat zou ammoniakemissie tegengaan, maar staat nog niet op PAS-lijst.”
Vier PAS-maatregelen
In Goed GePASt zijn de knelpunten van enkele PAS-maatregelen onderzocht. “Zo was één van de technieken die we bekeken, het beweiden. Dat verlaagt ammoniakemissie in de stal, maar we zagen dat dit op papier makkelijker was dan in de praktijk. Zo moet de landbouwer bijvoorbeeld vanaf 1.400 uur per jaar beweiden digitaal registreren maar was niet duidelijk welke manieren toegelaten waren. Daarom hebben we een stakeholdervergadering samengeroepen en hebben we beleid, onderzoekers en landbouwers samen gezet. Dat heeft geleid tot meer duidelijkheid daaromtrent en het leidde ook tot concretiseringen ter zake in de PAS-lijst. Ook bleek dat de eisen waaraan je moet voldoen volgens PAS ervoor zorgen, dat dit geen optie is voor robotmelkers. Om dit op te lossen, is bijkomend onderzoek noodzakelijk.”
De tweede groep die ze samenriepen, was die met onderzoekers en fabrikanten van mestrobotten: “Als we de PAS-maatregelen doorlezen, hangen aan het gebruik van de mestrobot redelijk wat eisen vast, waar de robotten vandaag niet altijd op zijn voorzien. Zo moet er bij bepaalde vloersystemen 3 liter water per vierkante meter vloer per dag gesproeid worden, wat veel is. We hebben toen de fabrikanten gevraagd of ze de mestrobotten kunnen aanpassen zodat ze voldoen aan de PAS-eisen. Daar werken ze nu aan. Ook bijkomend onderzoek naar schuiffrequentie, waterhoeveelheden… is interessant.”
De derde groep die ze samenriepen, waren fabrikanten en opnieuw beleidsmakers en onderzoekers: “Toen ging het over ammoniakemissievloersystemen. In de vloeropeningen zitten kleppen om de putemissie tegen te houden, maar met die kleppen liep het wel eens mis: ze vielen in de mestput, kwamen dicht te zitten, of stonden net constant open… Als we daaromtrent met de fabrikanten spraken, zeiden ze vaak: het probleem ligt bij onderhoud door de landbouwer. Toen hebben we beide partijen samengeroepen om na te gaan hoe met het onderhoud van de vloer om te gaan, zodat het goed kan werken. Uit dat overleg bleek dat, opnieuw, verder onderzoek nodig is.”
Een uitvoerige rapportering van Goed GePASt, dat eindigde in 2018, is te vinden op de site van het Innovatiesteunpunt.
OG Bedrijfsstikstofbalans
“We zijn ervan overtuigd dat sommige bedrijven minder ammoniak uitstoten dan het gemiddelde Vlaamse bedrijf omdat ze heel fel bezig zijn met de voeding van hun runderen”, merkt Leirs op. “Het komt neer op: als je heel gericht eiwit voedert, en je rund enkel geeft wat het verbruikt, dan zal ook minder stikstof uit de koe komen via de mest en zal minder ammoniak ontstaan.” Om dat nader te bekijken, is de Operationele Groep ‘OG Bedrijfsstikstofbalans’ opgestart. Die groep eindigde in 2018.
PAS GeRUND
Doordat de projectpartners merkten dat sommige aspecten meer diepgaand onderzoek vergden, ontstond VLAIO-project PAS GeRUND. De knelpunten die verder onderzoek vereisen, worden er verder aangepakt. Ook willen de onderzoekers nagaan of niéuwe PAS-maatregelen mogelijk zijn, die nog niet op de PAS-lijst staan. De voorlopige resultaten laten vooral mogelijkheden vermoeden op vlak van rantsoen. Een rapport van OG Bedrijfsstikstofbalans is gestuurd naar de leden van project PAS GeRUND. De onderzoekers ontdekten alvast dat een vermindering van het eiwit in het rantsoen, door bijvoorbeeld minder en ander sojaschroot, de ammoniakuitstoot aanzienlijk verlaagt, vooral bij vleesvee.
Zo leidde testen van ILVO met vaarzen van witblauw ras met een daling van 2,5 à 3 % in ruweiwitgehalte tot liefst 50% minder ammoniakemissies. En een evenwichtig rantsoen zonder overschot aan eiwit, is natuurlijk ook winstgevender dan teveel eiwit verschaffen. Zo’n meer uitgekiend rantsoen kan bereikt worden door rantsoenberekeningen en ruwvoederontledingen. Mogelijks leidt dit inzicht op termijn naar bijscholingen voor boeren, om wat dat betreft performanter te worden.
De praktijk
De PAS-initiatieven Goed GeRUND, Goed GePASt, OG Bedrijfsstikstofbalans en PAS GeRUND hebben ertoe bijgedragen dat er nu meer duidelijkheid is voor rundveebedrijven die met PAS worden geconfronteerd, en zullen mogelijk leiden tot nieuwe maatregelen met hoog potentieel. Hanne Leirs besluit: “Er is op dit moment meer aandacht voor methaan bij de media, onderzoekskaders… wat uiteraard goed is, maar het is belangrijk te beseffen dat dit niet betekent dat het PAS-probleem volledig van de baan is.”
Meer info?
- Eindrapport Goed GeRUND:
- Eindrapport Goed GePASt:
